Ἰωάννης Δ. Καραβιδόπουλος
Εισήγηση στη συνάντηση Βιβλικών Θεολόγων του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης τον
Μάρτιο του 1998. Δελτίο Βιβλικών Μελετών, τομ. 17, Ιαν-Ιουν. 1998
Γενική αποτίμηση των νεοτέρων
μετα-στρουκτουραλιστικών ερμηνευτικών τάσεων
1 ) Μέσα στα πλαίσια μιας παγκοσμιοποίησης της βιβλικής
έρευνας όλες οι νεότερες ερμηνευτικές μέθοδοι που με μεγάλη συντομία
παρουσίασα προηγουμένως δείχνουν ότι η βιβλική έρευνα δεν μπορεί να είναι
απομονωμένη από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, από τις φιλοσοφικές ιδέες, και
ιδιαίτερα από τις φιλολογικές πρακτικές.
2) Επίσης, δείχνουν το ζωντανό ενδιαφέρον των ερμηνευτών
για κάτι το νέο και ζωντανό που εκφράζει μια διαμαρτυρία έναντι της
αποστέωσης και της αναμάσησης παλαιότερων απόψεων, όταν αυτές δεν
ικανοποιούν.
3) Καμιά από τις τάσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω δεν
απέκτησε το μονοπώλιο, καμιά δεν επικράτησε διεθνώς εκτοπίζοντας τις άλλες,
για την ώρα τουλάχιστον. Άλλωστε η ορολογία και τα σημεία που ενδιαφέρουν
ποικίλλουν από ερευνητή σε ερευνητή. Αυτό π.χ. που αναγνωρίζει ως ρητορική
στρατηγική του κατά Ιωάννην ευαγγελίου ένας ερευνητής, δεν το αναγνωρίζει
κατ' ανάγκη και ο άλλος.
4) Δεν έχουν ομολογιακό χαρακτήρα.
5) Είναι άξιο σημείωσης ότι, ενώ βρίσκουν γόνιμο έδαφος
ανάπτυξης στις γαλλόφωνες και αγγλόφωνες χώρες, αντίθετα στη Γερμανία (όπου
στο παρελθόν γεννήθηκαν νέες μέθοδοι έρευνας) αντιμετωπίζονται με μεγάλη
επιφύλαξη.
***
Θα θέσουμε, τέλος, το ερώτημα εάν γίνεται χρήση, ή
έστω εάν υπάρχει απόηχος των μεθόδων αυτών στην Ελλάδα. Στον χώρο της
προσέγγισης των λογοτεχνικών κειμένων ο γράφων δεν είναι ειδικός, γνωρίζει
όμως ότι γίνεται χρήση της αφηγηματικής ανάλυσης των έργων της Λογοτεχνίας
και ως ένα μόνο δείγμα αναφέρει τη Διδακτορική διατριβή της Κας Γ.
Φαρίνου-Μαλαματάρη, Καθηγήτριας της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Αφηγηματικές Τεχνικές στον Παπαδιαμάντη
(1987).
Στην περιοχή της ερμηνείας των Βιβλικών κειμένων
κυριαρχεί η με κριτικό πνεύμα χρήση της ιστορικο-κριτικής μεθόδου και εδώ
και λίγο καιρό έκανε την εμφάνισή της η κοινωνιολογική προσέγγιση καθώς και
η φεμινιστική. Η ρητορική ανάλυση ακολουθείται προς μια κάπως διαφορετική
κατεύθυνση από αυτήν που παρουσίασα προηγουμένως.
Αξίζει εδώ να σημειώσουμε απο πλευράς Ορθοδόξων
ερμηνευτών γενικότερα τη συμβολή στη νέα φιλολογική προσέγγιση των Γραφών
του π. John Breck, καθηγητή τώρα στο Ορθόδοξο Ρωσσικό Ινστιτούτο Άγιος
Σέργιος των Παρισίων, με το βιβλίο του που αναφέραμε και προηγουμένως The
Shape of Biblical Language22. O π. Breck εξετάζει τις Γραφές από
τη σκοπιά της νέας φιλολογικής προσέγγισης και, ενώ κάνει εύστοχες
παρατηρήσεις για την Reader-response προσέγγιση (βλ. παραπάνω), διακρίνει ο
ίδιος στην εξωτερική μορφή των κειμένων της Κ.Δ. την έκφραση και αποτύπωση
του μηνύματός τους. Σε αυτήν τη γλωσσική έκφραση της αλήθειας που μεταδίδουν
τα κείμενα αναγνωρίζει την ομορφιά του βιβλικού λόγου, παραθέτοντας στην
αρχή του βιβλίου του το στίχο του Άγγλου ποιητή Keats: «Ομορφιά είναι η
αλήθεια, και η αλήθεια ομορφιά». Ήδη το χιαστό αυτό σχήμα του ποιητή
προαναγγέλλει το περιεχόμενο του βιβλίου στο οποίο αναλύεται με πολλά
παραδείγματα το χιαστό σχήμα της Κ.Δ., ιδιαίτερα των Ιωαννείων έργων. Στο
σχήμα αυτό βλέπει ο συγγρ. όχι απλώς ένα ρητορικό σχήμα λόγου, αλλά τον
τρόπο με τον οποίο οι βιβλικοί συγγραφείς διατυπώνονν την αλήθεια της
πίστης.
Παράδειγμα χιαστού σχήματος που αναλύει ο J.Breck
αναφέρουμε το Κολ. 3,3-4: Α: «απεθάνετε γαρ
Β: και η ζωή υμών
Γ: κέκρυπται
Δ: συν τω Χριστώ
Ε: εν τω Θεώ·
Δ': όταν ο Χριστός
Γ' : φανερωθή,
Β': η ζωή ημών,
Α': τότε και υμείς συν αυτώ φανερωθήσεσθε εν δόξη»
Και ένα ακόμη παράδειγμα από την Α' Ιω 2,18:
«Παιδία,
Α: εσχάτη ώρα εστί,
Β: και καθώς ηκούσατε
Γ: ότι αντίχριστος έρχεται
Γ': και νυν αντίχριστοι πολλοί γεγόνασιν·
Β': όθεν γινώσκομεν
Α': ότι εσχάτη ώρα εστίν».
Κατόπιν τούτων πρέπει να λεχθεί ότι πρέπει κανείς να
διακρίνει τελικά μεταξύ του μηνύματος που περιέχουν τα ιερά κείμενα της
Γραφής και της όποιας μεθόδου προσέγγισής τους που διαθέτει η σύγχρονη
επιστήμη. Η κριτική αντιμετώπιση από τον J. Breck της νέας φιλολογικής
ανάλυσης και η παρουσίαση της χιαστί διατεταγμένης σκέψης των βιβλικών
συγγραφέων δείχνουν ότι μπορεί κανείς χωρίς να απομακρυνθεί από το μήνυμα να
ασχοληθεί με τη φραστική και συχνά εκφραστική διατύπωσή του. Η ομορφιά της
διατύπωσης δεν είναι άσχετη με την αλήθεια της αποκάλυψης. Ως προς την
επιφυλακτικότητα που παρατηρείται προς κάτι με το οποίο δεν είναι κανείς
εξοικειωμένος, αξίζει να αναφέρουμε τα λόγια του Θεωριανού, μαΐστορα και
φιλόσοφον του 12ου αιώνα, στον οποίο ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Μανουήλ
Κομνηνός είχε αναθέσει μια λεπτή αποστολή για συζήτηση θεμάτων πίστης με τον
Πατριάρχη των Αρμενίων Νερσή τον Δ': «Όταν ακούσωμεν τι ουκ ορθης εννοίας
είναι δοκούν, μη ευθύς αποφαίνεσθαι ότι τούτο αιρετικόν εστιν, αλλ' ερωτάν
επιμελώς και διδάσκεσθαι την σημασίαν της λέξεως και τον νουν του χρωμένον
αυτή»23
Προηγούμενη σελίδα /
Εισαγωγή
_______________________
Σημειώσεις:
22. Βλ. του ιδίου, ‘Το χιαστό σχήμα στην Αποκάλυψη», Η
Αποκάλυψη του Ιωάννη. Εισηγήσεις ΣΤ' Συνάξεως Ορθοδόξων Βιβλικών
Θεολόγων, Λευκωσία 1991, σ. 247-252.
23. PG 133, 124.
ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ
