Αγνή Πικιώνη

Εισαγωγικό Σημείωμα


Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ συμβολή του Πικιώνη στην εξέλιξη της σύγχρονης ελληνικής τέχνης και γενικότερα του νεοελληνικού πολιτισμού έχει πλέον αναγνωρισθεί εδώ και πολλά χρόνια. Ιδιαίτερα το αρχιτεκτονικό του έργο κατέχει μία μοναδική θέση στην ιστορία της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής. Σήμερα παρουσιάζεται, αναλύεται και ερευνάται και έξω από τα όρια της χώρας μας.

Για να διακρίνει κανείς και να κατανοήσει την ουσιαστικότερη συμβολή της πολύπλευρης προσωπικότητας του Πικιώνη είναι ανάγκη να μελετήσει το όλον έργο του μέσα από την ποικίλη δράση του. Ζωγραφική, γλυπτική, αρχιτεκτονική, κείμενα, λαογραφικές μελέτες, διδασκαλία. Τότε μόνο θα γίνει αντιληπτό ότι το έργο αυτό είναι αδιαίρετο και όπως ο Π. Ψωμόπουλος έχει πει: «Οι διάφορες πλευρές του αλληλοφωτίζονται και συγκλίνουν σ' ένα καθορισμένο πνευματικό μήνυμα, αποκαλύπτουν ένα λίγο πολύ στέρεο και συγκεκριμένο όραμα».

Ο ίδιος καταξιωμένος πια ως αρχιτέκτων, το 1958, όταν το περιοδικό "Ζυγός" του αφιέρωσε ένα τεύχος, με αφορμή την αποχώρησή του ως δασκάλου από το Πολυτεχνείο, ομολογεί στα αυτοβιογραφικά του σημειώματα ότι η ζωγραφική ήταν μέσα στη φύση του το πραγματικό κέντρο των κλίσεών του. Ακόμα κι όταν μπήκε στο Πολυτεχνείο να σπουδάσει Πολιτικός Μηχανικός συνέχισε την άσκησή του στην ζωγραφική, απέναντι στην Σχολή Καλών Τεχνών, διατηρώντας φιλία με τους Καντζίκη, Μπουζιάνη, De Chirico.

Το 1906 γνώρισε τον Παρθένη, τον πρώτο επίσημο δασκαλό του στην Τέχνη. Ο Παρθένης και ο Περικλής Γιαννόπουλος έπεισαν τον πατέρα του να τον αφήσει να σπουδάσει ζωγραφική. Αρχές του 1908 φεύγει για το Μόναχο όπου έμεινε μέχρι τις αρχές του 1909. Τρία έργα του Cézanne τον έκαναν να εγκαταλείψει το Μόναχο και να πάει στο Παρίσι πιστεύοντας ότι βρήκε την αληθινή ζωγραφική, το αληθινό σχέδιο. Στο Παρίσι έμεινε μέχρι τις αρχές του 1912. Εκεί αντάμωσε τον παλιό του δάσκαλο Παρθένη και τον παλιό του φίλο De Chirico.

Όμως οικονομικές δυσκολίες τον υποχρέωσαν να επιστρέψει στην Ελλάδα. Παρ' όλη την απόφασή του, τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής του θα τον αφιερώσει στην αρχιτεκτονική. Δεν έπαψε να ζωγραφίζει σχεδόν μέχρι το 1950. Έκτοτε όμως ασχολήθηκε αποκλειστικά με την αρχιτεκτονική.

Το 1958, με αφορμή μια μετακόμιση από το σπίτι μας της οδού Βιζυηνού στη συνοικία Κυπριάδου --όπου η οικογένεια Πικιώνη έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής της-- αντίκρισα πρώτη φορά τα ζωγραφικά έργα του πατέρα μου μέσα σε μια μεγάλη ξύλινη κασέλα. Μαζί με τα παλαιότερα αρχιτεκτονικά του σχέδια υπήρχαν υπήρχαν ξεχωριστοί φάκελοι σε ενότητες με τίτλους γραμμένους από τον ίδιο. ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ, ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ, ΑΡΧΑΙΑ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ, ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ, ΛΑΪΚΑ. Υπήρχαν ακόμα και τίτλοι σε υποομάδες των ενοτήτων αυτών: Γυμνά, Αριάδνες, Νεφέλες, Γλυπτικά, Κλέφτες και Αρματωλοί.

Τα μόνα ζωγραφικά έργα που γνώριζα μέχρι τότε ήταν έξη λάδια με κυρίαρχο χρώμα το πράσινο, βασισμένα στην τεχνική του Cézanne. Ήταν τοποθετημένα δεξιά και αριστερά από τον μπουφέ της τραπεζαρίας του σπιτιού. Όλα τα άλλα έργα που υπήρχαν στους τοίχους ήταν έργα των φίλων και μαθητών του, Γκίκα, Τσαρούχη, Διαμαντόπουλου , Ξενάκη και άλλων.

Ο Πικιώνης δε θέλησε ποτέ να παρουσιάσει το ζωγραφικό του έργο. Ίσως θεώρησε ότι η ζωγραφική του ήταν απλά μια άσκηση για την διαμόρφωση της συνεχώς διαφοροποιούμενης καλλιτεχνικής του εμπειρίας. Τα μόνα ζωγραφικά σχέδια που έδωσε να δημοσιευτούν ήταν στο περιοδικό "Ζυγός" το 1958.

Για μένα όμως, μαθήτρια τότε στο γυμνάσιο, ήταν μεγάλη η έκπληξη και ο θαυμασμός όταν, όπως ήδη ανέφερα, αντίκρισα για πρώτη φορά αυτό το πλήθος των αρχιτεκτονικών και ζωγραφικών σχεδίων. Από τότε αποφάσισα να αγωνιστώ για να εκδοθεί κάποτε όλο το έργο του Πικιώνη, ώστε να έρθει στην επιφάνεια αυτός ο πλούσιος κόσμος που ανοίχτηκε στα μάτια μου.
[...]

Η ζωγραφική για τον Πικιώνη αποτελούσε μάλλον προσωπική του υπόθεση και αφορούσε τη δική του καλλιτεχνική πορεία προς την ωρίμανση. Τα περισσότερα έργα του είναι σχέδια. Πολλά απ' αυτά σε πολύ μικρά χαρτάκια τα περισσότερα ευτελή. Τα μεγαλύτερων διαστάσεων δεν υπερβαίνουν το μέγεθος 60 Χ 70 εκατοστά. Τα περισσότερα είναι σχεδιασμένα σε στρατσόχαρτα που με τον καιρό έχουν κιτρινίσει και πολλά από αυτά έχουν υποστεί φθορές ή έχουν λεκέδες. Για να απαλειφθούν, κυρίως οι λεκέδες, έγιναν με πολλή προσοχή ορισμένες αποκαταστάσεις, πάντοτε βέβαια στο μέτρο του επιτρεπτού. Υπάρχουν επίσης λάδια σε χαρτόνι ή μουσαμά καθώς και ακουαρέλλες, παστέλ και κολάζ.

Όλα αντιμετωπίσθηκαν ισότιμα κατά την επιλογή τους στην έκδοση. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν παρατεθεί αρκετά παρόμοια σχέδια με το ίδιο θέμα γιατί θεώρησα ότι μόνον έτσι είναι δυνατόν να συλλάβει κανείς το νόημα στις συνεχείς εκφραστικές αναζητήσεις του Πικιώνη.