Εἰκόνα : Ἔργο του
Σωτήρη Σόρογκα
|
| ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ - Δοκίμιο |
Γεώργιος Μπαμπινιώτης
Παντελής Πάσχος: Ο γιγάντειος « κεγχριαίος»
Εκφωνήθηκε κατά την τελετή επίδοσης τιμητικού τόμου, στην μεγάλη αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών την 13.6. 2005.
Δημοσιεύτηκε από το περιοδικό Ανάπλασις, περ. Δ', αρ. 419, 2005 σελ. 146-147.
Οι Πρυτανικές Αρχές συμμετέχουν σήμερα στην εκδήλωση τιμής προς τον Παντελή Πάσχο, έναν πανεπιστημιακό διδάσκαλο που ετίμησε και τιμά την επιστήμη της Θεολογίας, την Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου μας (το Θεολογικό Τμήμα πρώτα και το Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας εν συνεχεία), ετίμησε και τιμά το λειτούργημα ενός εμπνευσμένου και εμπνέοντος με τα γραπτά του θεολόγου, ετίμησε και τιμά το διακόνημα ενός σύγχρονου κήρυκος της χριστιανικής αλήθειας σε ευρέα στρώματα πιστών, πιστών οι οποίοι αναζητούν αγωνιωδώς στηρίγματα πνευματικά και δρόμους στερέωσης της πίστης τους.
Ο Παντελής Πάσχος ανήκει σε μερικές χαρισματικές μορφές που πέρασαν από το Πανεπιστήμιο μας, μορφές πανεπιστημιακών δασκάλων που είχαν το χάρισμα – «χάριν εκ Θεού» ορθότερα ή « τάλαντον» θεόδοτο- να συνδυάζουν την επιστήμη τους με συγγραφική δραστηριότητα που βοηθάει πνευματικά το κοινωνικό σύνολο- είτε στον χώρο τη ορθόδοξης πίστης και της θρησκείας ( όπως στην περίπτωση του Π. Πάσχου) είτε στην γλώσσα είτε στην ιστορία είτε στην υγεία είτε στην δημοκρατία είτε στο δίκαιο είτε στον πολιτισμό γενικότερα. Και δεν μιλώ για «εκλαΐκευση» της επιστήμης- που είναι ένας άλλος χώρος και μία άλλη σημαντική επίσης διαδικασία προσφοράς- αλλά για μία «συνείδηση χρέους» και αίσθηση αποστολής, που καθοδηγούν τα βήματα του Πάσχου και των άλλων εκλεκτών συναδέλφων σε διαφόρους κλάδους της επιστήμης.
Εισδύοντας στις βαθύτερες σχέσεις που συνέχουν τις ανθρώπινες υπάρξεις, ανακαλύπτεις αιτιώδεις συνδέσεις που εκπλήσσουν, φωτίζοντας και εξηγώντας πράξεις ή ιδιότητες φαινομενικά ασύνδετες ή και αντιφατικές. Πώς συμβαίνει λ. χ. στην περίπτωση του Π. Πάσχου ο σχολαστικός επιστήμονας που εκδίδει κείμενα και επιμένει στο «κριτικό υπόμνημα» (apparatus criticus), δηλ. σε ό,τι πιο ξηρό και φορμαλιστικό υπάρχει, να γράφει συγχρόνως και λογοτεχνία! Πώς περνάς από το Συναξάρι και τα Τροπάρια σε προσωπική ποίηση! Πώς περνάς γενικότερα από τα «σκληρά»(επιστημονικώς) κείμενα, από τον Γαβριήλ τον Υμνογράφο και τον Ματθαίο Βλαστάρη, στα «απαλά» και «βελούδινα» (επιτρέψτε μου τον χαρακτηρισμό) κείμενα, όπως είναι λ. χ. η «Λευκοπηγή», ο «Ερωδιός φιλαμαρτήμων» ή τα «Περικάρπια φυλλώματα» του Π. Πάσχου! Πώς από την πατερική, ασκητική και έντονα φιλοκαλική αγιολογία περνάς στην κοσμική ποίηση ή και στην εγκόσμια πεζογραφία!
Ο δρόμος, το «μυστικό πέρασμα» δεν είναι, στην πραγματικότητα, νομίζω καθόλου μυστικό. Είναι εμφανές, προσβάσιμο, και - θα ισχυριστώ- αναμενόμενο. Είναι η υμνολογία. Είναι δηλ. η εκκλησιαστική ποίηση, που –με εξαίρεση την θεματική της και την λειτουργική χρήση της- συντάσσεται και συμβαδίζει (πώς θα γινόταν αλλιώς;) με τα μέσα και τους τρόπους της θύραθεν ποίησης, της ποιητικής δημιουργίας που ξεπερνάει τον χώρο και τον χρόνο. Γιατί δεν νοείται ποίηση χωρίς παραλληλισμούς στο επίπεδο της γλώσσας και του περιεχομένου (χωρίς παρήχηση, ομοιοκαταληξία, ομοιοτέλευτο, παρομοίωση, εικόνα, μεταφορά κ.λπ.) και χωρίς τους μηχανισμούς της επανάληψης και της αντίθεσης. Άλλο αν αλλάζει η θεματολογία. Άλλο αν αλλάζουν οι ήρωες. Άλλο αν αλλάζουν οι προθέσεις. Η βιωματική σχέση μεταξύ δημιουργού και κειμένου κυριαρχεί και στις δύο μορφές ποίησης, την εκκλησιαστική και την κοσμική. Η συγκίνηση, το συναίσθημα, η ευαισθησία της ψυχής διέπει και τις δύο μορφές ποίησης. Μαζί με μια έντονη αισθητική αναζήτηση. Κι αυτά ακριβώς έρχεται να εκφράσει η γλώσσα. Η γλώσσα λ. χ. στα τροπάριου του Ρωμανού ή του Ανδρέα Κρήτης δεν είναι η σχολαστική γλώσσα των θεολογικών κειμένων της εποχής τους. Είναι μία ποιητική, συγκινησιακή υφή γλώσσας με έντονο το προσωπικό στοιχείο και αναπόφευκτο τον σχολιαστικό χαρακτήρα, στοιχεία που επηρεάζουν άμεσα και τις επιλογές των μέσων. Με άλλα λόγια, το τροπάριο δεν είναι ξένο προς την ποίηση, αφού το ίδιο είναι ποίηση. Και το συναξάρι δεν είναι ξένο προς την πεζογραφία, αφού το ίδιο είναι αφήγηση. Και όλα μαζί αναφέρονται σε βιώματα, περιπέτειες και προβληματισμούς του νου, σε αγώνες και αγωνίες της ψυχής του ανθρώπου. Η τέχνη του λόγου ως τέχνη και ως τεχνική, κυριαρχεί και στα δύο, και στην εκκλησιαστική ποίηση και στην κοσμική. Όπως η εικαστική τέχνη ως τέχνη και ως τεχνική ενυπάρχει και διέπει τόσο την αγιογραφία όσο και την κοσμική ζωγραφική.
Ο Π. Πάσχος ως γνήσιος κοινωνικός θεολόγος ενεργεί κοινωνικά, δηλαδή επικοινωνιακά. Κοινωνεί τον λόγο της θεολογίας στο ευρύ κοινό, που είναι – πρέπει να είναι- ο κατ’ εξοχήν αποδέκτης της χριστιανικής αλήθειας. Μέσα από τα κείμενά του (βιβλία, άρθρα κ.λπ.) κοινωνεί στους πιστούς (και πολύ περισσότερο σε αυτούς που η πίστη τους έχει τυχόν κλονιστεί) μηνύματα που τους βοηθούν πνευματικά. Αφυπνίζει συνειδήσεις, ανακαλεί θρησκευτικά βιώματα, στηρίζει ψυχές. Γιατί, πάνω και πρώτα απ’ όλα αυτό που χαρακτηρίζει όλες τις πτυχές του πολύμορφου έργου του εκλεκτού συναδέλφου είναι η ορθόδοξη πνευματικότητα, τα άγια των αγίων της ορθοδοξίας, που πρέπει να μεταλάβει ο αναγνώστης των κειμένων του για να ευαισθητοποιηθεί και να ξανασκεφτεί από μόνος του τρόπους και στάσεις ζωής. Γιατί ένα κείμενο έχει συχνά την δύναμη να σου αποκαλύψει κόσμους, νοήματα και ιδέες, που μπορούν να αλλάξουν την ζωή σου. Κείμενα με πρότυπα πνευματικής ζωής όπως τα φιλοκαλικά κείμενα του Πάσχου ή με υπαρξιακές αποτιμήσεις και αναφορές που βρίθουν στα κείμενά του, αν μη τι άλλο μπορούν να «αναπαύσουν» τον σύγχρονο κλυδωνιζόμενο άνθρωπο.
Κατόρθωμα του Π. Πάσχου είναι να δημιουργεί κείμενα που διαβάζονται και γι αυτό κείμενα που έχουν ευρύτερη απήχηση στην κοινωνία μας. Αυτό οφείλεται και στο πάθος του για επικοινωνία αγάπης και στην έγνοια του να μεταδώσει τα μηνύματα του Ευαγγελίου αλλά και προσωπικά διανοήματα εσωτερικού στοχασμού, και οφείλεται συνάμα στο γεγονός ότι έχει απόλυτα κυριαρχήσει πάνω στο όργανο της επικοινωνίας, στη γλώσσα. Η γλωσσική έκφραση του Π. Πάσχου ρέει αβίαστα, αποκαλύπτει νοήματα, μπορεί να γαληνεύει τον αναγνώστη, αλλά και να τον ξεσηκώνει όταν χρειάζεται. Ο λόγος του είναι επηρεασμένος άλλοτε από την « τραχιά γλυκύτητα» (όσο κι αν ακούγεται οξύμωρο) των συναξαρίων και των γεροντικών κι άλλοτε πάλι από « την πνευματική ανάταση» και την αισθητική απόλαυση των εκκλησιαστικών ύμνων. Είναι ένας λόγος που συγκινεί και συνεπαίρνει με την λιτότητα των μέσων τα οποία επιλέγει, λόγος που υψώνεται σε γλωσσικές εξάρσεις μέσα από σπάνιες, υψηλού και αδρού ύφους λέξεις, και που, μερικές φορές, σκληραίνει τόσο, ώστε να ταρακουνήσει τον αναγνώστη και να τον αφυπνίσει από την πνευματική ραστώνη και τον εφησυχασμό. Η γλώσσα του, εύστοχη, εύχυμη και ευθύβολη, κινητοποιεί δυνατές, εκφραστικές λέξεις, παρμένες από όλον τον θησαυρό της λόγιας και της δημώδους εκκλησιαστικής και θύραθεν γλωσσικής μας παράδοσης, με λογοτεχνικές απηχήσεις. Η γραφίδα του Πάσχου μπορεί να συγκριθεί σε δηλωτικότητα και απήχηση με τον χρωστήρα του Κόντογλου και το άρωμα της γραφής «του Αγίου των Γραμμάτων μας», του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Ένα «ήθος λόγου» χαρακτηρίζει τα κείμενα του Π. Πάσχου, μέσα το πλαίσιο που ο ομιλών συνηθίζει να αποκαλεί « ηθική της γλώσσας». Πρόκειται για την λαχτάρα του δημιουργού για ουσιαστική συνάντηση με τον αναγνώστη του.
Αγαπητέ Συνάδελφε, γιγάντιε και ουδαμώς «κεγχριαίε» Παντελή Πάσχο, ως Πρύτανις του Πανεπιστημίου μας σας συγχαίρω για ό,τι έχετε δώσει στην επιστήμη της Θεολογίας, ιδιαίτερα στην αγιολογία και την υμνολογία. Ως απλός πιστός σας ευχαριστώ, γιατί έχετε προσφέρει πολλά στο να στηρίξετε την πίστη μας και να διδάξετε στο «χριστεπώνυμο» - αλλά όχι και «χριστοσυνείδητο»- πλήρωμα τον δρόμο της λύτρωσης. Τέλος ως αναγνώστης των βιβλίων σας και ως μαθητευόμενος της ορθόδοξης πνευματικότητας δηλώνω- με τα λόγια του Αθανασίου του Σιμωνοπετρίτη-, ότι πραγματικά τα κείμενά σας μας παραστέκουν «για να επιτύχουμε στις εξετάσεις του Ουρανού»!
Συγχαρητήρια σε σας, συγχαρητήρια στους συναδέλφους που είχαν την πρωτοβουλία και την ευθύνη του τιμητικού τόμου, συγχαρητήρια στον Ακρίτα που μας χαρίζει εκδόσεις τέτοιας ποιότητας.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ
Πρύτανις του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
|
|
|
