Ευάγγελος Δ. Θεοδώρου
Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Προσέγγισις μεταξύ Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών
(Συμβολὴ στὸν Οἰκουμενικὸν Διάλογον
ἐξ ἀφορμῆς τῆς 40ετοῦς ὑπάρξεως τοῦ Ἀνατολικοεκκλησιαστικοῦ Ἰνστιτούτου στὸ Ρέγκενσμπουργκ)
Από Θεολογία τ.77/2, Αθηναι 2006
A) Εἰσαγωγικὲς σημειώσεις
1. Διάλεξις, ποὺ ἔγινε εἰς γερμανικὴν γλῶσσαν στὸ Οἰκουμενικὸν Συμπόσιον, ποὺ διοργανώθηκε ἀπὸ τὸ «Ἀνατολικοεκκλησιαστικὸν Ἰνστιτοῦτον Ρέγκενσμπουργκ» ἐξ ἀφορμῆς τῆς 40ετοῦς ὑπάρξεώς του. Οἱ ἡμέρες τοῦ Συμποσίου (9-13 Σεπτεμβρίου 2006) ἐκλέχθηκαν ἕνεκα τῆς ἐπισκέψεως τοῦ Πάπα Βενεδίκτου 16ου στὴν Βαυαρίαν καὶ ἰδιαιτέρως στὴν πόλιν Ρέγκενσμπουργκ.
Στὸ Συμπόσιον αὐτό, ἐκτὸς τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν μελῶν, συμμετέσχον περίπου 80 ἀνήκοντες σὲ Ὀρθόδοξες καὶ ἀρχαῖες Ἀνατολικὲς Ἐκκλησίες. Ἐξ Ἑλλάδος ἦσαν ὁ Διευθυντὴς τῆς Ἀντιπροσωπείας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος στὴν Εὐρωπαϊκὴν Ἕνωσιν (στὶς Βρυξέλλες) Ἐπίσκοπος Ἀχαΐας Ἀθανάσιος (Χατζόπουλος), ὁ Γραμματεὺς τῆς ἰδίας Ἀντιπροσωπείας Ἀρχιμανδρίτης Ἰγνάτιος (Σωτηριάδης), ὁ Ὁμότιμος Καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Εὐάγγελος Θεοδώρου, ὁ Διευθυντὴς (Ἔφορος) τῆς Ὑπηρεσίας Βυζαντινῶν Ἀρχαιοτήτων στὴν Κρήτην Ἰωάννης Βολανάκης καὶ ὁ Ἐπίκουρος Καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Δρ Κωνσταντίνος Μπελέζος. Παρὼν ἦταν ἐπίσης ὁ ἐκ Κρήτης Καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου τῆς πόλεως Γκρὰτς (Αὐστρίας) Γρηγόριος Λαρεντζάκης.
2. Στὸ Πρόγραμμα τοῦ Συμποσίου συμπεριλαμβάνονταν ὄχι μόνον καθημερινὲς λατρευτικὲς ἐκδηλώσεις (τῶν ἐκπροσωπουμένων Ἐκκλησιῶν), εὐχαριστιακὲς θ. λειτουργίες καὶ χαιρετισμοὶ τῶν ἐκπροσώπων τῶν Ὀρθοδόξων καὶ Ἀρχαίων Ἀνατολικῶν Ἐκκλησιῶν, ἑορταστικὲς ὁμιλίες καὶ συζητήσεις, ἀλλ' ἐπίσης ἡ δυνατότης παρουσίας τόσον στὴν ὑπὸ τοῦ Πάπα τελεσθεῖσαν Εὐχαριστιακὴν Λειτουργίαν στὸ Ἴσλινγκερ Φὲλντ πλησίον τῆς πόλεως Ρέγκενσμπουργκ, ὅσον στὴν Οἰκουμενικὴν Συνάντησιν στὸν ναὸν τοῦ ἁγίου Οὔλριχ καὶ στὸν Οἰκουμενικὸν Ἑσπερινὸν στὸν καθεδρικὸν ναὸν (Ντόμ) τοῦ Ρέγκενσμπουργκ, στὸν ὁποῖον (ἑσπερινόν) ὁ Πάπας Βενέδικτος 16ος στὸ κήρυγμά του μνημόνευσε ἰδιαιτέρως τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησίαν. Ἐκτὸς τῶν ἄλλων εἶπε: «Θεωρῶ ὡς μέγα δῶρον τῆς Θείας Προνοίας τὸ ὅτι ὡς Καθηγητὴς στὴν Βόννην σὲ δύο νεαροὺς ἀρχιμανδρίτες, στοὺς μετέπειτα Μητροπολῖτες Στυλιανὸν Χαρκιανάκην καὶ Δαμασκηνὸν Παπανδρέου εἶχα τὴν δυνατότητα νὰ γνωρίσω καὶ ἀγαπήσω τὴν Ὀρθοδοξίαν οὕτως εἰπεῖν προσωπικῶς, σὲ πρόσωπα».
3. Οἱ κύριοι ρωμαιοκαθολικοὶ ὁμιλητὲς στὸ Συμπόσιον ἦσαν ὁ διακεκριμένος καὶ πολὺ γνωστὸς στὴν Χριστιανικὴν Οἰκουμένην Ἐπίσκοπος (πρώην Βύρσμπουργκ) Paul Werner Scheele (μὲ θέμα: «Πνευματικὴ Οἰκουμένη - Τὸ καρδιακὸν κέντρον τοῦ Ἀνατολικοεκκλησιαστικοῦ Ἰνστιτούτου»)• ὁ Προϊστάμενος τῆς Ὁμάδος ἐργασίας «Ἐκκλησίες τῆς Ἀνατολῆς» τῆς Γερμανικῆς Συνόδου τῶν (Ρωμαιο)Καθολικῶν Ἐπισκόπων Ἐπίσκοπος τοῦ Μάγκντεμπουργκ Dr. Gerhard Feige (μὲ θέμα: «Ἡ δραστηριότης τῆς Ὁμάδος αὐτῆς Ἐργασίας»)• ὁ Διευθυντὴς τοῦ Ἀνατολικοεκκλησιαστικοῦ Ἰνστιτούτου Dr. Albert Rauch (μὲ θέμα: «40 ἔτη τῆς συναντήσεως μὲ τὶς Ἐκκλησίες τῆς Ἀνατολῆς» - μὲ εἰκόνες καὶ σύντομα φὶλμ ἐκ τοῦ Ἀρχείου τοῦ Ἀνατολικοεκκλησιαστικοῦ Ἰνστιτούτου)• ὁ Διευθυντὴς τοῦ Ἰνστιτούτου Γιόχαν-Ἄνταμ-Μοέλε (στὸ Πάντερμπορν) Dr. Johannes Oeldemann (μὲ θέμα: «Μέλλον τῆς Οἰκουμένης») καὶ ὁ Πρόεδρος τοῦ «Παπικοῦ Συμβουλίου γιὰ τὴν προαγωγὴν τῆς Ἑνότητος τῶν Χριστιανῶν» Καρδινάλιος Walter Kasper (μὲ θέμα: «Οἱ προοπτικὲς τῶν Οἰκουμενικῶν Διαλόγων μεταξὺ τῶν Καθολικῶν καὶ τῶν Ὀρθοδόξων»). Γιὰ τὶς σχέσεις μεταξὺ τῶν Ὀρθοδόξων καὶ τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν μίλησαν ἀπὸ ὀρθόδοξη ἄποψιν ὁ διακεκριμένος ἐκπρόσωπος τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας στὴν Γερμανίαν Ἀρχιεπίσκοπος Longin, ὁ ἐκ Ρουμανίας Καθηγητὴς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς στὴν πόλιν Cluj-Napoca Ἱερεὺς Βασίλειος Staneiu καὶ ὁ πραγματοποιήσας τὴν ὁμιλίαν, ἡ ὁποία δημοσιεύεται κατωτέρω τόσον εἰς γερμανικὴν γλῶσσαν, ὅσον καὶ εἰς Ἑλληνικὴν ἀπόδοσιν. Διευρύναμε τὸ κείμενόν της μὲ ὁμογενὲς ὑλικὸν ἰδίας σημασίας, γιὰ νὰ δύναται νὰ ἐμπλουτίζη κάπως τὸν Διάλογον μεταξὺ Ὀρθοδόξων καὶ Ρωμαιοκαθολικῶν ἢ ἁπλῶς νὰ συνοδεύη αὐτόν. Οὕτως ἢ ἄλλως ἡ προαγωγὴ τοῦ Διαλόγου αὐτοῦ εἶναι ὁ κύριος σκοπὸς τοῦ «Ἀνατολικοεκκλησιαστικοῦ Ἰνστιτούτου Ρέγκενσμπουργκ».
Β) Πρόλογος
Πρῶτον θὰ ἤθελα νὰ εὐχαριστήσω τοὺς πολὺ σεβαστοὺς ἀξιωματούχους ἱερεῖς, τοὺς ἀγαπητοὺς πατέρες Dr. Albert Rauch καὶ Dr. Nikolaus Wyrwoll γιὰ τὴν πρόσκλησιν στὸ συμπόσιον αὐτό, ποὺ εἶναι ἐπιστέγασμα καὶ σύνοψις τῶν προηγουμένων Οἰκουμενικῶν Συμποσίων τοῦ Ρέγκενσμπουργκ. Ἕως τὸ 1987 εἶχα συμμετάσχει σχεδὸν εἰς ὅλα αὐτὰ τὰ Συμπόσια. Ἀπὸ τότε μοῦ ἔλειπαν αὐτὲς οἱ εὐλογημένες καὶ πρωτοποριακὲς συναντήσεις. Ἐπὶ δέκα ἐννέα χρόνια εἶχα ὄχι μόνον ἐπιθυμίαν νὰ ἴδω ἐκ νέου τὸ Ρέγκενσμπουργκ, ἀλλ' ἐπίσης ἀληθινὴν νοσταλγίαν (ὀδυνηρὸν νόστον) γιὰ ἕνα εἶδος πνευματικῆς πατρίδος. Ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἁπαλύνω τὸν νόστον αὐτὸν ἦλθα τώρα ἐδῶ παρὰ τὴν ὕπαρξιν μερικῶν δυσκολιῶν.
Εἶμαι πολὺ χαρούμενος, διότι αὐτὲς τὶς ἡμέρες ἀναδύονται καὶ ξαναζωντανεύουν μέσα στὴν συνείδησίν μας ἀναμνήσεις καὶ βιώματα ἐκ τῆς πολὺ καρποφόρου δραστηριότητος τοῦ Ἀνατολικοεκκλησιαστικοῦ Ἰνστιτούτου καὶ ἰδίως ἀπὸ τὰ Συμπόσιά του.
Γ) Τὰ Οἰκουμενικὰ Συμπόσια τοῦ Ρέγκενσμπουργκ
1. Μεγάλη ὑπηρεσία τοῦ «Ἀνατολικοεκκλησιαστικοῦ Ἰνστιτούτου Ρέγκενσμπουργκ» εἶναι ὄχι μόνον ἡ χορήγησις τῶν ἑκατοντάδων ὑποτροφιῶν πρὸς μέλη τῶν Ὀρθοδόξων(1) καὶ τῶν Ἀρχαιοανατολικῶν Ἐκκλησιῶν, ἀλλὰ καὶ ἡ ὑπ' αὐτοῦ ὀργάνωσις τῶν «Οἰκουμενικῶν Συμποσίων» του. Στὰ συμπόσιά μας αὐτὰ στὸ Σπίντλχοφ (κοντὰ στὸ Ρέγκενσμπουρκ), τὰ ὁποῖα μὲ τὴν πρωτοβουλίαν τοῦ ἀειμνήστου ἐπισκόπου Rudolf Graber καὶ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἄρχισαν τὸ 1969 καὶ ἀνεπτύχθησαν στὸ πλαίσιον τῆς δραστηριότητος τοῦ Ἰνστιτούτου, εἴχαμε τὴν εὐκαιρίαν ὄχι μόνον νὰ συναντᾶμε τοὺς ἀγαπητοὺς πατέρες Dr. Albert Rauch καὶ Nikolaus Wyrwoll, οἱ ὁποῖοι εἶναι σκαπανεῖς τοῦ πνευματικοῦ Οἰκουμενισμοῦ, ἀλλ' ἐπίσης νὰ ἔχωμεν μίαν ἐγκάρδιαν καὶ πλήρη ἀγάπης συνάντησιν μὲ ἀδελφοὺς καὶ ἀδελφὲς (ἀπὸ ὅλες τὶς ὁμολογίες) καὶ ἔτσι νὰ ἀποκτᾶμε καλυτέραν γνῶσιν τῆς διδασκαλίας, τῆς πνευματικότητος καὶ τῆς ζωῆς ἑκάστης Ἐκκλησίας καὶ δικαιοτέραν ἀξιολόγησιν ἑκάστης(2).
2. Διὰ τῆς συμβιώσεως στὰ Συμπόσια αὐτὰ εἴχαμε, ὅπως ἔχομεν τώρα ἐδῶ στοὺς χώρους τοῦ Ἰνστιτούτου, τὴν διαπίστωσιν ὅτι οἱ ἐπαφές μας ἔχουν μίαν γνωσιοθεωρητικὴν σημασίαν. Κατὰ τὴν ἄποψιν τῆς Ὀρθοδόξου καὶ τῆς Αὐγουστίνειας θεολογικῆς Γνωσιολογίας κυρία πηγὴ τῆς θρησκευτικῆς γνώσεως δὲν εἶναι τόσον οἱ λογικὲς κρίσεις καὶ οἱ συλλογισμοί, ὅσον ἡ ἄμεση ἐσωτερικὴ θέα καὶ ἐμπειρία, τὸ προσωπικὸν βίωμα, ἡ μυστικὴ συνάντησις(3). Τὰ Οἰκουμενικὰ Συμπόσια τοῦ Ρέγκενσμπουργκ, ὅπως ὁ σημερινὸς Πάπας Βενέδικτος 16ος θὰ ἦταν δυνατὸν νὰ ἐπισημάνη, συνεχίζουν τὴν «σωκρατικὴν παράδοσιν στὸ ὅτι "συμπόσιον" σημαίνει ὄχι μόνον λογικὸν διάλογον, ἀλλὰ καὶ συντροφικὴν κοινωνίαν στὸ τραπέζι, ἡ ὁποία μερικὲς φορὲς ἐξυπηρετεῖ περισσότερον τὴν κατανόησιν παρὰ ἡ ἁπλῆ ἄσκησις τῆς διανοίας»(4).
Ἐκ τῆς ἐπόψεως αὐτῆς τὸ Ἀνατολικοεκκλησιαστικὸν Ἰνστιτοῦτον ἔχει προσφέρει ἐξαίρετες ὑπηρεσίες στὸ πλαίσιον ὄχι μόνον τῆς Χριστιανικῆς Οἰκουμένης, ἀλλ' ἐπίσης τῆς ἑνότητος τῶν Ὀρθοδόξων.
Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαῖος τὴν 7ην Ἰανουαρίου 1992, κατὰ τὴν πρώτην ἐπίσκεψιν τῶν Διευθυντῶν τοῦ Ἀνατολικοεκκλησιαστικοῦ Ἰνστιτούτου Ρέγκενσμπουργκ στὴν Κωνσταντινούπολιν μετὰ τὴν ἐκλογὴν αὐτοῦ, εἶπε: «Μία ὅλως σπουδαία ἀποστολὴ τοῦ Ἰνστιτούτου εἶναι ἡ συμβίωσις τῶν ὑποτρόφων ἀπὸ τὶς διάφορες Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες καὶ Χῶρες (ἔθνη) ἐντὸς τοῦ Ἀνατολικοεκκλησιαστικοῦ Ἰνστιτούτου Ρέγκενσμπουργκ. Τὸ Ἰνστιτοῦτον προσφέρει μεγάλην ὑπηρεσίαν γιὰ τὴν ἑνότητα τῶν Ὀρθοδόξων μεταξύ τους»(5) Τὴν ἑνότητα αὐτήν, ὅπως ἐπίσης τὴν οἰκουμενικὴν ἀγάπην, βιώνομεν ἄλλην μίαν φορὰν στὸ παρὸν συμπόσιον.
3. Μὲ συγκίνησιν φέρω στὴν μνήμην τὸν ἀείμνηστον Διευθυντὴν στὸ Spindlhof Joseph Grillmeier, ὁ ὁποῖος μὲ γνησίαν χριστιανικὴν ἀγάπην ἐξυπηρετοῦσε τοὺς συμμετέχοντες στὰ Συμπόσια. Τὸ ἴδιον ἰσχύει γιὰ τὶς πολυσέβαστες φοκολαρίνες (ἀδελφὲς τῆς Χριστιανικῆς κινήσεως τῶν Fokolare), οἱ ὁποῖες καὶ σήμερα, ὅπως τότε, μᾶς ἐξυπηρετοῦν καὶ στὴν ἀνιδιοτελῆ καὶ ἕτοιμη γιὰ θυσίες ὑπηρεσίαν τους ἐνσαρκώνουν τὸ πρωτεῖον τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης.
Ἀλησμόνητες εἶναι ἐπίσης ἀείμνηστες προσωπικότητες, ὅπως π.χ. οἱ μοναχοὶ Ἰωάννης Hoeck καὶ Ἰωάννης Düsing, οἱ ὁποῖοι ζοῦσαν μὲ γνήσιον ὀρθόδοξον φρόνημα καὶ ὑπέφεραν πολὺ γιὰ τὴν διάσπασιν τῶν Ἐκκλησιῶν μας.
4. Ἔπειτα πρέπει νὰ ἐξάρωμεν, ὅτι στὰ Οἰκουμενικὰ Συμπόσια τοῦ Ρέγκενσμπουργκ συζητούσαμε χωρὶς προκατάληψιν, μὲ εἰλικρίνειαν, ὑπομονήν, θάρρος καὶ ἀγάπην. Οἱ πολύτιμοι τόμοι, οἱ ὁποῖοι περιέχουν τὶς εἰσηγήσεις, ποὺ ἔγιναν στὰ Συμπόσια αὐτά, εἶναι ἀπόδειξις, ὅτι σὲ μερικὲς περιπτώσεις τῶν ἀντιλογιῶν καὶ ἀμφισβητουμένων ζητημάτων δυνάμεθα νὰ παρακινηθοῦμε γιὰ μίαν θεολογικὴν ἀνατολικοδυτικὴν σύνθεσιν. Οἱ διαφορὲς εἶναι σ' αὐτὲς τὶς περιπτώσεις διάφορες ἐκφράσεις καὶ πλευρὲς τοῦ ἰδίου πνευματικοῦ βιώματος ἢ διάφορες διαστάσεις καὶ ὄψεις τῆς ἰδίας ἀληθείας. «Συχνότερα πρέπει ἁπλῶς τὸ ἢ-ἢ (εἴτε-εἴτε) νὰ ἀντικατασταθῆ ἀπὸ τὸ τόσον-ὅσον»(6). Ἡ μεταβολὴ π.χ. τοῦ ἄρτου καὶ οἴνου εἰς σῶμα καὶ αἷμα τοῦ Κυρίου γίνεται ὄχι εἴτε μόνον διὰ τῆς ἀπαγγελίας τῶν λόγων τῆς Συστάσεως (τοῦ μυστηρίου τῆς Θ. Εὐχαριστίας), εἴτε μόνον διὰ τῆς Ἐπικλήσεως, ἀλλὰ διὰ τῶν λόγων τῆς Συστάσεως καὶ διὰ τῆς Ἐπικλήσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος(7).
5. Στὰ Συμπόσια τοῦ Ρέγκενσμπουργκ διαπιστώσαμε ἐπίσης, ὅτι μερικὲς ἀντιλογίες εἶναι μόνον «θεολογούμενα», δηλαδὴ ἐλεύθερες θεολογικὲς γνῶμες, ποὺ δὲν πρέπει νὰ ἀπολυτοποιοῦνται, οὔτε νὰ δικαιολογοῦν ἀφορμὴν πρὸς χωρισμούς(8). Αὐτὸ ἰσχύει ἰδιαιτέρως, ὅταν πρόκειται γιὰ τὰ μυστήρια τῆς Ἁγίας Τριάδος, τῶν ὁποίων κάθε διατύπωσις χρησιμοποιεῖ ἀνθρωπομορφικὲς ἔννοιες καὶ ἀνθρώπινες κατηγορίες. Παραθεωρουμένου τοῦ προβλήματος, ἐὰν ἡ θρησκευτικὴ γνῶσις εἶναι σύμμετρη (κατάλληλη σὲ ἀντιστοιχίαν μὲ τὸ ἀντικείμενον τῆς γνώσεως) ἢ μόνον εἰκονική-ἀνάλογη ἢ συμβολική, ἰσχύει πάντοτε ἡ κλασικὴ διατύπωσις τοῦ Jacobi: «Ὁ Θεὸς πλάσσοντας τὸν ἄνθρωπον ἐνεργοῦσε θεομόρφως, γι' αὐτὸ ἀναγκαῖος ὁ ἄνθρωπος ἐνεργεῖ ἀνθρωπομόρφως»(9).
Ἡ σύνδεσις τοῦ καταφατικοῦ καὶ ἀποφατικοῦ χαρακτῆρος τῆς γνησίας θεολογίας ἀποσκοπεῖ στὴν ὑπερβατικότητα τοῦ μυστηρίου «χωρὶς νὰ τὴν φθάνη (ἐπιτυγχάνη). Οἱ θεολογικὲς ἔννοιες συμμετέχουν γνωστικῶς στὴν πραγματικότητα τοῦ ἀντικειμένου τοῦ (θεολογικοῦ) στοχασμοῦ, χωρὶς νὰ ταυτίζωνται μὲ αὐτό. Εἶναι ἀληθινὲς γλωσσικὲς ἐκφράσεις, ἀλλὰ βλέπουν τὸ μυστήριον μόνον ἀπὸ μακριά»(10).
Αὐτὸ ἐπιτρέπει, ὥστε ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας νὰ δύναται διὰ τοῦ ἰδίου συμβόλου τῆς πίστεως καὶ μέσα στὴν ἰδίαν χριστιανικὴν εὐσέβειαν νὰ ὁλοκληρώνεται σὲ διάφορες μορφές, ποὺ ἑκάστοτε ἀντιστοιχοῦν σὲ διάφορες πνευματικὲς στάσεις καὶ ποικίλους πολιτισμούς, σὲ διαφορετικὴν πνευματικὴν καλλιέργειαν, στὴν δομὴν καὶ στὸν τρόπον τῆς σκέψεως, στὸν ὁρίζοντα τῆς κατανοήσεως, στὴν ἰδιοτυπίαν τοῦ φιλοσοφικοῦ καὶ θεολογικοῦ στοχασμοῦ), στὴν ἱστορικότητα, στὴν διαφορετικὴν γλῶσσαν καὶ σὲ ἄλλους παράγοντες. Ἔτσι ὑπάρχει μία θεμιτὴ διαφορὰ τῆς χριστιανικῆς ζωῆς καὶ τῆς ἐκφράσεώς της, μία ποικιλομορφία μέσα στὴν ἑνότητα, ἡ ὁποία δὲν εἶναι στατικὸς κομφορμισμός(11). Αὐτὲς οἱ διαπιστώσεις ἰσχύουν ἀκόμη περισσότερον γιὰ ἐκκλησιαστικὰ ἔθιμα καὶ συνήθειες. Σὲ κανόνα τῆς Συνόδου τῆς Κωνσταντινουπόλεως (879-880), στὴν ὁποίαν ὁ ἅγιος Φώτιος ὁ Μέγας συμφιλιώθηκε μὲ τὴν Ρώμην, τονίζεται: «Ἕκαστος θρόνος ἔσχεν ἀρχαῖά τινα παραδεδομένα ἔθη καὶ οὐ χρὴ περὶ τούτων πρὸς ἀλλήλους διαφιλονικεῖν καὶ ἐρίζειν. Φυλάττει μὲν γὰρ ἡ τῶν Ρωμαίων Ἐκκλησία τὰ ἔθη αὐτῆς καὶ προσῆκόν ἐστι• φυλάττει δὲ καὶ ἡ Κωνσταντινουπολιτῶν Ἐκκλησία ἴδιά τινα ἔθη, ἄνωθεν παραλαβοῦσα, ὡσαύτως καὶ οἱ τῆς Ἀνατολῆς θρόνοι»(12).
6. Μέσα σ' αὐτὸ τὸ πλαίσιον εἶναι δυνατὴ ἡ ἀνανέωσις μερικῶν ἐκφραστικῶν μορφῶν. Ἡ ἀνανέωσις αὐτή, ὅπως ἐπίσης ἡ θεμιτὴ διαφορὰ τῶν ἐκφραστικῶν μορφῶν τῶν Ἐκκλησιῶν, δὲν πρέπει νὰ βλάπτη τὸ οὐσιῶδες περιεχόμενον τῆς πίστεως, δὲν πρέπει νὰ ὁδηγῆ εἰς διπλωματικὸν συμβιβασμὸν γιὰ τὸ περιεχόμενον αὐτό, εἰς ὁμολογιακὸν συγκρητισμόν, εἰς δογματικὸν μινιμαλισμὸν (ἐλαχιστοποίησιν), εἰς σχετικοποίησιν τῆς χριστιανικῆς ἀληθείας καὶ εἰς παραδοχὴν τῆς ἀγγλικανικῆς «θεωρίας τῶν κλάδων» ἢ τῆς «διδασκαλίας περὶ τρόπων» τοῦ Τσίντσενντορφ, ἡ ὁποία ἐκλαμβάνει τὶς διάφορες Ἐκκλησίες ὡς «τρόπους», δηλαδὴ ὡς ἱστορικῶς συγκεκριμένες διαμορφώσεις τῆς μιᾶς ἀληθινῆς Ἐκκλησίας. Αὐτὴ ἡ «περὶ τρόπων διδασκαλία» μνημονευόταν ἀπὸ τὸν ἀείμνηστον πανεπιστημιακὸν Καθηγητὴν Dr. Peter Meinhold (Κίελον)(13), ὁ ὁποῖος, ἂν καὶ ἀνῆκεν εἰς προτεσταντικὴν ἐκκλησίαν, ἔδειχνε πάντοτε τὴν ἀγάπην του στοὺς Ὀρθοδόξους καὶ στοὺς Ρωμαιοκαθολικοὺς καὶ μὲ γνήσιον οἰκουμενικὸν πνεῦμα συμμετεῖχε στὰ Οἰκουμενικὰ Συμπόσια τοῦ Ρέγκενσμπουργκ. Τὸ κυριαρχοῦν σύνθημα στὰ Συμπόσια αὐτὰ ἔλεγε: «Στὰ ἀναγκαῖα ἑνότης, στὰ ἀμφίβολα ἐλευθερία, σὲ ὅλα ἀγάπη(14)».
Ὅσον ἀφορᾶ στὴν οὐσιώδη πίστιν, ἡ ὁποία εἶναι ἀναγκαία γιὰ τὴν σωτηρίαν μας, εἶναι ἄξιον μνείας, ὅτι πρὸ τριάκοντα ἐτῶν ὁ -ἐπίσης μὲ τὸ Ἀνατολικοεκκλησιαστικὸν Ἰνστιτοῦτον καὶ τὰ Συμπόσιά του συνδεδεμένος- σημερινὸς Πάπας ὡς Καθηγητὴς Joseph Ratzinger ἔγραψε: «...πρέπει νὰ μάθωμεν, ὅτι ἡ Ἑνότης ἀπὸ τὴν πλευράν της εἶναι χριστιανικὴ ἀλήθεια, χριστιανικὸν οὐσιῶδες καὶ ὅτι στὴν ἱεραρχικὴν τάξιν ἵσταται τόσον ὑψηλά, ὥστε αὐτὴ μόνον πρὸς χάριν τοῦ ὅλως θεμελιώδους πρέπει νὰ θυσιάζεται καὶ ὄχι ἐκεῖ ὅπου στέκονται στὸν δρόμον ὡς ἐμπόδια διατυπώσεις καὶ πρακτικές, οἱ ὁποῖες, ὅσον καὶ ἂν εἶναι δυνατὸν νὰ εἶναι σημαντικές, ὅμως δὲν καταργοῦν τὴν κοινωνὶαν στὴν πίστιν τῶν πατέρων καὶ στὴν ἐκκλησιαστικὴν θεμελιώδη μορφήν της».(15)
7. Στὸ Σπίντλχοφ μὲ τὴν ἀδελφικὴν συζήτησιν «ἐν ἀγάπῃ καὶ ἀληθείᾳ» παραμερίζονταν μερικὲς θεολογικὲς προκαταλήψεις.
Πρὸ πάντων, ὅπως ὁ Dr. Rauch ἔχει τονίσει, «στὸ νὰ ἀκοῦμε ὁ ἕνας τὸν ἄλλον γινόταν σαφὲς τὸ ψυχολογικὸν ὑπέδαφος, ποὺ εἶχεν ὁδηγήσει σὲ βαθμιαίαν ἀποξένωσιν καὶ ποὺ στὴν ροὴν τῆς Ἱστορίας ἔπειτα συχνὰ ἐκδηλωνόταν στὴν θεολογικὴν πολεμικήν»(16).
Ἐναντίον τοῦ λαοψυχολογικοῦ αὐτοῦ ὑπεδάφους, ποὺ συχνὰ συνδέεται μὲ τὸν φο(υ)νταμενταλισμόν, πρέπει νὰ ἀγωνίζεται τὸ ποιμαντικὸν ἔργον τῶν Ἐκκλησιῶν μας. Σ' αὐτὴν τὴν συνάφειαν εἶναι μία ἐπίσχεσις (παρακώλυσις) ἡ ἐναντίον τῆς Οἰκουμένης δρῶσα δημαγωγία, στὴν ὁποίαν ὑποκρύπτονται τάσεις κυριαρχίας ἢ προσωπικοὶ ἀνταγωνισμοὶ (συχνὰ ἕνεκα τῆς κατοχῆς μὲ πλήρη ἐξουσίαν χρήσεως καὶ διαθέσεως ἐπίγειας ἰδιοκτησίας).
8. Στὰ Οἰκουμενικὰ Συμπόσια τοῦ Ρέγκενσμπουργκ θέλαμε νὰ ὑπερνικήσωμεν τὸν ὑποκειμενισμὸν τῆς πολεμικῆς στάσεως καὶ νὰ κατανοήσωμεν καὶ παρουσιάσωμεν τόσον τὴν ἰδικήν μας διδασκαλίαν, κατεύθυνσιν καὶ πρᾶξιν, ὅσον καὶ τὴν τῶν ἄλλων στὴν ἀντίκειμενικήν της μορφήν.(17) Ὁ διάλογος τῆς ἀγάπης ἦταν ἀχώριστος ἀπὸ τὸν διάλογον τῆς ἀληθείας. Γι' αὐτὸ ἔπρεπε νὰ βλέπωμεν καὶ παρουσιάζωμεν διδασκαλίες, γεγονότα καὶ πρόσωπα, ποὺ ἔπαιξαν ἕνα ρόλον στὴν ἱστορίαν τοῦ χωρισμοῦ τῶν Ἐκκλησιῶν ὄχι μὲ μεγεθυντικοὺς ἢ παραμορφωτικοὺς φακούς, ἀλλὰ μὲ ἄψογη ἀμεροληψίαν.(18) Ἡ ὑπευθυνότης γιὰ τὴν ἀντικειμενικότητα καὶ τὴν ἀλήθειαν ἀπαιτεῖ ὅτι πρέπει νὰ ἀναγνωρίζωμεν ἐπίσης τὴν ἐνοχήν μας γιὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴν διάσπασιν καὶ νὰ τονίζωμεν στὴν διδασκαλίαν μας ἄλλα σημεῖα παρὰ ἐκεῖνα, ποὺ τονίζαμε στὴν ἐποχὴν τῆς ρήξεως καὶ τῆς πολεμικῆς ἐξάψεως. Γι' αὐτὸ εἴχαμε κατανοήσει ὅτι ἡ ἀνανέωσις τῆς πνευματικῆς ζωῆς εἶναι ἡ σπουδαιοτάτη προϋπόθεσις τῆς προόδου τοῦ οἰκουμενικοῦ διαλόγου.
9. Ὅσον ἀφορᾶ στὶς σχέσεις μεταξὺ τῶν Ὀρθοδόξων καὶ τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν εἴχαμε συνείδησιν, ὅτι αὐτὲς οἱ χωρισμένες «ἀδελφὲς Ἐκκλησίες», -ὅπως ἔγραφεν ὁ ἀείμνηστος Καθηγητὴς Π. Μπρατσιώτης-, ἵστανται πολὺ περισσότερον κοντὰ ἡ μία στὴν ἄλλην, παρὰ ἑκάστη ἐξ αὐτῶν πρὸς τὶς προτεσταντικὲς Ἐκκλησίες»(19) καὶ ἔχουν τὴν ἰδίαν μυστηριακὴν δομήν. Ἡ πίστις τῶν δύο Ἐκκλησιῶν εἶναι κατ' οὐσίαν στὸ μέγιστον μέρος ἡ ἰδία, ἀκόμη καὶ ἐὰν σὲ μερικὲς περιπτώσεις ἐκφράζεται κατὰ διαφορετικὸν τρόπον. Μερικὰ ἀπὸ τὰ γνωστὰ προβλήματα τῆς ἔριδος μεταξὺ τῶν Ἐκκλησιῶν αὐτῶν δὲν εἶναι πολωτικὲς ἀντιθέσεις. Ἐπίσης κατὰ τὴν πρὸ τοῦ χωρισμοῦ πρώτην χιλιετίαν ἦταν μία ἀναμφισβήτητη πραγματικότης ὁ ὑπάρχων πλουραλισμὸς τῶν τοπικῶν καὶ χρονικῶν ἐκφράσεων, συνηθειῶν καὶ ἐθίμων τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ βίου(20). Πράγματι, ἐπὶ τῇ βάσει μόνον αὐτῶν, χωρὶς νὰ λάβωμεν ὑπ' ὄψιν τοὺς προσωπικούς, ἱστορικοὺς παράγοντες καὶ τὸ ὅλον ἀντικειμενικὸν πνεῦμα τῶν δύο Ἐκκλησιῶν, δὲν θὰ ἠδυνάμεθα νὰ δικαιολογήσωμεν ἐξ ὁλοκλήρου τὸν χωρισμόν.
Δ) Παραδείγματα ἐπιφανῶν Ρωμαιοκαθολικῶν Θεολόγων, οἱ ὁποῖοι προσεγγίζουν τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησίαν καὶ Θεολογίαν
Ἐξ ἐπόψεως προσωπικῆς μνημονεύω μὲ χαρὰν τὸ πολὺ σπουδαῖον καὶ ἐλπιδοφόρον γεγονός, ὅτι εἰς τὰ Συμπόσια τοῦ Ρέγκενσμπουργκ γνώρισα ἐπιφανεῖς ἐκπροσώπους τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας καὶ Θεολογίας εἴτε κατ' ἄμεσον τρόπον διὰ προσωπικῶν ἐπαφῶν μὲ αὐτούς, εἴτε ἐμμέσως μὲ τὰ -καθιστάμενα γνωστὰ στὶς εἰσηγήσεις καὶ συζητήσεις- βιβλία τους καὶ τὴν οἰκουμενικήν τους δραστηριότητα, οἱ ὁποῖοι μὲ εἰλικρίνειαν, ἀντικειμενικότητα καὶ θάρρος καὶ μὲ σχεδὸν ὀρθόδοξον τρόπον ἐκφράσεως ὁμιλοῦν γιὰ ἀντιλεγόμενα προβλήματα τοῦ παρελθόντως (ὅπως λ.χ. γιὰ τὴν Οὑνίαν, τὴν Πατριαρχικὴν δομὴν τῆς Ἐκκλησίας, τὸ Πρωτεῖον, τὸ Ἀλάθητον). Μερικὰ παραδείγματα εἶναι τὰ ἐπόμενα:
1.Ὁ ἀείμνηστος πατὴρ Wilhelm de Vries, Καθηγητὴς τοῦ Παπικοῦ Γρηγοριανοῦ Πανεπιστημίου καὶ τοῦ Παπικοῦ Ἀνατολικοῦ Ἰνστιτούτου Ρώμης, ὁ ὁποῖος ἦταν πολὺ δραστήριος στὰ Συμπόσια τοῦ Σπίντλχοφ, γράφει ὅτι ὁ Οὑνιτισμός, ὁ ὁποῖος «εἶναι σὲ πολλὰ ἀποτυχοῦσα μέθοδος ἑνώσεως»(21), εἶχε τὴν ἀρχήν του τόσον εἰς μίαν «αὐστηρῶς συγκεντρωτικὴν Ἐκκλησίαν», ὅσον εἰς μίαν «ἀκλόνητη συνείδησιν ὑπεροχῆς ἔναντι τῆς παρηκμασμένης Ἀνατολῆς». Τὸ ἀποτέλεσμα ἦταν ὅτι ἡ Οὑνία «ἔφερε ἐπιδεινωμένην ἀντίθεσιν καὶ βαθειὰ ριζωμένην δυσπιστίαν ἐναντίον τῆς Ρώμης»(22). Ἔτσι οἱ Ὀρθόδοξοι ἔγιναν «συνειδητῶς ἀντικαθολικοι»(23).
Ὅσον ἀφορᾶ στὸ παπικὸν Πρωτεῖον, τονίζει ὁ W. de Vries, ὅτι «ἡ ἀνατολικὴ παράδοσις, ὅταν αὐτὴ ἐκληφθῆ πολὺ σοβαρά, θὰ ἠδύνατο νὰ χρησιμεύση στὸ νὰ μετριάσωμεν μερικὲς ὑπερβολὲς στὴν κατανόησιν τοῦ Πρωτείου καὶ ἔτσι νὰ κάμωμεν τὸ Πρωτεῖον παραδεκτὸν γιὰ ὁλόκληρη τὴν Χριστιανοσύνην»(24).
2. Ὁ Ἰησουΐτης πατὴρ Michael Lacko, ὁ ὁποῖος ἐπίσης ἦταν Καθηγητὴς τοῦ Παπικοῦ Γρηγοριανοῦ Πανεπιστημίου καὶ τοῦ Παπικοῦ Ἀνατολικοῦ Ἰνστιτούτου Ρώμης, ἔχει ἐπισημάνει, ὅτι γιὰ τὴν ἐξάπλωσιν τοῦ Οὑνιτισμοῦ «σχεδὸν πάντοτε» «χρησιμοποιήθηκε ἡ κρατικὴ βία» καὶ ὅτι οἱ οὑνιτικὲς «ἀνατολικὲς ἐκκλησίες προϊόντος τοῦ χρόνου κατὰ τὸ μᾶλλον ἢ ἧττον ἐκλατινίσθηκαν». Ἔτσι τὸ ἀποτέλεσμα ἦταν ὄχι ἡ ἑνότης, ἀλλὰ «ἡ διάσπασις τῶν Ἐκκλησιῶν τῆς Ἀνατολῆς»(25).
3. Ὁ διαπρεπὴς γάλλος δομινικανὸς Θεολόγος Yves Congar ἐπιθυμεῖ ἀλλαγὲς καὶ ἔχει διακηρύξει: «Ἕνας παπικὸς θεσμός, ὅπως αὐτὸς διαμορφώθηκε ἀπὸ τὴν Ἱστορίαν, συγκεντρωτικός, ἰμπεριαλιστικός, μὲ ἀξιώσεις ἀπόλυτης αὐθεντίας - ὄχι! Ἕνα παπικὸν ἀξίωμα, ποὺ προεδρεύει στὴν (ἐκκλησιαστικήν) κοινωνίαν καὶ στὴν ἑνότητα σ' ἕνα συναδελφικὸν καὶ συνοδικὸν σύστημα: διατὶ ὄχι;»(26a.)
Ὁ Yves Congar νομίζει ἐπίσης, ὅτι «ὁ Πάπας δὲν εἶναι ὁ ἐπὶ κεφαλῆς τοῦ Κολλεγίου τῶν ἐπισκόπων πάνω ἀπὸ αὐτὸ καὶ χωρὶς ν' ἀνήκη μέσα σ' αὐτὸ καὶ ἑπομένως χωρὶς νὰ ἐφαρμόζη τὸν ὀντολογικὸν νόμον τοῦ Κολλεγίου αὐτοῦ. Γι' αὐτὸ πρέπει νὰ ὑπερνικηθῆ ἡ νομικιστικὴ προοπτικὴ καὶ νὰ λαμβάνεται ὑπ' ὄψιν ἡ Ὀντολογία τῆς κοινωνίας καὶ τῆς ἀδελφοσύνης, ἡ ὁποία εἶναι ἡ κοινωνία καὶ ἀδελφοσύνη τῆς Ἐκκλησίας»(26b).
Ὁ ἴδιος τόνιζε: «Ἡ ρωμαιοκαθολικὴ «συνοδικὴ κίνησις παρουσιάζει συγκεντρωτισμόν. Αὐτὸ δύναται νὰ εἶναι πολὺ σοβαρόν. Ὁ Ἰωάννης-Παῦλος Β' ὁμιλεῖ συχνὰ γιὰ τὴν προσεχῆ ἕνωσιν μὲ τοὺς Ὀρθοδόξους. Ἀλλ' αὐτὸ εἶναι ἀπολύτως ἀδύνατον, ἐὰν ὁ Ρωμαῖος Ποντίφηξ δὲν σέβεται πλήρως τὶς ἄλλες Ἐκκλησίες, τοὺς πατριαρχικοὺς θεσμοὺς μὲ ὅλα τὰ δικαιώματά τους»(27).
Κατὰ τὸν Καρδινάλιον Yves Congar, πρέπει νὰ λαμβάνεται ὑπ' ὄψιν, ὅτι «στὴν Ἀνατολὴν ἡ αὐθεντία τοῦ θρόνου τῆς Ρώμης οὐδέποτε ἦταν ἡ (αὐθεντία) τοῦ μονάρχου πρίγκιπος. Ἡ θεωρία τῆς Πενταρχίας... ἦταν ἡ ὁδὸς τῆς δομήσεως τῆς ἐπικοινωνίας μεταξὺ τῶν Ἐκκλησιῶν», τῆς «ἐξασφαλίσεως τῆς ἑνότητος»(28a). Ὁ ἀείμνηστος Καρδινάλιος ἦταν ἐπίσης «ἀπὸ ἐκκλησιολογικῆς πλευρᾶς ἕνας ἀπὸ τοὺς πρωτοπόρους σκαπανεῖς τῆς ἐκκλησιολογίας τῆς κοινωνίας, πίστευε ὅτι τὸ παπικὸν πρωτεῖον, παρὰ τὶς μοναρχικὲς τάσεις, καὶ εἰς αὐτὴν τὴν Δύσιν ἐξησκεῖτο μέσα εἰς μίαν ἐκκλησιολογίαν τῆς κοινωνίας μέχρι περίπου τοῦ δεκάτου ἕκτου αἰῶνος, ὅταν ὁ Παπισμὸς ἐπέτυχε νὰ ἐπιβάλη τὸ μοναρχικὸν πρωτεῖον σὲ ὁλόκληρη τὴν Δύσιν»(28b). Γι' αὐτὸ θὰ ἦταν εὐκταία ἡ ἐπιστροφὴ σὲ μία τέτοια ἐκκλησιολογίαν τῆς κοινωνίας(28c).
4. Ὁ ἐπίσης διακεκριμένος γάλλος Καθηγητὴς Henri de Lubac, στὸ ἔργον του «Meditation sur l’Eglise» λέγει, ὅτι «ἡ ὀνομασία Maximus Pontifex, ὅπως εἶναι γνωστόν, δὲν εἶναι βιβλική, ἀλλὰ δανεισμένη ἀπὸ τοὺς τίτλους τῆς ἀρχαίας Ρώμης. Ἐξ ἄλλου, εἰς τὴν ἀρχικὴν σημασίαν τῆς λέξεως, ὁ Πάπας εἶναι Ποντίφηξ ὄχι περισσότερον παρὰ οἱ ἄλλοι ἐπίσκοποι. Στὴν τάξιν τῆς ἱερωσύνης ἢ τοῦ ἐπισκοπικοῦ λειτουργήματος εἶναι μὲ τοὺς ἄλλους ἐπισκόπους στὴν ἰδὶαν γραμμήν»(29).
5. Ὁ σεβαστὸς καὶ ἀγαπητὸς Διευθυντὴς τοῦ Ἀνατολικοεκκλησιαστικοῦ Ἰνστιτούτου Dr. Albert Rauch προβάλλει ἐμφαντικῶς τὶς ὀρθόδοξες θέσεις, κατὰ τὶς ὁποῖες ὁ Οὑνιτισμὸς στηρίχθηκε στὸ νὰ λησμονῆται ἡ παλαιοχριστιανικὴ Ἐκκλησιολογία καὶ στὸ νὰ προβάλλεται «ἡ ἐπικυριαρχία τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης»(30a). Συμφώνως πρὸς τὴν μέθοδον αὐτὴν ἑνότητος, ἡ ἑνότης τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας μὲ τὶς Ἀνατολικὲς Ἐκκλησίες νοεῖται «ὡς ὁλοκληρωτικὴ καθυπόταξις ὑπὸ τὸ (μοναρχικόν) πρωτεῖον δικαιοδοσίας τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης»(30b). Ἔτσι ἡ ἑνωμένη Ἐκκλησία «ἑνώνεται ὑπὸ ἕνα ποιμένα καὶ καθοδηγεῖται μοναρχικῶς σχεδὸν ὅπως ἕνα κοσμικὸν κράτος»(31).
Γι' αὐτὸ «χωρὶς νὰ εἰσέλθωμεν σὲ λεπτομέρειες πρέπει νὰ ποῦμε, ὅτι ἡ Ἐκκλησιολογία τοῦ Οὑνιτισμοῦ δὲν ἔχει ὁδηγήσει στὸ ... ἀποτέλεσμα μιᾶς ἑνώσεως τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά... ἔχει προκαλέσει ἀκόμη μεγαλύτερες διασπάσεις καὶ ἀμοιβαῖες ἐπιθέσεις»(32) Ὅσον ἀφορᾶ στὸν ἐπίσκοπον Ρώμης, ὁ Dr Rauch τονίζει, ὅτι «αὐτὸς εἶναι, μάλιστα συμφώνως πρὸς παλαιὰν παράδοσιν, ὁ πριμάτος τῆς Ἰταλίας καὶ Πατριάρχης τῆς Δύσεως»(33).
Περαιτέρω ὁ Διευθυντὴς τοῦ Ἀνατολικοεκκλησιαστικοῦ Ἰνστιτούτου Ρέγκενσμπουργκ ὑπενθυμίζει μὲ λόγους τῆς Β' Συνόδου τοῦ Βατικανοῦ, ὅτι «οἱ Ἀνατολικὲς Ἐκκλησίες μὲ τοὺς θεσμοὺς καὶ τὰ λειτουργικὰ τοὺς ἔθιμα, μὲ τὶς παραδόσεις καὶ τὴν χριστιανικὴν βιοθεωρίαν τους ἐκτιμῶνται πολὺ μέσα στὴν (Ρ)Καθολικὴν Ἐκκλησίαν. Σ' αὐτὲς τὶς ἀξίες μὲ τὴν ἀξιοσέβαστη ἀρχαιότητά τους ἀναλάμπει μία παράδοσις, ἡ ὁποία διὰ τῶν ἐκκλησιαστικῶν πατέρων φθάνει πίσω ἕως τοὺς Ἀποστόλους»(34).
Νομίζω, ὅτι ἐπίσης εἶναι πολὺ ἀξιοπρόσεκτη ἡ ἑξῆς διατύπωσις τοῦ Δρος Ράουχ: «Ἡ Ἐκκλησία εἶναι τὸ μυστήριον τῆς ἑνότητος μεταξὺ δημιουργίας καὶ Δημιουργοῦ, μεταξὺ Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου. Γι' αὐτὸ αὐτή, ὅπως ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, εἶναι θεανθρωπίνη πραγματικότης. Γι' αὐτὸ οὐδεμία μορφὴ ἀνθρωπίνης ὀργανώσεως δύναται νὰ περιγράψη τὴν συγχρόνως ὁρατὴν καὶ ἀόρατη μορφὴν τῆς Ἐκκλησίας»(35).
6. Τὰ διαπρεπῆ ρωμαιοκαθολικὰ μέλη τῆς Διεθνοῦς Ὑποεπιτροπῆς καὶ τῆς Διεθνοῦς Ἐπιτροπῆς τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου μεταξὺ τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας (στὴν Βιέννην καὶ στὸ Φράϊζινκ)(36) μαζὶ μὲ τὰ Ὀρθόδοξα μέλη ἔχουν ὑπογράψει μίαν διακήρυξιν, στὴν ὁποίαν τονίζεται ὅτι ὁ Οὑνιτισμὸς ὡς μοντέλο ἑνώσεως ἀπέτυχε. Μάλιστα προκάλεσε νέους χωρισμούς, ἐπειδὴ δὲν δύναται νὰ συνδεθῆ μὲ τὴν Ἐκκλησιολογίαν τῆς «Κοινωνίας», συμφώνως πρὸς τὴν ὁποίαν ἡ ΡΚαθολική καὶ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶναι «ἀδελφὲς Ἐκκλησίες» καὶ προσφέρουν τὰ ἴδια μέσα τῆς Χάριτος καὶ τῆς σωτηρίας. Γι' αὐτὸ οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ στὸ Φράϊζινκ μὲ εἰλικρίνειαν καὶ θάρρος συμφώνησαν, ὅτι ἡ ἐπιστροφὴ στὴν μέθοδον τῆς Οὑνίας θὰ ἦταν ὀδυνηρὴ καὶ ὅτι θὰ ἠδύνατο νὰ καταστρέψη τὸ ἕως τώρα διεξαχθὲν σπουδαῖον ἔργον τῆς προσεγγίσεως τῶν δύο Ἐκκλησιῶν.(37)
7. Ὁ Διευθυντὴς τοῦ περιοδικοῦ «Proche Orient» πατὴρ Franz Bowen, σὲ ἄρθρον του στὸ «Λεξικὸν τῆς Οἰκουμενικῆς Κινήσεως» λέγει: «Οἱ Ἀνατολικὲς Καθολικὲς Ἐκκλησίες εἶναι σὰν μία ἀνοικτὴ πληγὴ στὴν πλευρὰν τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν... Γι' αὐτὸ δὲν δύνανται νὰ ἐνεργήσουν ὡς γέφυρα μεταξὺ Καθολικῶν καὶ Ὀρθοδόξων, ὅπως μερικὲς φορὲς στὸ παρελθὸν ἀναμενόταν γι' αὐτές. Οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες τώρα θέλουν νὰ συζητοῦν κατ' εὐθεῖαν μὲ τοὺς Ρωμαιοκαθολικούς, χωρὶς τὴν μεσολάβησιν αὐτῶν τῶν (οὑνιτικῶν) Ἐκκλησιῶν»(38).
8. Ὁ ἀείμνηστος Πρόεδρος τῆς Παπικῆς Γραμματείας γιὰ τὴν προώθησιν τῆς ἑνότητος τῶν Χριστιανῶν Καρδινάλιος Johannes Willebrands εἶχε τονίσει, ὅτι ἡ ἵδρυσις τῶν Οὑνιτικῶν Ἐκκλησιῶν «δυστυχῶς προκάλεσε νέες διασπάσεις μεταξὺ (Ρ)Καθολικῶν καὶ Ὀρθοδόξων». Ὁ Οὑνιτισμὸς «κατ' οὐδένα τρόπον» εἶναι «μοντέλο τῶν σχέσεων τῶν (Ρωμαιο) Καθολικῶν καὶ τῶν Ὀρθοδόξων ἢ μελλοντικῆς ἑνώσεως»(39).
9. Ὁ πολὺ γνωστὸς στὴν Χριστιανικὴν Οἰκουμένην Ἐπίσκοπος Pierre Duprey, ὁ ὁποῖος ἐπὶ πολλὰ ἔτη μὲ μεγάλην ἀγάπην γιὰ τοὺς Ὀρθοδόξους ὑπηρέτησε στὴν ἰδὶαν Παπικὴν Γραμματείαν, ἔχει ἐπίσης τονίσει, ὅτι ἡ (Ρωμαιο)Καθολικὴ Ἐκκλησία καὶ οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες εἶναι ἀδελφὲς Ἐκκλησίες, ποὺ ἔχουν «ζωντανὰ ὅλα τὰ μέσα τῆς σωτηρίας, τὰ ὁποῖα ὁ Θεὸς ἐμπιστεύθηκε στὴν Ἐκκλησίαν Του γιὰ τὴν σωτηρίαν τῶν ἀνθρώπων... Γι' αὐτὸ δὲν πρόκειται πλέον γιὰ τὴν μετατόπισιν τῶν πιστῶν ἀπὸ τὴν μίαν στὴν ἄλλην Ἐκκλησίαν, ἀλλὰ μόνον γιὰ τὴν ἀμοιβαίαν ἀναγνώρισιν τῶν ὑπευθύνων ποιμένων ἑνὸς τμήματος τῆς ποίμνης τοῦ Χριστοῦ»(40).
Γι' αὐτὸ στὸν χῶρον τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν πρέπει «νὰ ἀποφεύγεται ὄχι μόνον πᾶσα μορφὴ προσηλυτισμοῦ, ἀλλὰ καὶ αὐτὴ ἡ ὑπόνοια γι' αὐτόν». Σ' αὐτὸ τὸ πλαίσιον, ἐπειδὴ οἱ Ὀρθόδοξοι ἔχουν ἰδιαιτέραν εὐαισθησίαν «ἕνεκα συμπλέγματος ὀδυνηρῶν ἱστορικῶν αἰτίων», οἱ Οὑνῖτες τῆς Ἀνατολῆς δὲν θὰ ἦσαν οἱ πλέον κατάλληλοι, ἀντιθέτως θὰ ἦσαν οἱ «ὀλιγώτερον κατάλληλοι» «γιὰ τὶς ἐπαφὲς καὶ τὸν διάλογον μεταξὺ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν. Ἑπομένως οἱ Οὑνῖτες θὰ συντελοῦσαν στὴν πρόοδον τῆς ἑνωτικῆς προσπαθείας μόνον μὲ τὴν συγκράτησιν καὶ ὀπισθοχώρησίν τους»(41). Κατὰ τὸν Ἐπίσκοπον Πέτρον Ντυπρέ, πρέπει «νὰ ἀποφεύγεται κάθε τι, ποὺ θὰ ἦταν δυνατὸν νὰ διασκορπίση τὸ ποίμνιον ἢ νὰ φέρη σύγχυσιν στὶς τάξεις του»(41).
Ἡ διακήρυξις αὐτὴ μᾶς ὑπενθυμίζει τὴν παραίνεσιν τοῦ ἀειμνήστου Πάπα Παύλου τοῦ 6ου, ὁ ὁποῖος κατὰ τὴν ἐπίσκεψίν του εἰς Κωνσταντινούπολιν προσφωνώντας τὸν ἀείμνηστον Πατριάρχην Ἀθηναγόραν τόνισε, ὅτι οἱ Ἡγέτες τῶν «ἀδελφῶν Ἐκκλησιῶν» πρέπει νὰ συντελοῦν στὴν ἀποκατάστασιν τῆς χριστιανικῆς ἑνότητος, «ἀναγνωρίζοντας καὶ σεβόμενοι ὁ ἕνας τὸν ἄλλον ὡς ποιμένες ἐκείνης τῆς μερίδος τοῦ ποιμνίου τοῦ Χριστοῦ, ποὺ ὁ Θεὸς ἔχει ἐμπιστευθῆ σ' αὐτούς, φροντίζοντας γιὰ τὴν συνοχὴν καὶ αὔξησιν τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ καὶ ἀποφεύγοντας κάθε τι, ποὺ θὰ ἠμποροῦσε νὰ τὸν διασκορπίση ἤ νὰ δημιουργήση σύγχυσιν στὶς τάξεις του»(42).
10. Ὁ παρὼν στὰ Συνέδρια τοῦ Regensburg ἀείμνηστος Ἡγούμενος τῆς Μονῆς Scheyern στὴν Ἄνω Βαυαρίαν Dr. Johannes Ev. Hoeck ὡς Πρόεδρος τῶν Ἡγουμένων τῆς Βαυαρικῆς Ἑνώσεως Βενεδικτίνων τὴν 19ην Ὀκτ. 1964 ἐνώπιον τῆς 104ης Γενικῆς Συνελεύσεως τῆς Β' Συνόδου τοῦ Βατικανοῦ ἐξεφώνησε «ὁμιλίαν, στὴν ὁποίαν τοποθετήθηκε ὑπὲρ τῆς ἀποκαταστάσεως τῆς Πατριαρχικῆς δομῆς τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας»(43). Ἡ λατινιστὶ ἐκφωνηθεῖσα ὁμιλία αὐτή, τῆς ὁποίας γερμανικὴ μετάφρασις δημοσιεύθηκε στὸ περιοδικὸν «Ὁ πύργος τὸν Scheyern»(44), εἶναι «ντοκουμέντο αἰσθαντικῆς οἰκουμενικῆς σκέψεως», τὸ ὁποῖον, ὅπως τονίζει ὁ ἐπίσης μὲ τὰ Συμπόσια τοῦ Ρέγκενσμπουργκ συνδεδεμένος Ferdinand K. Gahbauer, «δυστυχῶς ξεχάσθηκε», μολονότι ἔχει «σημαντικὴν γιὰ τὸ παρὸν σημασίαν», «ἐπειδὴ γιὰ τὸ ζήτημα τῆς σχέσεως μεταξὺ παπικοῦ ἀξιώματος καὶ πατριαρχικῆς δομῆς μέχρι σήμερα παρουσιάζει μίαν ἀπάντησιν, ποὺ ἱκανοποιεῖ τὰ δυὸ μέρη»(45) Τὸ ὅλον ντοκουμέντο ὑπενθυμίζει τὴν δομὴν τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία δομὴ «ἴσχυεν ἀκλόνητη σὲ ὁλόκληρη τὴν πρώτην χιλιετίαν (δηλ. κατὰ τὴν διάρκειαν ὁλοκλήρου τῆς ἐποχῆς, κατὰ τὴν ὁποίαν ἡ Ἐκκλησία ἦταν ἀκόμη ἑνωμένη)»(46). Ἡ κατανόησις γιὰ τὴν δομὴν αὐτὴν ὀλίγον κατ' ὀλίγον χάθηκε «καὶ μάλιστα ὑπὸ τὴν ἐπίδρασιν διαφόρων, ἐπίσης πολιτικῶν τρόπων τοῦ σκέπτεσθαι, π.χ. τῆς στροφῆς τοῦ ρωμαϊκοῦ θρόνου πρὸς τοὺς Φράγκους, τῆς αὐξήσεως τῶν ἐκ τοῦ Πέτρου τρόπον τινὰ πατρώων ἀγαθῶν τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης (Patrimonium Petri), ἐπίσης ὑπὸ τὴν ἐπίδρασιν τοῦ αὐξανομένου Νομικισμοῦ καὶ τῶν γνωστῶν νοθευμένων ἐγγράφων, ὅπως π.χ. ἐκείνης τῆς διαβοήτου Κωνσταντινείας Δωρεᾶς καὶ τῶν Ψευδοϊσιδωρείων Διατάξεων»(47).
Οἱ διαπιστώσεις τοῦ Ἡγουμένου Johannes Hoeck ἐπιτρέπουν εἰς ἐμὲ μίαν παρεκβατικὴν παρατήρησιν: Τὸ θέμα τῆς Πατριαρχικῆς δομῆς τῆς Ἐκκλησίας εἶναι κατὰ τοὺς τελευταίους μῆνες πλέον ἐπίκαιρον ἕνεκα τῆς κριτικῆς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ ἄλλων Ἐκκλησιῶν γιὰ τὴν ἐκ τῆς Παπικῆς Ἐπετηρίδος (Διπτύχων) ἀπομάκρυνσιν τοῦ παπικοῦ τίτλου «Πατριάρχης τῆς Δύσεως». Νομίζω, ὅτι ἡ ἀναγκαιότης τῆς ἁπλουστεύσεως τοῦ πλέγματος τῶν διαφόρων λειτουργημάτων καὶ δραστηριοτήτων τοῦ Πάπα θὰ ἱκανοποιεῖτο καλύτερα μὲ αὐτὸν τὸν τίτλον. Ἡ κατάργησίς του θὰ ἔπρεπε νὰ ἀποφευχθῆ ἕνεκα ἀφ' ἑνός τῆς οἰκουμενικῆς ἀγάπης πρὸς τὴν Ὀρθόδοξη «Ἀδελφὴν Ἐκκλησίαν», ἡ ὁποία μὲ μεγάλην λύπην ἄκουσε τὴν σχετικὴν εἴδησιν, καὶ ἀφ' ἑτέρου τῆς μαρτυρίας τῆς Ἱστορίας. Στὰ Πρακτικά τῆς Β' Συνόδου τοῦ Βατικανοῦ ὑπάρχει π.χ. ἡ ἑξῆς διακήρυξις τοῦ μελχίτου Πατριάρχου Ἀντιοχείας Μαξίμου τοῦ 4ου Saigh: «Δὲν εἶναι ὀρθὸν νὰ θεωρῆται τὸ πατριαρχικὸν ἀξίωμα ὡς ἕνας θεσμός, ποὺ προσιδιάζει μόνον στὴν Ἀνατολήν. Τὸ πατριαρχικὸν ἀξίωμα εἶναι πολὺ περισσότερον θεσμός, ποὺ εἶναι κοινὸν ἀγαθὸν τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας. Ὁ πρῶτος Πατριάρχης τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ Ἐπίσκοπος Ρώμης. Αὐτὸ ἔχουν πάντοτε ἐκ νέου τονίσει οἱ Οἰκουμενικὲς Σύνοδοι, ἔτσι αὐτὸ πάντοτε ἐκ νέου ὑποστηρίζεται στὴν ἀρίθμησιν τῶν ἐπισήμων τίτλων τοῦ Πάπα στὸ Παπικὸν Ἡμερολόγιον, ἔτσι αὐτὸ μαρτυρεῖ ἀκόμη καὶ ὁ τίτλος τῆς "πατριαρχικῆς βασιλικῆς τοῦ Ἁγίου Πέτρου", ἐντὸς τῆς ὁποίας εἴμεθα συγκεντρωμένοι, ἔτσι ἐπίσης αὐτὸ φέρνει φωναχτὰ στὴν μνήμη μας τὸ ὄνομα τῆς παπικῆς ἕδρας τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης στὸ παλάτι τοῦ Λατερανοῦ, διαιωνισμένον στὰ ἀρχεῖα καὶ πάνω στὴν (ἀρχαιολογικήν) πέτραν μὲ τὸ ὄνομα "Πατριαρχεῖον"»(48). Αὐτονοήτως ὁ τίτλος «Πατριάρχης τῆς Δύσεως» δὲν εἶναι ἀσυμβίβαστος μὲ τὸ παπικὸν Πρωτεῖον τιμῆς.
Ὁ Ἡγούμενος Johannes Hoeck διαπιστώνει ἐπίσης, ὅτι τὰ δικαιώματα τῶν οὑνιτικῶν Πατριαρχείων τῆς Ἀνατολῆς «ἦσαν καὶ εἶναι μόνον μία σκιὰ ἐκείνων, τὰ ὁποῖα κάποτε ὑφίσταντο»(49) γιὰ τὰ Πατριαρχεῖα τῆς Ἀνατολῆς. Γι' αὐτὸ λέγει μὲ θάρρος: «Οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες δικαίως μᾶς ἐρωτοῦν, πῶς θὰ εἶναι τὸ (κανονικόν) καθεστώς τους καὶ ποῦ θὰ εἶναι ἡ θέσις τους μέσα στὴν Ἐκκλησίαν, ὅταν ἐπὶ τέλους θὰ ἔλθη ἡ ὥρα τῆς ἑνώσεως. Ποῖος ἀπὸ ἐμᾶς (τοὺς Ρωμαιοκαθολικούς) θὰ ἠδύνατο νὰ παρουσιάση τὴν ἀπόφασιν, ὅτι ἔπρεπε νὰ ὑποταχθοῦν στὴν ρωμαϊκὴν Κούρια, εἰδικῶς στὴν Ἀνατολικὴν Ἐπιτροπὴν καὶ οἱ Πατριάρχες στὸ Κολλέγιον τῶν Καρδιναλίων;»(50).
Ὁ φίλος τῆς Ὀρθοδοξίας Ἡγούμενος Johannes Hoeck, ὁ ὁποῖος ἦταν ἐπιφανὴς ἐρευνητὴς τῶν ἔργων καὶ τῆς θεολογίας τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, μὲ τὴν μνημειώδη ὁμιλίαν του στὴν μνημονευθεῖσαν Γενικὴν Συνέλευσιν τῆς Β' Συνόδου τοῦ Βατικανοῦ «γνωστοποίησε τὸν βαθὺν πόθον τῆς καρδιᾶς του, ὅπως γίνεται φανερὸν ἀπὸ τὸ τέλος τῆς ὁμιλίας αὐτῆς: "Μίλησα καὶ ἔσωσα τὴν ψυχήν μου"(51).
Χαρακτηριστικὸν εἶναι ἔπειτα τὸ ὑπὸ τοῦ Προέδρου τῶν Ἡγουμένων τῆς Βαυαρίας Hoeck γραφὲν Ὑπόμνημα στὸ «Διάταγμα περὶ τῶν Ἀνατολικῶν Καθολικῶν Ἐκκλησιῶν»(52). Σ' αὐτὸ τὸ Ὑπόμνημα λέγει ὁ ἀείμνηστος βενεδικτίνος Ἡγούμενος, ὅτι οἱ οὑνιτικὲς ἐκκλησίες «δημιουργοῦν μᾶλλον ἕνα ἐμπόδιον παρὰ μίαν γέφυραν πρὸς τὴν ἐπανένωσιν καὶ συνεπῶς θὰ ἔπρεπε μᾶλλον νὰ ἐξαφανισθοῦν παρὰ νὰ ἀνθίζουν καὶ νὰ εὐδοκιμοῦν»(53). Γι' αὐτὸ «τελεσίδικη λύσις τῶν ἐκκρεμούντων ἐδῶ προβλημάτων τότε μόνον θὰ εἶναι δυνατή, ὅταν -ὅσον παράδοξον καὶ ἂν ἠχῆ- δὲν ὑπάρχουν πλέον οἱ ἐκκλησίες ἐκεῖνες, γιὰ τὶς ὁποῖες προορίζεται τὸ διάταγμα..., ὅταν τὸ διάταγμα στὴν κυριολεξίαν ἔχη καταστῆ περιττόν»(54).
11. Ὁ γνωστὸς βέλγος θεολόγος πατὴρ Emmanuel Lanne (Chévetogne) ἔχει ἐπισημάνει, ὅτι ἡ Οὑνὶα ἔχει μίαν διπλῆν ἢ μίαν αὐτοαναιρουμένην Ἐκκλησιολογίαν. Πρόκειται γιὰ μίαν «διαφορετικὴν Ἐκκλησιολογίαν, γιὰ νὰ μὴ ποῦμε ἀντιφατικήν»(55). Ἡ Ἐκκλησιολογία τῆς «κοινωνίας» στὸ «Διάταγμα περὶ Οἰκουμενισμοῦ» τῆς Β' Συνόδου τοῦ Βατικανοῦ(56) τονίζει ὅτι οἱ ἀδελφὲς Ἐκκλησίες τῆς Ἀνατολῆς, οἱ ὁποῖες ἔχουν ἀποστολικὴν διαδοχήν, δύνανται νὰ δίδουν τὴν χάριν τῶν μυστηρίων καὶ νὰ ὁλοκληρώνουν τὴν σωτηρίαν. Ἡ Ἐκκλησιολογία αὐτὴ ἀντιτίθεται στὸ «Διάταγμα περὶ τῶν Ἀνατολικῶν Καθολικῶν Ἐκκλησιῶν»(57), τὸ ὁποῖον νομιμοποιεῖ τὸν Οὐνιτισμόν, τὸν θέτει ὑπὸ τὸν Ρωμαῖον Ποντίφηκα καὶ δὲν θέλει τὴν βαθμιαίαν κατάργησίν του. Ἀντιθέτως ἐνθαρρύνει τὴν ἐξάπλωσιν καὶ ἄνθησιν τῶν οὐνιτικῶν ἐκκλησιῶν «χωρὶς νὰ θέτη κανένα ὅριον»(58). Ἑπομένως πρόκειται, -ὅπως ὁ πατὴρ Lanne ὑπογραμμίζει-, γιά. δύο διαφορετικὲς ἐκκλησιολογικὲς προοπτικές»(59).
12. Ὁ ρωμαιοκαθολικὸς καθηγητὴς στὴν Ζυρίχην Dr. Johannes Feiner ἔχει ἐπισημάνει σ' ἕνα Ὑπόμνημα, ὅτι τὸ «Διάταγμα περὶ Οἰκουμενισμοῦ» δὲν ὁμιλεῖ γιὰ «Πρωτεῖον δικαιοδοσίας» τοῦ Πάπα, ἀλλὰ γιὰ ἁπλὸ «moderari μὲ κοινὴν συναίνεσιν», γιὰ «καθοδηγητικὸν ρόλον, ὁ ὁποῖος ἦταν ἀπὸ ὅλους ἀναγνωρισμένος». Ὅτι ἐδῶ δὲν «ὑπονοεῖται μία συγκεντρωτικὴ ἡγεσία», τὸ δεικνύουν χαρακτηριστικὲς ἐκφράσεις στὸ κείμενον. Ἡ προσθήκη «ὅταν ἔριδες γιὰ τὴν πίστιν ἤ τὴν πειθαρχίαν μεταξὺ αὐτῶν ἐδημιουργοῦντο» ἀποδεικνύει ὅτι ἐπρόκειτο γιὰ μίαν -κατόπιν «κοινῆς συμφωνίας»-«περιστατικὴν ἐπέμβασιν τοῦ ρωμαίου ἐπισκόπου (στὸ πλαίσιον τῆς Πενταρχίας)», ἑπομένως γιὰ ἕνα "ἐπικουρικόν" λειτούργημα τοῦ «Πατριάρχου τῆς Δύσεως», τὸ ὁποῖον «γινόταν ἐνεργόν, ὅταν δὲν ἐπαρκοῦσε ἡ δραστηριότης τῶν ἄλλων ἐκκλησιαστικῶν ὀργάνων». Στὴν περίπτωσιν αὐτήν, ἡ ὁποία δὲν ἦταν τόσον συνηθισμένη, θὰ ἠδυνάμεθα «νὰ μιλήσωμε γιὰ ἕνα λειτούργημα τοῦ ρωμαίου ἐπισκόπου ὡς φρουροῦ καὶ διαιτητοῦ»(60).
Ἔτσι, ὅπως σαφῶς ἐπισημαίνει ὁ Καθηγητὴς Feiner, «τὸ περὶ Οἰκουμενισμοῦ Διάταγμα ἐδῶ προστατεύει τὸν ἑαυτόν του ἀπὸ μίαν ἀνιστόρητη (ἑτεροχρονισμένην) προβολὴν στὴν πρὸ τοῦ χωρισμοῦ ἐποχὴν μεταγενεστέρων ἐννοιῶν καὶ μεταγενεστέρας πράξεως»(61).
13. Ὁ ἤδη μνημονευθεὶς πατὴρ Ferdinand R. Gahbauer, ὁ ὁποῖος ἐμψυχώνει τὸ Βυζαντινὸν Ἰνστιτοῦτον στὴν μονὴν Βενεδικτίνων Ethal, ἐπισημαίνει ὅτι ὁ νέος γιὰ τοὺς Οὑνῖτες «Κῶδιξ Κανόνων τῶν Ἀνατολικῶν (Ρ)Καθολικῶν Ἐκκλησιῶν»(62) δὲν εἶναι ἱκανοποιητικὸς γιὰ τὰ οὑνιτικὰ ἐπίσης Πατριαρχεῖα, ἐπειδὴ ἔχει ὡς προϋπόθεσιν τὴν ὑποταγήν τους στὸν Πάπαν. Ὅπως ὁ Ἡγούμενος Hoeck, ἔτσι ἐπίσης ὁ Καθηγητὴς Gahbauer τονίζει, ὅτι τὰ δικαιώματα τῶν Οὑνιτικῶν Πατριαρχείων, κατὰ τὸν κώδικα αὐτόν, εἶναι μόνον μία σκιὰ τῶν παλαιῶν δικαιωμάτων τους (στὴν Πενταρχίαν). Γι' αὐτὸ ἰσχύει ἐπίσης γιὰ τὸν Κώδικα αὐτὸν αὐτό, ποὺ ὁ πατὴρ Gahbauer ἔχει μὲ θάρρος γράψει γιὰ τὸ «Διάταγμα περὶ τῶν Ἀνατολικῶν (Ρ)Καθολικῶν Ἐκκλησιῶν»: «Τολμῶ νὰ παρουσιάσω τὴν πρότασιν, ὅτι αὐτὸ τὸ ὅλον ζήτημα τῆς πατριαρχικῆς δομῆς, στὸ ὁποῖον... πρόκειται γιὰ τὸ πρόβλημα τοῦ πυρῆνος τοῦ ὅλου ζητήματος τῆς ἐπανενώσεως μὲ τὶς Ἀνατολικὲς Ἐκκλησίες, πρέπει ἀκόμη μίαν φορὰν νὰ ἐξετασθῆ»(63). Ἡ ἐξέτασις αὐτὴ εἶναι ἀναγκαία γιὰ τὸν οἰκουμενικὸν διάλογον, ἐπειδὴ ἡ γνήσια πατριαρχικὴ δομὴ τῶν ἀρχαίων Ἐκκλησιῶν ἀντίκειται στὸ παπικὸν Πρωτεῖον (μοναρχικῆς) δικαιοδοσίας. Συμφώνως πρὸς αὐτὴν τὴν ἔννοιαν τοῦ Πρωτείου, ποὺ ἀντιτίθεται στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησιολογίαν, «ὁ ἐπίσκοπος Ρώμης ὡς ἀντιπρόσωπος τοῦ Χριστοῦ καὶ ποιμὴν ὁλοκλήρου τῆς Ἐκκλησίας ἔχει πλήρη, ὑψίστην καὶ παγκοσμίαν ἐξουσίαν πάνω στὴν Ἐκκλησίαν καὶ δύναται πάντοτε νὰ τὴν ἐξασκῆ ἐλευθέρως»(64a)
Ὁ ἴδιος βενεδικτίνος ἀπὸ τὸ Ethal προβάλλει τὴν πατριαρχικὴν δομὴν καὶ τὴν Πενταρχίαν ὡς μοντέλα τῆς ἐκκλησιαστικῆς διοικήσεως (ἡγεσίας), στὴν ὁποίαν ἡ προνομιακὴ θέσις καὶ τὸ Πρωτεῖον τιμῆς τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης σημαίνουν «διακονίαν στὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας»(64b).
Ὅσον ἀφορᾶ στὸ περὶ τοῦ Ἀλαθήτου δόγμα τῆς Πρώτης Συνόδου τοῦ Βατικανοῦ, ὁ Καθηγητὴς F. Gahbauer λέγει, ὅτι «φορεῖς τοῦ Ἀλαθήτου τῆς Ἐκκλησίας εἶναι στὴν Καθολικὴν Ἐκκλησίαν ὁ Πάπας, στοὺς Ὀρθοδόξους ἡ Σύνοδος. Τὸ περὶ Ἀλαθήτου δόγμα προκάλεσε στοὺς Ὀρθοδόξους καὶ στοὺς Εὐαγγελικοὺς κατηγορηματικὴν ἀπόκρουσιν... Λύσεις τοῦ προβλήματος προτείνονται ἀπὸ καθολικοὺς θεολόγους, οἱ ὁποῖες φθάνουν ἀπὸ νέαν ἑρμηνείαν ἕως τὴν ἀπόρριψιν τοῦ δόγματος»(64c).
Οἱ προτάσεις περὶ νέας ἑρμηνείας (τοῦ παπικοῦ θεσμοῦ) περιλαμβάνουν πατερικές ἀρχαιοεκκλησιαστικὲς διατυπώσεις, τὴν πρότασιν γιὰ αὐτοπεριορισμόν τῆς παπικῆς πληρεξουσιότητος, τὴν ἀνάπτυξιν τῆς πατριαρχικῆς δομῆς καὶ τὴν ὁλοκλήρωσιν τοῦ παπικοῦ λειτουργήματος μέσα στὴν ἐκκλησιαστικὴν δομὴν τῶν λειτουργημάτων ἐν τῇ ἐννοίᾳ τοῦ Πέτρου καὶ τοῦ Παύλου ὡς πόλων τῆς ἑνότητος(64d).
Σχετικῶς πρὸς τὸ Filioque ὁ πατὴρ F. Gahbauer τονίζει ὅτι ἀπὸ ὀρθόδοξη πλευρὰν τοῦτο ἔχει γνωρίσει «διαφορετικὴν ἀξιολόγησιν ἀπὸ τὴν ὀξεῖαν ἀπόρριψιν ἕως τὴν πλήρη κατανοήσεως ἐκτίμησιν»(64e). Ὁ ρῶσος ἐκκλησιαστικὸς ἱστορικὸς Bolotov τὸ ἔχει παρουσιάσει ὡς θεολογούμενον τῆς λατινικῆς Θεολογίας. «Ὁ Bulgakov δὲν βλέπει στὸ Filioque διαχώριζον ἐμπόδιον γιὰ τὴν ἑνότητα τῶν Ἐκκλησιῶν. Ὁ Βοbrinskoy προτείνει στὴν Ρωμαιοκαθολικὴν Ἐκκλησίαν τὴν ἀφαίρεσιν τοῦ Filioque ἐκ τοῦ "Πιστεύω" χωρὶς αὐτὸ νὰ ἔπρεπε νὰ σημαίνη μίαν ἀπόκρουσιν ἀπὸ τοὺς Καθολικοὺς τῆς δογματικῆς διδασκαλίας τοῦ Filioque»(64f).
Ὁ F. Gahbauer μνημονεύει ἐπίσης διάφορες διατυπώσεις συμβιβασμοῦ (ὡς λ.χ. «Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἐκ τοῦ Πατρὸς διὰ τοῦ Υἱοῦ)(64g) καὶ τονίζει: «Θεμελιώδης εἶναι ἡ διάκρισις μεταξὺ τῆς αἰτιώδους ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐκ τοῦ Πατρὸς καὶ τῆς προβολῆς (μεταδόσεως) Αὐτοῦ διὰ τοῦ Υἱοῦ»(64h).
Χαρακτηριστικῶς ἐπισημαίνει ἐπίσης ὁ Καθηγητὴς F. Gahbauer: «Στὴν Κεντρικὴν Εὐρώπην δύο μοναστήρια, Chevetogne καὶ Niederaltaich, τελοῦν λειτουργίαν καὶ Offizium κατὰ τὸ βυζαντινὸν τυπικόν. Ἐπὶ πλέον ἀναπτύσσουν ἐκτεταμένες οἰκουμενικὲς ἐπαφές... Στὴν περιοχὴν τῆς βαυαρικῆς ἑνώσεως (τῶν μοναστηρίων), στὸ ἔδαφος τῆς ὁποίας ὑπάρχει ἐπίσης τὸ Πανεπιστήμιον τοῦ Μονάχου μὲ τὸ Βυζαντινὸν καὶ τὸ Ὀρθόδοξον Ἰνστιτοῦτον, εὑρίσκονται τὰ μοναστήρια Ettal καὶ Scheyern, ἕκαστον τῶν ὁποίων ἔχει Βυζαντινὸν Ἰνστιτοῦτον πρὸς μελέτην τῶν πηγῶν τῆς Χριστιανικῆς Ἀνατολῆς... Ἀνατολικὴ καὶ Δυτικὴ πνευματικότης θὰ ἠδύναντὸ ἀκριβῶς νὰ ὁλοκληρωθοῦν μεταξύ τους στὴν μίαν Ἐκκλησίαν, γιὰ νὰ δύναται τὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας ν'ἀναπνέη πάλιν μὲ τὰ δύο τμήματα τοῦ πνεύμονός του»(64j).
Ὁ ἴδιος πατὴρ F. R. Gahbauer μνημονεύει τὴν μελέτην μου γιὰ τὴν Ἱερωσύνην(65) καὶ ἐξαίρει τὰ σημεῖα της, ποὺ μνημονεύουν τὶς ἑστίες τῆς ἀντιπαραθέσεως (στὸν οἰκουμενικὸν διάλογον). Ὑπογραμμίζει ἰδιαιτέρως ὅ,τι ἔχω πῆ γιὰ τὴν συνοδικὴν καὶ συναδελφικὴν δομὴν τῆς Ἐκκλησίας: «Ὅλοι οἱ ἐπίσκοποι ἵστανται μεταξύ τους σὲ ἀδελφικὴν κοινωνίαν, εἶναι ἴσοι μεταξύ τους καὶ στὶς Συνόδους προσιδιάζει ὑπερκείμενη αὐθεντία μόνον ἐφ' ὅσον "αὐτὲς εἶναι ἡ ἔκφρασις τῆς γενικῆς συνειδήσεως", τοῦ "πληρώματος" τοῦ κλήρου καὶ τοῦ λαοῦ. Ἡ συνείδησις αὐτὴ εἶναι ἡ ὑψίστη αὐθεντία στὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες. Αὐτὲς ἀκόμη οἱ (συγκαλούμενες ὡς) Οἰκουμενικὲς Σύνοδοι, γιὰ νὰ ἔχουν κῦρος καὶ νὰ ὑποχρεώνουν, ἔχουν ἀνάγκην τῆς ἐπικυρώσεως διὰ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ λαοῦ»(66). Τέτοιες ἐκφράσεις εἶναι ἀντίθετες πρὸς τὶς διατάξεις τῆς πρώτης Συνόδου τοῦ Βατικανοῦ, ὅπου σαφῶς τονίζεται, ὅτι οἱ παπικὲς ἀποφάνσεις ex cathedra εἶναι ἀλάθητες «ἐξ ἑαυτῶν καὶ ὄχι ἐξ αἰτίας τῆς συμφωνίας ἐκ μέρους τῆς Ἐκκλησίας»(67a)
Ὅσον ἀφορᾶ στὴν Οὑνιαν, ὁ Καθηγητὴς F. Gahbauer ὑπενθυμίζει, ὅτι «ἡ Μικτὴ Ὀρθοδοξο-Καθολικὴ Ἐπιτροπὴ Διαλόγου στὴν συνεδρίασίν της στὸ Freising (1990, Ἀρ. 6β καὶ 7) καὶ στὸ Balamand (1993, Ἀρ. 12 καὶ 22, ὅπως Ἀρ. 35) ἀποκηρύσσει σαφῶς τὸν Οὑνιτισμὸν καὶ τὸν Προσηλυτισμὸν ὡς ὁδοὺς πρὸς τὴν ἑνότητα»(67b)
Ὁ ἴδιος Βενεδικτίνος λέγει, «ὅτι σκοπὸς τῆς Οἰκουμένης εἶναι ἡ ἑνότης σὲ συμφιλιωμένην ποικιλομορφίαν. Τί σημαίνει αὐτό;... Ἡ διαφορὰ τῶν Τυπικῶν καὶ τῆς θεολογικῆς ὁρολογίας εἶναι νόμιμη (παραδεκτή).
Ἐν τούτοις ἡ Ὀρθοδοξο-Καθολικὴ Ἐπιτροπὴ Διαλόγου στὸ Bari (1987, Ἀρ. 53) ἐπέβαλε «μερικοὺς ὅρους (προϋποθέσεις) γιὰ τὴν κοινωνίαν τῆς πίστεως. Οἱ Ἐκκλησίες πρέπει νὰ σχετίζωνται μεταξὺ τους πάνω στὸ Σύμβολον Νικαίας -Κωνσταντινουπόλεως ὡς τὸ ἀναγκαῖον μέτρον (κριτήριον) τῆς κοινωνίας αὐτῆς τῶν ἐπὶ μέρους Ἐκκλησιῶν»(67c).
Ὁ Καθηγητὴς F. R. Gahbauer ἐξαίρει ἐπίσης τὴν θέσιν μου γιὰ τὴν χειροτονίαν τῶν διακονισσῶν. Συμφώνως πρὸς τὴν θέσιν αὐτήν, «ἡ ἐνδεχομένη ἀναβίωσις τῆς χειροτονίας αὐτῆς θὰ ἠδύνατο νὰ συνδέση παραδεδομένες ἐμπειρίες καὶ ποιμαντικὲς ἀπόψεις, γιὰ νὰ δύναται ἡ διαμεσολαβοῦσα μέσα στὴν Χριστιανικὴν Οἰκουμένην στάσις τῆς συνόλου Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἔναντι τοῦ ζητήματος τῆς χειροτονίας τῶν γυναικῶν νὰ βρῆ μίαν ἀποδεκτὴν γιὰ ὅλες τὶς Ἐκκλησίες θεμελίωσιν καὶ διαμόρφωσιν»(68).
14. Ὁ Καθηγητὴς στὸ Παπικὸν Ἀνατολικὸν Ἰνστιτοῦτον Ρώμης πατὴρ Δημήτριος Σαλάχας, ἂν καὶ εἶναι, μέλος τῆς Οὑνιτικῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἔχει ἐπίσης μαζὶ μὲ ὅλα τὰ ἄλλα διακεκριμένα ρωμαιοκαθολικὰ μέλη τῆς Ἐπιτροπῆς Διαλόγου ὑπογράψει στὸ Freising τὴν Διακήρυξιν ἐναντίον τοῦ Οὑνιτισμοῦ ὡς μοντέλου τῆς ἑνώσεως.
Ὁ ἴδιος τονίζει ἐπίσης ὅτι ὁ νέος «Κῶδιξ Κανόνων» τῶν Ἀνατολικῶν Ἐκκλησιῶν (τῶν Οὑνιτῶν) «δὲν ἐπιτυγχάνει πάντοτε νὰ παρουσιάζη τὴν Θεολογίαν τῶν Ἀνατολικῶν Πατέρων καὶ τῶν πρώτων Οἰκουμενικῶν Συνόδων». Ὁ κῶδιξ αὐτὸς προβάλλει τὴν «γνωστὴν Ἐκκλησιολογίαν τῆς (Ρωμαιο)Καθολικῆς Ἐκκλησίας περὶ τοῦ θείῳ δικαίῳ Πρωτείου τοῦ Πάπα μέσα στὴν σύνολον Ἐκκλησίαν»(69).
15. Ὁ ἀγαπητὸς Ἀναπληρωτὴς Διευθυντὴς τοῦ Ἀνατολικοεκκλησιαστικοῦ Ἰνστιτούτου Ρέγκενσμπουργκ πατὴρ Nikolaus Wyrwoll σ' ἕνα σπουδαῖον ἄρθρον του στὴν «Ἐκκλησιαστικὴν Ἐφημερίδα» τῆς Ἐπισκοπῆς Χίλντεσχαϊμ ἔχει γράψει, ὅτι κάθε ἐκστρατεία ἐναντίον τῶν Ὀρθοδόξων πρὸς χάριν τῶν Οὑνιτῶν τῆς πρώην Σοβιετικῆς Ἑνώσεως εἶναι ἄδικη. Εἶναι χαρακτηριστικόν, ὅτι τὸ ἔτος 1946 ἐκ τῶν 102 Ὀρθοδόξων Ἐπισκόπων τῆς Σοβιετικῆς Ἑνώσεως μόνον 4 ἦσαν εἰς ἐνεργὸν ὑπηρεσίαν• οἱ ὑπόλοιποι εἴτε ἦσαν στὴν φυλακήν, εἴτε εἶχαν φονευθῆ. Γι' αὐτὸ ἡ προσπάθεια τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας πρὸς ἀνανέωσιν ἔχει ἀνάγκην τῆς «ἀδελφικῆς ἀλληλεγγύης» καὶ ὄχι τῆς «ἀδίκου κριτικῆς»(70).
16. Στὸ ἴδιον πνεῦμα ὁ πολὺ γνωστὸς στὴν Χριστιανικὴν Οἰκουμένην Ὁμότιμος Καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Βιέννης Ernst Ch. Suttner ἔχει μιλήσει γιὰ τοὺς Οὑνίτες καὶ τοὺς Ὀρθοδόξους τῆς Ρωσίας. Ἔχει πῆ, ὅτι «δὲν πρέπει νὰ μιλᾶμε ἐκλεκτικῶς γιὰ τὴν βίαν τῆς πρώην Σοβιετικῆς Κυβερνήσεως ἐναντίον τῶν Οὑνιτῶν καὶ νὰ λησμονοῦμε τὴν βίαν ἐναντίον τῶν Ὀρθοδόξων». Πρέπει ἐπίσης νὰ μὴ ἀφήσωμεν ἀπαρατήρητον, ὅτι ἡ Οὑνία σὲ μερικὲς περιοχὲς εἶχε εἰσαχθῆ μὲ τὴν χρῆσιν τοῦ πολιτικοῦ ἐξαναγκασμοῦ. Πάντοτε πρέπει νὰ λαμβάνωμεν ὑπ' ὄψιν τοὺς πρώτους κρίκους τῆς ἱστορικῆς ἁλυσίδας(71).
Ἔπειτα πρέπει νὰ μνημονεύσωμεν τὸν 880 σελίδων ἐκτενῆ μνημειώδη τόμον τοῦ Καθηγητοῦ Ernst Ch. Suttner, ὁ ὁποῖος τόμος ἔχει τὸν τίτλον «Ἡ Ἐκκλησία σ' ἕνα κόσμον ἀλληλοπροσεγγίσεως»(72). «Οἱ μελέτες αὐτοῦ τοῦ (ἀπὸ ἰδικές του μονογραφίες) συλλογικοῦ τόμου», ὅπως ἔχει γράψει στὸν Πρόλογον ὁ ἀείμνηστος σκαπανεὺς τῆς Οἰκουμενικῆς Κινήσεως Καρδινάλιος Φράντς König, «προέρχονται ἀπὸ τὸν κάλαμον ἑνὸς ἀνδρός, ὁ ὁποῖος ἐπὶ πολλὰ χρόνια ἔχει μὲ ἐπιτυχίαν ἀφιερώσει τὸν ἑαυτόν του στὸ νὰ γίνη καλύτερα γνωστὴ στὴν Δύσιν ἡ Χριστιανικὴ Ἀνατολὴ μὲ τὴν πλουσίαν θεολογικήν της παράδοσιν καὶ τὸ πνευματικὸν βάθος της. Ἔτσι ὁ Ἔρνστ Χρίστοφ Σοῦτνερ συντελεῖ στὴν συμφιλίωσιν τῶν Ἐκκλησιῶν, ἡ ὁποία εἶναι δυνατὴ μόνον στὸν δρόμον μιᾶς καλυτέρας ἀλληλογνωριμίας καὶ ἡ ὁποία στὰ σημεῖα τῶν καιρῶν φαίνεται νὰ προσφέρεται ἰδιαιτέρως»(73).
Ὁ Καθηγητὴς Σοῦτνερ ἀναγνωρίζει γιὰ τὸν ἐπίσκοπον Ρώμης τὸν τίτλον «Πατριάρχης» στὸ πλαίσιον τῆς «Πενταρχίας» (τῶν πέντε Ἀρχιεπισκόπων Ρώμης, Κωνσταντινουπόλεως, Ἀλεξανδρείας, Ἀντιοχείας, Ἱεροσολύμων). Σ' αὐτοὺς τοὺς πέντε Πατριάρχες «ἔλαχε τὸ καθῆκον, μὲ τὴν ἁρμονίαν μεταξύ τους καὶ μὲ τὴν μεσολάβησίν τους νὰ ἐγγυῶνται, ὅτι οἱ πολλὲς Ἐκκλησίες τῆς Οἰκουμένης θὰ ἔμεναν μεταξὺ τοὺς ἑνωμένες»(74).
Ὁ Ἔρνστ Σοῦτνερ, μαζὶ μὲ τὰ Ρωμαιοκαθολικὰ καὶ τὰ Ὀρθόδοξα μέλη τῆς Διεθνοῦς Ὀρθοδοξο-Καθολικῆς Ἐπιτροπῆς Διαλόγου, ἐξέθεσε στὸ Φράϊζινγκ τὴν ἄποψιν, ὅτι «ὁ Οὑνιτισμὸς ὡς μοντέλο τῆς ἑνώσεως πρέπει νὰ καταδικασθῆ καὶ ἀπορριφθῆ». Μολονότι ἡ Διακήρυξις τοῦ Freising τόσον στὴν σύναξιν τῆς Ὀρθοδοξο-Καθολικῆς Ἐπιτροπῆς Διαλόγου στὴν Βαλτιμόρην, ὅσον καὶ μὲ τὴν ἀντιφατικὴν ἀνατολικοεκκλησιαστικὴν πολιτικὴν τοῦ Βατικανοῦ ἢ μὲ ἐπίσημη ἀποσιώπησιν σχετικοποιήθηκε καὶ ὑποτιμήθηκε, ὁ Καθηγητὴς Σοῦτνερ ἀξιεπαίνως ἐξαίρει τὴν περικοπὴν 6b τῆς Διακηρύξεως αὐτῆς, στὴν ὁποίαν τονίζεται: « Ἡ ἔκφρασις ‘Οὑνιατισμος' φανερώνει τὴν προσπάθειαν πραγματοποιήσεως τῆς ἑνότητας τῆς Ἐκκλησίας διὰ τοῦ χωρισμοῦ κοινοτήτων ἢ ὀρθοδόξων πιστῶν ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησίαν, χωρὶς νὰ λαμβάνεται ὑπ' ὄψιν, ὅτι κατὰ τὴν Ἐκκλησιολογίαν ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶναι ἀδελφὴ Ἐκκλησία, ἡ ὁποία ἡ ἰδία προσφέρει μέσα Χάριτος καὶ σωτηρίας. Μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοιαν καὶ συμφώνως πρὸς τὸ ντοκουμέντο τῆς Ὑποεπιτροπῆς τῆς Βιέννης ἀπορρίπτομεν τὸν ‘Οὑνιατισμὸν' ὡς δρόμον πρὸς τὴν ἑνότητα, ἐπειδὴ αὐτὸς ἀντιτίθεται στὴν κοινὴν παράδοσιν τῶν Ἐκκλησιῶν μας»(75). Γι' αὐτὸ πρέπει «στὸ μέλλον νὰ ἀναζητηθῆ ἕνας δρόμος πρὸς τὴν ἑνότητα, ὁ ὁποῖος ἀνταποκρίνεται στὴν κοινὴν παράδοσιν τῶν Ἐκκλησιῶν μας καὶ ἀποφεύγει στὸ μέλλον ὅ,τι στὸ παρελθὸν ἀποδείχθηκε ὡς βλαβερόν»(76).
Ὅσον ἀφορᾶ στὸ παπικὸν Πρωτεῖον, ὁ ἴδιος Καθηγητὴς μὲ ὀξύνοιαν παρέπεμψε «στὸ γεγονός, στὸ ὁποῖον εἶχεν ἐπιστήσει τὴν προσοχὴν ὁ Φράντς Ντβόρνικ ἤδη στὶς ἡμέρες τῆς Β' Συνόδου τοῦ Βατικανοῦ... Ὁ Ντβόρνικ ἔγραψε: «Στὰ μάτια τῶν Ὀρθοδόξων καὶ τῶν ἄλλων Ἐκκλησιῶν τὸ πρόβλημα τοῦ ρωμαϊκοῦ Πρωτείου φαίνεται ἀκόμη ὡς δυσκόλως δυνάμενον νὰ λυθῆ, διότι συχνὰ σ' αὐτοὺς τοὺς κύκλους ταυτίζεται τὸ Πρωτεῖον μὲ τὴν πρᾶξιν συγκεντρώσεως τῆς διοικήσεως, ποὺ ἔχει διαμορφωθῆ στὴν Δύσιν κατὰ τοὺς τελευταίους αἰῶνες»(77). Στὴν ἀπόρριψιν αὐτῆς τῆς συγκεντρωτικῆς διοικήσεως πρέπει νὰ συντέλεση ὁ οἰκουμενικὸς διάλογος μὲ «τὴν διάκρισιν μεταξὺ τῶν παπικῶν καὶ πατριαρχικῶν προνομίων τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης»(78).
Ὁ Καθηγητὴς Σοῦτνερ, -ὁ ὁποῖος ἔχει τὴν γνώμην, ὅτι ἡ συγκεντρωτικὴ παπικὴ διοίκησις εἶναι συνδεδεμένη μὲ τὸ γεγονός, ὅτι ὁ Πάπας εἶναι τρόπον τινὰ ἁλυσοδεμένος μὲ τὶς δομὲς τοῦ Βατικανοῦ-, ἔγραψε γιὰ τὸν Πάπαν Ἰωάννην-Παῦλον Β': «Ὁ Πάπας ἔρχεται ἔξωθεν. Δὲν γνωρίζει τὴν Κούρια. Γιὰ τὸν Πάπαν
Ἰωάννην – Παῦλον Β' εἶναι ὁ (βατικάνειος) μηχανισμὸς τόσον ἰσχυρός, ὥστε ὁ Πάπας ἔχει παραδοθῆ εἰς αὐτόν»(79).
Ὁ ἐπιφανὴς Καθηγητὴς παρατηρεῖ ἐπίσης, ὅτι ὁ συντονιστικὸς ρόλος τοῦ Πάπα οὐδεμίαν σχέσιν ἔχει πρὸς τὸ Πρωτεῖον τῆς κυριαρχικῆς ἐξουσίας. Τὸ ὀνομαζόμενον Ἔκκλητον δὲν πρέπει νὰ χρησιμοποιῆται ὡς ἄλλοθι γιὰ τὴν ἀντικατάστασιν τῆς ἀδελφικῆς διακονικῆς ἀγάπης τοῦ Πρώτου μέσα στὴν ἱεραρχικὴν τάξιν μὲ τάσεις μοναρχικῆς ἐξουσιαστικῆς δυνάμεως(80).
Ἀπὸ ἑλληνορθόδοξη σκοπιὰν χαιρετίζομεν τὸ γεγονός, ὅτι ὁ Καθηγητὴς Σοῦτνερ ἀποδεικνύει καὶ προβάλλει τὴν ἐκ τοῦ βυζαντινοῦ κόσμου συμβολὴν στὴν ἀνάπτυξιν του δυτικοῦ πολιτισμοῦ). Χαρακτηριστικῶς ἐρωτᾶ: «Ποῖος τολμᾶ νὰ ἀμφισβητήση, ὅτι χωρὶς την βυζαντινὴν συμβολὴν καθόλου δὲν θὰ εἴχαμε δυνηθῆ νὰ φθάσωμε στὴν Δύσιν;»(81) Πολὺ ἐκφραστικὴ εἶναι ἐπίσης ἡ ἑξῆς ἐμφαντικὴ διατύπωσις: «Ἐὰν ἀναζητήση κάποιος δυτικοευρωπαϊκὲς κινήσεις, στὶς ρίζες τῶν ὁποίων δὲν θὰ ἦταν δυνατὸν νὰ ἀνιχνευθῆ κάποια συμβολὴ ἐκ τοῦ ἀνατολικοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πολιτισμοῦ, τότε θὰ ἔπρεπε νὰ στραφῆ π.χ. στὸν σεκουλαρισμὸν (κοσμικοκρατίαν), στὸν ἐθνικοσοσιαλισμὸν ἢ στὸν κομμουνισμόν»(82).
17. Ὁ ἐπίσης παρὼν στὰ Συμπόσια τοῦ Ρέγκενσμπουργκ Καθηγητὴς Δρ. Φράντς Mussner ἔχει εἰς μίαν μελέτην τονίσει: «Μοῦ φαίνεται ὅτι γιὰ τὸν οἰκουμενικὸν διάλογον περὶ τοῦ λειτουργήματος τοῦ Πέτρου μέσα στὴν Ἐκκλησίαν εἶναι ἰδιαιτέρως σημαντικὸν ὅτι στὴν Καινὴν Διαθήκην δίπλα στὸν Πέτρον ἵσταται πάντοτε ἕνας Παῦλος καὶ μάλιστα μὲ θεολογικὴν βαρύτητα μεγαλύτερη ἀπὸ τὴν τοῦ Πέτρου... Αὐτὸ ἐν σχέσει πρὸς τὸ λειτούργημα τοῦ Πέτρου σημαίνει..., ὅτι τὸ λειτούργημα αὐτὸ μόνον τότε δύναται νὰ πραγματοποιῆται κατὰ ὀρθὸν τρόπον μέσα στὴν Ἐκκλησίαν, ὅταν δίπλα στὸν Πέτρον ἵσταται πάντοτε ὁ Παῦλος. Ἆρά γε κατὰ τὴν ἀνάπτυξιν τοῦ Παπισμοῦ ἦταν αὐτὸ πάντοτε συνειδητὸν στὴν Ἐκκλησίαν καὶ στὴν Θεολογίαν της;»(83).
18. Καθ' ὅμοιον τρόπον ὁμιλεῖ ἐπίσης περὶ τῶν Ἀποστόλων Πέτρου καὶ Παύλου ὁ Καθηγητὴς στὸ Πανεπιστήμιον τοῦ Μονάχου Ἰωακεὶμ Γκνίλκα στὴν μελέτην του «Ἡ διακονία τοῦ Πέτρου - Θεμελίωσις στὴν Καινὴν Διαθήκην καὶ διαμόρφωσις στὴν ἀρχαίαν Ἐκκλησίαν». Τονίζει ὅτι «ὁ Παῦλος ἔχει σεβασθῆ τὴν αὐθεντίαν τοῦ Πέτρου, ἀλλὰ κατενόησε τὸν ἐαυτόν του ὡς ἰσότιμον Ἀπόστολον δίπλα σ' αὐτόν»(84).
Αὐτὴ ἡ γνώμη ἐπανελήφθη ἀργότερα εἰς ἀγγλικὴν γλῶσσαν: «Ὁ Παῦλος ἔχει σεβασθῆ τὴν αὐθεντίαν τοῦ Κηφᾶ, ἀλλὰ κατανοοῦσε τὸν ἑαυτόν του ὡς Ἀπόστολον μὲ δικαιώματα ἴσα πρὸς ἐκεῖνα τοῦ Πέτρου»(85). Χαρακτηριστικὲς εἶναι ἀκόμη οἱ ἑξῆς ἐπισημάνσεις: «Εἶναι ἀληθές..., (ὅτι εἰς Α' Κορ. 15, 1-11) ὁ Κηφᾶς μνημονεύεται στὴν πρώτην θέσιν, ἀλλὰ μὲ ἴσα δικαιώματα ἀκολουθοῦν οἱ Δώδεκα, ἔπειτα ὁ Ἰάκωβος καὶ ὅλοι οἱ ἀπόστολοι (τοῦ εὐρύτερου κύκλου) καὶ τελευταῖος ὁ Παῦλος»(86). Κατὰ τὸν ἴδιον Καθηγητήν, «ἡ Καινὴ Διαθήκη... ἀπαιτεῖ τὴν συλλογικὴν ἄσκησιν τοῦ λειτουργήματος τοῦ Πέτρου»(87).
Ὁ ἴδιος προσθέτει: «Στὴν Καινὴν Διαθήκην δὲν διαπιστώνεται ἄμεση διαδοχὴ τοῦ Πέτρου μὲ τὴν ἔννοιαν ὅτι ἡ διακονία του ἔχει μεταβιβασθῆ σὲ κάποιο ἄλλο ἄτομον... Ἡ ρωμαϊκὴ κοινότης ἠδύνατο νὰ ἐπικαλῆται τὴν ἀποστολικὴν θεμελίωσιν διὰ τοῦ Πέτρου καὶ τοῦ Παύλου, δηλ. τὸ ὅτι οἱ δύο αὐτοὶ Ἀπόστολοι στὴν πόλιν τους εἶχαν ἀναπτύξει δρᾶσιν, εἶχαν ὑποστῆ τὸ μαρτύριον καὶ εἶχαν ἐνταφιασθῆ. Αὐτὸ θὰ ἠδύνατο νὰ ἔχη ὑπάρξει ὡς κυρία αἰτία γιὰ τὴν ἀνάπτυξιν τοῦ ρωμαϊκοῦ Πρωτείου... Ὅμως τὸ Ρωμαϊκὸν Πρωτεῖον μόλις μετὰ δυσκολίας εἶχεν ἀναγνωρισθῆ στὴν πρᾶξιν τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας»(88) (αὐτονοήτως ὡς πρωτεῖον τιμῆς καὶ ὄχι ἐξουσίας).
19. Ὁ Καθηγητὴς Χὰνς - Ἰωακεὶμ Schulz, ὁ ὁποῖος συχνὰ ἦταν παρὼν στὰ Συμπόσια τοῦ Ρέγκενσμπουργκ, ἔχει τονίσει: «Οἱ Κανόνες τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων (ὅπως ἐπίσης διάφορες κανονικὲς διατάξεις τῆς ἐποχῆς αὐτῆς) ἀποδεικνύουν τὸν Ἐπίσκοπον Ρώμης ὡς τὸν Πρῶτον ἀνάμεσα στοὺς Πατριάρχες, ἀλλ' ὅμως βλέπουν τὸν ρόλον του μέσα στὸ πλαίσιον μιᾶς Πενταρχίας τῶν Πατριαρχείων (Ρώμης, Κωνσταντινουπόλεως, Ἀλεξανδρείας, Ἀντιοχείας, Ἰερουσαλήμ), δηλ. τῶν Πατριαρχῶν. Ἀκόμη τὸν 8ον καὶ τὸν 9ον αἰῶνα ἡ ἰδέα τῆς Πενταρχίας γίνεται δεκτὴ ὑπὸ τῆς Ρωμαϊκῆς Θεολογίας»(89).
20. Ὁ Ἰησουΐτης πατὴρ Λοῦντβιχ Hertling, στὸ κατατοπιστικὸν ἔργον του «Κοινωνία καὶ Πρωτεῖον» τονίζει, ὅτι «στὴν Ἀρχαιότητα δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ παρατηρηθῆ ἴχνος διὰ μίαν κεντρικὴν -ἐκ τῆς Ρώμης- ἀσκουμένην ἐκκλησιαστικὴν διοίκησιν»(90).
Σημειώσεις
1. Nikolaus Wyrwoll, Ostkirchliches Institut Regensburg - Gäste und Studenten, Regensburg, Symposion 2006.
2. Siehe a.a.O.
3. Vgl. Johannes Hessen, Religionsphilosophie, Band II: System der Religionsphilosophie, München/Basel2 1953, S. 89f. Evangelos Theodorou, Φαινομενολογία καὶ Δεοντολογία τῆς Ἑλληνικῆς Θεολογίας στὸ λυκαυγές τῆς τρίτης χιλιετίας, Athen 2006, S. 13 f.
4. Joseph Ratzinger (Hg), Dienst an der Einheit - Zum Wesen und Auftrag des Petrusamts, Düsseldorf 1978, S. 7.
5. Nikolaus Wyrwoll, a.a.O., Nachwort von Albert Rauch, Innenseite des Buchumschlags, S. 53.
6. B. Schultze, Probleme der Orthodoxen Theologie, bei Endre von Ivanka, Julius Tyciak und Paul Wiertz (Hg), Handbuch der Ostkirchenkunde, Düsseldorf 1971, S. 186.
7. Evangelos Theodorou, Ökumenische Bewegung und Orthodoxe Theologie, Thessaloniki 1981 (Sonderdruck aus dem Wissenschaftlichen Jahrbuch der Theologishen Fakultät der Aristotelischen Universität zu Thessaloniki, Band 19, S. 308).
8. B. Schultze, a.a.O., S. 141.
9. Johannes Hessen, a.a.O., S. 188.
10. Ökumenisches Direktorium, Zweiter Teil, Paderborn 1970, S. 113-114.
11. Vgl. Evangelos D. Theodorou, Ἑνότης καὶ ποικιλομορφία στὴν Ὀρθοδοξίαν, Athen 1983. Ders., Glaubenseinheit und Ausdrucksvielfalt, Innsbruck 1976. Ders., Unité et pluralité du temoignage du Christ, in: Koinonia-Premier Colloque ecclésiologique entre théologiens orthodoxes et catholiques, Vienne 1-7 Avril 1974, publié par la Fondation Pro Oriente, Paris 1975.
12. loannis Karmiris, Τὰ δογματικά καὶ συμβολικὰ μνημεῖα τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας, Band I, Athen2 1960, S. 271.
13. Peter Meinhold, Zinzendorf, in Lexikon für Theologie und Kitrhe, Band 10, Freiburg i. Br., 1965, S. 1376-1377.
14. Diese Formulierung stammt nicht vom hl. Augustinus, sondern vom lutherischen Theologen Rupertus Meldenius 1582-1651 (Im Internet: Wikipedia Enzyklopädie).
15. Joseph Ratzinger, Prognosen für die Zukunft des Ökumenismus, in: Ökumenisches Forum - Grazer Hefte für konkrete Ökumene, Nr.l, Graz 1977, s. 37.
16. Albert Rauch, IV. Regensburger Ökumenisches Symposium (17-24. Juli 1972): Thema: Koinonia - zur Frage der Interkommunion, Regensburg 1972, s. 6. G. Ferdinand R. Gahbauer, Die Regensburger Symposien und der nachkonziliare Ost-Westliche Dialog, Paderborn 1995, S. 97-98.
17. Evangelos Theodorou, Ökumenische Bewegung und Orthodoxe Theologie, S. 307.
18. Ökumenisches Direktorium, S. 113-114.
19. Panayotis Bratsiotis, Von der griechischen Orthodoxie, Würzburg 1966, S. 137.
20. Vgl. oben die Fussnote Nr. 11.
21. Wilhelm de Vries, Die «nationalen Kirchen» des Nahen Ostens und das «Uniatenproblem, in: Endre von Ivanka, Julius Tyciak und Paul Wiertz, Handbuch der Ostkirchenkunde, Düsseldorf 1971, S. 211.
22. Wilhelm de Vries, ebd., S. 209.
23. Ebd. S. 211. Vgl. Vilhelm de Vries, Die unierten Patriarchate des Nahen Ostens und das Uniatenproblem, in: Wilhelm Nyssen, Hans-Joachim Schulz und Paul Wiertz, Handbuch der Ostkirchenkunde, Band l, Düsseldorf 1984, S. 237. Ders., Rom und die Patriarchate des Ostens, Freiburg 1963, S. 322.
24. Diese Stelle von Wilhelm de Vries wird vom Professor Grigorios Larentzakis vorgelegt in seinem Werk: Ἡ Ἐκκλησία Ρώμης καὶ ὁ ἐπίσκοπος αὐτῆς – Συμβολὴ εἰς τὴν ἔρευναν τῶν σχέσεων Ἀνατολῆς καὶ Δύσεως βάσει πατερικῶν πηγῶν (Εἰρηναῖος, Βασίλειος, Χρυσόστομος), Θεσσαλονίκη 1983, σ. 143).
25. Michael Lacko, Ostkirchliche Unionen, in: Lexikon für Theologie und Kirche, Band 10, Freiburg2 1965, στ. 502-504.
26a. Grigorios Larentzakis, a.a.O., S. 142.
26b. Hein Döring, Das Dienstamt der Einheit des Bischofs von Rom in der neuen ökumenischen Literatur, in: Albert Rauch - Paul Imhof (Hg), Das Dienstamt der Einheit in der Kirche (Primat - Patriarchat - Papstum), St. Ottilien 1991, S. 499. Ferdinand Gahbauer, Welche kirchliche und theologische Einheit streben die Kirchen an? Eine römisch-katholische Position, in: Orthodoxes Forum - Zeitschrift des Instituts für Orthodoxe Theologie der Universität München, Hefte 1-2, St. Ottilien 2005, S. 224.
27. Stelle aus dem Interview von Yves Congarfür das Zeitgeschehen in der Welt, in: Elias Mastroyannopoulos, Ἡ Δύσις ἀνακαλύπτει τὴν Ἀνατολήν, Athen 2006, S. 15.
28a. Yves Congar, L'Eglise de St. Augustin de l'époque moderne, 1970, S. 78-79 bei loannis Zizioulas, Recent discussions on Primacy in orthodox theology, in: Walter Kasper (ed.), Il ministero Petrino - Cattolici e ortodossi in dialogo, Roma 2004, S. 262.
28b. loannis Zizioulas, a.a.O., S. 264.
28c. A.a.O.
29. Henri de Lubac, Méditation sur l’Eglise, Paris 1953, S. 71, in Elias Mastroyannopoulos. a.a.O., S.16.
30a. Albert Rauch, Orthodoxe Ekklesiologie in der Auseinandersetzung mit dem Papstum, in: Albert Rauch - Paul Imhol (Hg.), Das Dienstamt der Einheit in der Kirche. Primat-Patriarchat-Papstum, St. Ottilien 1991, S. 322.
30b. A.a.O.
31. Ebd.
32. A.a.O., S. 323. Vgl. G. Larentzakis, Unierte Kirchen des Ostens, in: H. Krüger, W.Löser und W. Müller-Römheld, Ökumene-Lexikon, Frankfurt am Main 1983, S. 1191.
33. Albert Rauch, a.a.O., S. 327.
34. Ebd., S. 328-329.
35. A.a.O., S. 328
36. Evangelos D. Theodorou, Σχέσεις Ὀρθοδόξων καὶ Ρωμαιοκαθολικῶν – Τὸ ζήτημα τῆς Οὑνίας, Athen, 1992-1994, S. 36f.
37. Ebd., S. 37.
38. Franz Bouwen, Eastern Catholic Churches, in: Nikolas Lossky, José Miguez Bonino, John Pobee, Geofry Wainwright and Pauline Webb, Dictionary of the Ecumenical Movement, WCC Publications, Geneva, 1991, S. 310-311.
39. G. Larentzakis, a.a.O., S. 1191.
40. Evangelos D. Theodorou, Σχέσεις Ὀρθοδόξων καὶ Ρωμαιοκαθολικῶν – Τὸ ζήτημα τῆς Οὑνίας, S. 34.
41. Pierre Duprey, Das Dekret des II. Vatikanischen Konzils über den Ökumenismus und das Aggiornamento in den Beziehungen zwischen der Katholischen und der Orthodoxen Kirche, in: Endre von Ivanka u.a., Handbuch der Ostkirchenkunde, S. 655-657.
42. A.a.O., 655. «Τόμος ἀγάπης» (Vatican - Phanar 1958-1970), Rome - Istanbul 1971, S. 373-377. Evangelos Theodorou, Prognosen für die Zukunft des Ökumenismus, in: «Oekumenisches Forum - Grazer Hefte für Konkrete Ökumene», Nr.l, Graz 1973, Graz 1977, S. 23.
43. P. Ferdinand R. Gahbauer, Die Patriarchalstruktur auf dem Zweiten Vatikanischen Konzil, in: Albert Rauch - Paul Imhof, a.a.O., S. 377f.
44. Der Schyerer Turm, Heft l, Nr. 14 (1965), S. 11-14. Die Konzilsrede von Abt Johannes Hoeck ist in ihrem lateinischen Wortlaut in den Acta Synodalia Concilii Oecumenici Vatikan II, Vol. III, Pars V, Vatikanstaat 1975, S. 72-75. Dieselbe Rede ist neu übersetzt, eingeführt und kommentiert von P. Ferdinand R. Gahbauer OSB mit Beiträgen von Prof. Theodor Nikolaou, Prof. Heinrich Fries und P. Theodor Wolf OSB, Ettal 1987, 44-119 (Ferdinand R. Gabbauer, a.a.O., S. 389).
45. Ferdinand R. Gahbauer, a.a.O., S. 377.
46. A.a.O., S. 378-379.
47. Ebd., S. 379-380. Vgl. H. Tuchle, Kirchenstaat, in: Lexikon für Theologie und Kirche (LThK), Band 6 (Freiburg 1961), S. 2007. H. M. Klinkenberg, Konstantinische Schenkung, in LThK, Band 6, S. 483f. H. Fuhrmann, Pseudo-Isidor, in: LThK, Band 8 (1963), S. 864f.
48. Ferdinand R. Gahbauer, A.a.O., S. 390-391.
49. Ebd., S. 381.
50. A.a.O.
51. Ebd., S. 377.
52. «Acta Apostolicae Sedis» 57 (1965), S. 76-89. Lateinischer Text und deutsche Übersetzung besorgt im Auftrag der deutschen Bischöfe. Kommentar von Abtpräses Dr. Johannes Hoeck (OSB), Abt von Scheyern in: Das Zweite Vatikanische Konzil-Konstitutionen, Dekrete und Erklärungen, Anhang (Ergänzung) des Lexikons für Theologie und Kirche (LThK), Teil I, Freiburg-Basel-Wien2 1966, S. 361-392.
53. Ebd., S. 365.
54. A.a.O., S. 391.
55. Emmanuel Lanne, Presentation du Colloque de Chévetogne 1992, Zeitschrift Irénikon 3 (1992), S. 309-310.
56. Dieses Dekret beginnt mit den Worten «Unitatis Redintergratio»: Acta Apostolicae Sedis 57 (1965), S. 90-112.
57. Dieses Dekret beginnt mit den Worten «Orientalium Ecclesiarum Instituta»: A.a.O., S. 76-89.
58. Emmanuel Lanne, A.a.O., S. 312.
59. Ebd., S. 312-313.
60. Johannes Feiner, Dekret über den Ökumenismus - Kommentar, Anhang des LThK, Teil II, 1967, S. 99-100.
61. A.a.O.
62. «Acta Apostolicae Sedis» 57 (1965), S. 90-112.
63. Ferdinand R. Gahbauer, Die Patriarchalstruktur der Kirche..., S. 385.
64a. A.a.O., S. 404.
64b. Ferdinand Gahbauer, ebd., S. 220.
64c. A.a.O., S. 224.
64d. Ebd., S. 224-225.
64e. A.a.O., S. 225.
64f. Ebd.
64g. A.a.O.
64h. Ebd. Basileios K. Stefanidis, Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία ἀπ' ἀρχῆς μέχρι σήμερον, Athen4 1978, S. 384f. Panayotis N. Trempelas, Δογματικὴ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Band l, Athen 1959, S. 287-294.
64j. Ferdinand Gahbauer, a.a.O., S. 227-228.
65. Evangelos D. Theodorou, Das Priestertum nach dem Zeugnis der byzantinischen liturgischen Texte: Diakon - Diakonisse - Priester - Bischof, in: A. Rauch - P. Imhof(Hg), Das Priestertum in der einen Kirche, S. 111f. Ferdinand R. Gahbauer, Die Regensburger Ökumenischen Symposien..., S. 235f.
66. Evangelos Theodorou, ebd., S. 119. Ferdinand R. Gahbauer, a.a.O., S. 238.
67a. «Romani Pontificis definitiones ex sesse, non autem ex consensu Ecclesiae irreformabiles esse» (H. Denzinger - P. Hünermann, Kompendium der Glaubensbekenntnisse und kirchlichen Lehrentscheidungen, Nr. 3074, Freiburg-Basel-Wien, 37. Auflage, 1991, S. 833. Ferdinand R. Gahbauer, Die Regensburger Ökumenischen Symposien..., S. 239.
67b. Ferdinand Gahbauer, Welche kirchliche und theologische Einneit..., S. 217. 67c. A.a.O., S. 219.
68. Ferdinand Gahbauer, Die Regensburger Ökumenischen Symposien..., S. 240. Evangelos D. Theodorou, a.a.O., S. 124f.
69. Dimitrios Salachas, Ὁ νέος «Κῶδιξ Κανόνων τῶν Ἀνατολικῶν Ἐκκλησιῶν», Zeitung «Καθολική», 22 Januar 1991.
70. Kirchenzeitung des Bistums Hildesheim.
71. Prof. Suttner setzt auch zu: Auch über die Zahl der Unierten in den ehemaligen stalinischen Gebieten «vermag niemand etwas Sicheres zu sagen... Es wäre fatal, wenn man dies bei der Bereinigung der Rechtslage übersähe»: Ernst Ch. Suttner, Die stalinische Unterdrückung der Unierten Kirche in Galizien und im Karpaten Gebiet, in: Erich Renhart - Andreas Schnider, Sursum Corda - Für Philipp Harnoncourt zum 60. Geburstag, Graz 1991, S. 436.
72. Ernst Christoph Suttner, Kirche in einer zueinander rückenden Welt - Neuere Aufsätze zu Theologie, Geschichte und Spiritualität des christlichen Ostens, mit einem Geleitwort von Franz Kardinal König, herausgegeben von Wolfgang Nikolaus Rappert, Würzburg 2003. Eine von mir Besprechung dieses Buchs siehe in der Zeitschrift «Θεολογία», Nr., 76, Athen 2005, S. 733-738.
73. A.ο.O., S. 5-8.
74. Ebd., S. 194-195.
75. A.a.O., S. 574-575, Fussnote Nr. 5.
76. Ebd., S. 582.
77. F. Dvornik, Byzanz und der Römische Primat, Stuttgart 1966, S.25 (franz. Original: Byzance et la Primaute Romaine, Paris 1964). Ernst Chr. Suttner, a.a.O., S. 173.
78. Ebd., S. 200.
79. Zeitung «Die Presse», 12. Mai 1997, S. 4. «Pressespiegel des Ökumenismus: Orthodoxie und Ostkirche, Nr. 86, hrsg. vom Institut «Pro Oriente», Wien 4. Juni 1997, S. 6. Evangelos D. Theodorou, Παπικὸς θεσμὸς – Σχέσεις Ὀρθοδόξων καὶ Ρωμαιοκαθολικῶν – Οὐνία: Ἐπισημάνσεις τοῦ Καθηγητοῦ Ernst Christoff Suttner, Zeitschrift Ἐκκλησία, 20. Aug. 1997, S. 577-578.
80. Für die Meinungen von Prof. Suttner über die Stellung des Papstes in der Pentarchie siehe seine folgenden Aufsätze: a) Auf der Suche nach gesamtchristlicher Anerkennung für den Dienst des Bischofs von Rom als ersten unter den Bischöfen in: «Trierer Theologische Zeitschrift» Nr. 112, Trier 2003. b) Patriarchat und Metropolitan Verband im christlichen Osten im Vergleich mit Erzbistümern aus dem Abendland, in: H. Dopsch, P.F. Kramml und A.S. Weiss (Hg), 1200 Jahre Erzbistum, Salzburg 1999, S 157-174. Vgl. auch Ernst Christoff Suttner, Kirche in einer zueinander rückenden Welt, S. 171-213, wo es Wiederveröffentlichung dieser Aufsätze gibt.
81. Ernst Christoff Suttner, a.a.O., S. 74-75.
82. Ebd., S. 75.
83. Franz Mussner, Petrusgestalt und Petrusdienst in der Sicht der späten Urkirche, in: Joseph Ratzinger; Dienst an der Einheit, Düsseldorf 1978, S. 44-45.
84. Joachim Gnilka, Petrusdienst - Grundlegung im Neuen Testament und Ausprägung in der frühen Kirche, in: Peter Hünermann (Hg.), Petrusamt und Ökumene - Zum Petrusdienst an der Einheit aller Christen, Regensburg 1977, S.9.
85. Jοachim Glinka, The Ministry of Peter - New Testament Foundation, in: Walter Kasper, Ιl ministero petrino - Cattolici e ortodossi in dialogo, Roma 2004, S. 29.
86. A.a.O., S. 37.
87. Ebd., S. 40.
88. Joachim Glinka, Petrusdienst..., S. 22.
89. Joachim Schulz, Das fortlebende Petrusamt in der Kirche: Exklusiver Primat des Papstes oder sakramental begründetes Prinzip der Einheit im Rahmen der kirchlichen Koinonia; in: Albert Rauch-Paul Imhof SJ (Hg), Das Dienstamt der Einheit in der Kirche, S. 94.
90. Ludwig Hertling, Communio und Primat, in: Xenia Piana, Bd VII der «Miscellania Historiae Pontificiae», Rom 1943, S. 3-48. Wilhelm de Vries, Das Mühen des Papstums und die Einheit der Kirche in: Joseph Ratzinger, Dienst an der Einheit, S. 67 und 69.
|
