Ἰωάννης Δ. Καραβιδόπουλος
Εισήγηση στη συνάντηση Βιβλικών Θεολόγων του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης τον
Μάρτιο του 1998. Δελτίο Βιβλικών Μελετών, τομ. 17, Ιαν-Ιουν. 1998
Αφηγηματική ανάλυση - Αφηγηματολογία
(Narrative criticism - Narratology)12
Όπως η ρητορική ανάλυση, έτσι και η αφηγηματική
επικεντρώνεται στο κείμενο καθ' εαυτό, όχι τόσο στο τι λέει το κείμενο, αλλά
στο πώς το λέει αυτό που λέει. Βλέπει το κείμενο «όχι σαν παράθυρο προς τον
κόσμο, αλλά ως ένα κόσμο καθ' εαυτόν». Η τάση αυτή προέρχεται σαφώς απο την
περιοχή της φιλολογικής επιστήμης και της θεωρίας της λογοτεχνίας και είναι
απότοκος του στρουκτουραλισμού. Η αφηγηματική ανάλυση ενδιαφέρεται να
αναλύσει τους μηχανισμούς της διήγησης ενός κειμένου, όπως π.χ. ποιά είναι η
σχέση του (η χρονική) με την ιστορία που αφηγείται, εάν δηλαδή έπεται
χρονικά ή προηγείται ή είναι σύγχρονος· εάν o αφηγητής είναι
αυτοπαρουσιαζόμενος (Λκ 1,1-4), ή δεν αυτοπαρουσιάζεται αλλά εμμέσως
παρεμβαίνει (Ιω 2,11 και 19,35-37)· εάν ο αφηγητής μετέχει ο ίδιος στη
διήγηση και συνεπώς αφηγείται σε α' ενικό πρόσωπο (‘ομο-διηγητικός τύπος’),
ή δεν μετέχει και αφηγείται σε γ' πρόσωπο (‘ετερο-διηγητικός τύπος’)· εάν
διηγείται περιστατικά ή λόγους και διαλόγους. Επίσης, εξετάζει ποιά είναι η
τάξη των γεγονότων: εάν έχουμε κανονική χρονική αλληλουχία, ή ‘αναχρονίες’
(anachronies), δηλ. ‘πρόληψη’ (prolepsis) μελλοντικών επεισοδίων, ή
‘ανάληψη’ (analepsis) προηγουμένων.
Σε όλη αυτή την ανάλυση δεν ενδιαφέρεται ο ερευνητής για
το ίδιο το γεγονός, ούτε για το αν αυτό είναι ή δεν είναι ιστορικό (αυτά
ήταν θέματα της παλαιάς προβληματικής), ούτε αν προέρχεται όντως απο τον
συγγραφέα στον οποίο αποδίδεται το κείμενο ή όχι, αλλά: για το πως ο
συγγραφέας το αφηγείται, δηλ. με ποιούς φιλολογικούς μηχανισμούς.
Διακρίνονται κατά την αφηγηματική ανάλυση τρία επίπεδα: α) η ιστορία, δηλ.
το αφηγηματικό περιεχόμενο του κειμένου που είναι το σημαινόμενο, β) αυτό
τούτο το αφηγηματικό κείμενο που είναι το σημαίνον, και γ) η πράξη και η
διαδικασία του αφηγείσθαι. Για ανάλυση προσφέρεται το β. στο οποίο αναζητά ο
ερευνητής τον ‘υποδηλούμενο αναγνώστη’ και τον ‘πραγματικό αναγνώστη’.
Θα πρέπει στο σημείο αυτό να προσθέσουμε ότι δεν υπάρχει
ενιαία, σταθερή και γενικώς αποδεκτή ορολογία στους οπαδούς της μεθόδου.
Αυτή ποικίλλει κατά τους ερευνητές. Η ορολογία που χρησιμοποιήσαμε
προηγουμένως και χρησιμοποιείται διεθνώς σ' αυτού του είδους την ανάλυση
είναι σε μεγάλη κλίμακα ελληνική και έχει επικρατήσει στη φιλολογική έρευνα
απο τον πρωτεργάτη της μεθόδου γάλλο Gérard Genette στις εργασίες του
Discours du Récit, που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Figures ΙΙΙ, 1972 (το
ίδιο σε αγγλική μετάφρ. Narrative Discourse, 1980), και Nouveau Discours du
Récit, 1983. Για περισσότερες πληροφορίες παραπέμπεται ο αναγνώστης στο
βιβλίο του Δ. Τζιόβα, Μετά την Αισθητική. Θεωρητικές δοκιμές και
ερμηνευτικές αναγνώσεις της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, 1987, καθώς και στις
ακόλουθες ελληνικές μεταφράσεις ξενόγλωσσων βιβλίων επί των θεμάτων αυτών:
D. Fokkema-Ε. Ibsch, Θεωρίες Λογοτεχνίας του Εικοστού αιώνα (Μετάφρ. Γ.
Παρίσης-Ε. Καψωμένος), 1993· J. Hawthorn, Ξεκλειδώνοντας το κείμενο. Μια
εισαγωγή στη θεωρία της λογοτεχνίας (Μετάφρ. Μ. Αθανασοπούλου), 1995 (β'
έκδ.).
Ακόμη πρέπει να προστεθεί ότι σημαντικό ρόλο σ' αυτή τη
μέθοδο προσέγγισης των κειμένων διαδραματίζει και η σημειολογία. Βέβαια, ενώ
η αφηγηματική ανάλυση (narratology) περιορίζεται στα καθαρώς αφηγηματικά
κείμενα, η σημειολογία, ή σημειωτική, αγκαλιάζει κάθε είδος κειμένου. Και
πάλι ο αναγνώστης, για μια ευρύτερη ενημέρωση, παραπέμπεται στα
συλλογικά έργα: Μπενβενίστ κ.άλ., Κείμενα Σημειολογίας, Αθήνα 1981· Η ζωή
των σημείων (επιμ. Ε. Καψωμένου-Γ.Πασχαλίδη), 1996, και στα μεταφρασμένα στα
ελληνικά βιβλία του Ουμβέρτο Έκο, Θεωρία Σημειωτικής, 1988· Η Σημειολογία
στην καθημερινή ζωή, 1988, επανέκδ. 1997· Σημειώματα Σημειολογίας 1992,
επανέκδ. 1995.
Προηγούμενη /
Επόμενη σελίδα
Εισαγωγή
_______________________
Σημειώσεις:
12. Zumstein, «Narrative Analyse und Neutestamentliche
Exegese in der frankophonen Welt» Verkündigung und Forschung, 41, Heft 1, σ.
5-27· R. Alter, The Art of Biblical Nanative, 1981· Μ. Βall, Narratology,
1985· J.Ν. Aletti, L' art de raconter Jesus-Christ. L'exégèse narrative de
Luc, 1989· Μ.Α. Powell, What is Narrative criticism, 1990.
ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ
