Βασίλειος Τατάκης
Η Συμβολή της Καππαδοκίας στη Χριστιανική Σκέψη
Απόσπασμα από το ομώνυμο βιβλίο, εκδ. Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα 1989.
8. ΚΑΠΠΑΔΟΚΕΣ ΜΑΡΤYΡΕΣ
Αφθονώτερα στοιχεία διαθέτουμε για τη συμβολή της Καππαδοκίας στη διάδοση του χριστιανισμού και την καλλιέργεια του χριστιανικού πνεύματος στους χρόνους τούτους. Κατά τον αποστολικό κιόλας αιώνα υπάρχουν χριστιανικές παροικίες στην Καππαδοκία(40). Ότι το 2ον αιώνα η διάδοση του χριστιανισμού είχε προχωρήσει σημαντικά, το βεβαιώνουν οι μάρτυρες Καππαδόκες• ο αριθμός τους αυξάνει πολύ τον 3ον αιώνα, τον κρίσιμο αιώνα της μεγάλης πάλης ανάμεσα στους δυο κόσμους.
Ενδιαφέρουσες πληροφορίες μας δίνει το μαρτυρολόγιο του απολογητού Ιουστίνου(41). Τον αποκεφάλισαν στη Ρώμη γύρω στα 165 μ.Χ., επί Μάρκου Αυρηλίου• μαζί του και άλλους έξι χριστιανούς μαθητές του. Ανάμεσα σ' αυτούς ένας Καππαδόκης, ο Ευέλπιστος, και ο Ιέραξ από το Ικόνιο της Φρυγίας. Το μαρτυρολόγιο θεωρείται «γνήσιον κατά τον πυρήνα»(42). Θα παραθέσουμε το διάλογο του έπαρχου της Ρώμης Ρουστικού με τον Ευέλπιστο και τον Ιέρακα(43).
Ρουστικὸς: Σὺ δὲ τίς εἶ;
Εὐέλπιστος, δοῦλος Καίσαρος, ἀπεκρίνατο: Κἀγὼ Χριστιανὸς εἰμι ἐλευθερωθεὶς ὑπὸ Χριστοῦ, καὶ τῆς αὐτῆς ἐλπίδος μετέχω χάριτι Χριστοῦ.
Ρουστικός, τῷ Ἱέρακι: Καὶ σὺ χριστιανὸς εἶ;
Ἱέραξ: Ναί, χριστιανὸς εἰμι, τὸν γὰρ αὐτὸν θεὸν σέβομαι καὶ προσκυνῶ.
Ρουστικός: Ἰουστῖνος ὑμᾶς ἐποίησε χριστιανούς;
Ἱέραξ: Ἤμην χριστιανὸς καὶ ἔσομαι ...
Ρουστικός, στὸν Εὐέλπιστο: Τίς ὁ διδάξας σε;
Ευέλπιστος: Ἰουστίνου μὲν ἡδέως ἤκουον τῶν λόγων. Παρὰ τῶν γονέων δὲ κἀγὼ παρείληφα χριστιανὸς εἶναι.
Ρουστικός: Ποῦ εἰσιν οἱ γονεῖς σου;
Εὐέλπιστος: Ἐν τῇ Καππαδοκίᾳ.
Ρουστικός, στὸν Ἱέρακα : Οἱ σοὶ γονεῖς ποῦ εἰσίν;
Ἱέραξ: ὁ ἀληθινὸς ἡμῶν πατήρ ἐστιν ὁ Χριστός, καὶ μήτηρ ἡ εἰς αὐτὸν πίστις• οἱ δὲ ἐπίγειοί μου γονεῖς ἐτελεύτησαν. Καὶ ἐγὼ ἀπὸ Ἰκονίου ἀποσπασθεὶς ἐνθάδε ἐλήλυθα.
Ύστερ' από τη σύντομη τούτη διαδικασία ο Ρουστικός τους έστειλε κι αυτούς μαζί με τους άλλους στο δήμιο. Ο δραματικός διάλογος που παραθέσαμε δεν μας πληροφορεί μόνο για την καθαρή πνευματικότητα της πίστης των μαρτύρων• μας λέει και ότι ο Ευέλπιστος ο Καππαδόκης δεν έγινε χριστιανός στη Ρώμη, αλλά γεννήθηκε στην Καππαδοκία από γονείς χριστιανούς. Μαρτυρεί λοιπόν και για την παλαιότητα του χριστιανισμού της Καππαδοκίας, όπως καί της Φρυγίας με την περίπτωση του Ίέρακος.
Περισσότερους μάρτυρες Καππαδόκες ξέρουμε από τον 3ον αιώνα, από τους διωγμούς του Αυρηλιανού, του Διοκλητιανού και του Μαξιμιλιανού. Από τους δυο μάρτυρες Καππαδόκες με το όνομα Ορέστης που μας είναι γνωστοί από τα συναξάρια, για τον ένα ξέρουμε ότι ήταν από τα Τύανα, ζούσε εκεί, ήταν γιατρός, διδάχτηκε από τους γονείς του το χριστιανισμό και μαρτύρησε στη γενέτειρά του(44). Με τρόπο που μας θυμίζει τον Ευέλπιστο και τον Ιέρακα, λέει κι ο Ορέστης στο ρωμαίο διοικητή Μάξιμο πού τον δικάζει: ... ἀντὶ πάντων γὰρ μόνος αὐτός (ο Χριστός) ἐστι καὶ πατρίς, καὶ τύχη, καὶ σέβας, καὶ ὄνομα. Στο τέλος του σκληρού μαρτυρίου του φύσηξε ο άγιος Ορέστης κι έπεσαν από τα βάθρα τους τα αγάλματα των θεών. Η πνοή της φλογερής πίστης των μαρτύρων γκρέμισε, αλήθεια, τους αρχαίους θεούς(45).
Σε άλλον Καππαδόκη μάρτυρα, τον Γόρδιο, είναι αφιερωμένη μια ομιλία του Μεγάλου Βασιλείου(46). Ο Γόρδιος κατάγεται από την Καισάρεια, είναι συμπατριώτης του Μεγάλου Βασιλείου, γιὰ τοῦτο καὶ μᾶλλον αὐτὸν ἀγαπῶμεν, λέει ὁ Βασίλειος, διότι οἰκεῖος ἡμῖν ὁ κόσμος(47) ἐστίν ... Καλοὶ μὲν γὰρ καὶ οἱ ἐκ τῆς ὑπερορίας καρποί, ὅταν ἡδεῖς τὲ ὦσι καὶ τρόφιμοι• πολλῶ μέντοι ἡδίους τῶν ἐπηλύδων οἱ ἡμεδαποὶ καὶ ἐγχώριοι, πρὸς τῇ ἀπολαύσει ἔτι καὶ καλλωπισμόν τινα ἡμῖν διὰ τῆς οἰκειότητος χαριζόμενοι(48). Ο Γόρδιος ήταν εκατόνταρχος στην Καισάρεια• όταν κάποτε έγινε διωγμός κατά των χριστιανών (ίσως πρόκειται για το διωγμό του Διοκλητιανού), παράτησε και πλούτη και δόξες και τιμές και προς τὰς βαθυτάτας καὶ ἀνθρώποις ἀβάτους ἐρημίας ἀπέδραμε. Θεώρησε πὼς ἦταν ἠρεμώτερος ὁ μετὰ τῶν θηρίων βίος ἀπὸ τὴ συμβίωση μὲ τοὺς εἰδωλολάτρες. Στην ερημιά μέγαν διδάσκαλον εἶχε τὸ πνεῦμα τῆς ἀληθείας(49). Όταν έκρινε ότι γύμνασε καλά τον εαυτό του, μια μέρα, που στο στάδιο της Καισάρειας είχαν αρματοδρομίες, ἄνωθεν ἐκ τῶν ὀρέων ἐπικαταβὰς τῷ θεάτρῳ στάθηκε σὲ μέρος ὑψηλὸ καὶ ἐξεβόησε τὴν φωνὴν ἐκείνην, ἧς μέχρι τοῦ νῦν εἰσί τινες οἱ ἀκούσαντες(50). Η τελευταία τούτη φράση μας δείχνει ότι ο Γόρδιος θα μαρτύρησε στον τελευταίο διωγμό του Μαξιμιανού (Γαλερίου). Ήρθα, λέει ο Γόρδιος στο ρωμαίο άρχοντα, να δείξω με έργα ότι καταφρονώ τις προσταγές τις δικές σας, να δείξω και την εἰς Θεόν, ἐφ' ὃν ἤλπισα, πίστιν(51). Σε λίγο έδειξε πραγματικά και τα δυο με το μαρτύριό του. Την ομιλία του, που την έκαμε στον τόπο του μαρτυρίου, την επισφραγίζει ο Μέγας Βασίλειος με την ακόλουθη διαπίστωση: Ὥσπερ γὰρ τὸν ἥλιον ἀεὶ καθορῶντες ἀεὶ θαυμάζομεν, οὕτω καὶ τοῦ ἀνδρὸς ἐκείνου ἀεὶ νεαρὰν τὴν μνήμην ἔχομεν. Στο στόμα του μάρτυρος βάζει και μια φράση καθαρά στωική, που αν, όπως αφήνει να εννοήσουμε ο Μ. Βασίλειος, την είπε ο ίδιος ο Γόρδιος, προσαρμόζοντάς την στη δική του περίπτωση, τον δείχνει άνθρωπο όχι άμοιρο της ελληνικής παιδείας. Ἑκούσιον, λέει ὁ Γόρδιος, ποιήσατε τὸ κατηναγκασμένον(52). Ο θάνατος είναι αναγκαίος στη μοίρα των θνητών να τον δέχεται ο άνθρωπος θεληματικά είναι υψηλή σοφία• δεν λυτρώνεται βέβαια μ' αυτό από το κατηναγκασμένον, αλλά διαφυλάσσει ακέραιη την ανεξαρτησία του και την κυβέρνησή του ως το τέλος από τον λόγον και μόνο απ' αυτόν, από το ηγεμονικόν της ψυχής. Αυτή είναι η θέση των στωικών. Δίνοντάς μου, λέει και ο Γόρδιος, τον αναπόφευκτο στη φύση μας θάνατο, αυτό το αναπόφευκτο το μετατρέπετε για μένα σε εκούσιο. Η διατύπωση στωική, αλλά ο χριστιανός Γόρδιος έχει κι άλλους λόγους, κι αυτοί είναι οι σπουδαιότεροι, για να κάνει εκούσιον το κατηναγκασμένον. Γιατί, όπως λέει πάλι ο Μ. Βασίλειος σε μιαν ομιλία του(53), ὕπνος... τοῖς δικαίοις ὁ θάνατος. Μᾶλλον δὲ πρὸς κρείττονα ζωὴν ἐκδημία. Ας χρησιμοποιεί λοιπόν ο Γόρδιος, τη στωική φρασεολογία• δεν δέχεται το θάνατο σα σοφός της Στοάς, με εγκαρτέρηση που πηγάζει από λογικά επιχειρήματα, αλλά με την πίστη, που τον καλεί στη βασιλεία των ουρανών. Όπως θα δούμε σε άλλο κεφάλαιο, ικανές επαφές με τη στωική σκέψη συναντούμε και στον Μ. Βασίλειο, προσανατολισμένες όμως πάντα προς το χριστιανικό πνεύμα.
Από την Καππαδοκία ίσως είναι και η μάρτυς Ιουλίττη, για την οποία με μεγάλο σεβασμό μιλεί πάλι ο Μ. Βασίλειος: Τὸ τίμιον, λέει, σῶμα (της Ιουλίττης) ... ἐν τῷ καλλίστῳ προτεμενίσματι τῆς πόλεως κείμενον ἁγιάζει μὲν τὸν τόπον, ἁγιάζει δὲ τοὺς εἰς αὐτὸν συνιόντας(54).
Notes
40. Βλ.: Παραπάνω, σ. 16. Παπαδόπουλος, σ.1.
41. Ε.Π. ς', 1565-1572.
42. Μπαλάνος, σ. 70-71. Puech, τ. Β', σ. 303.
43. Ε.Π. ς', 1569 ab.
44. Λουκόπουλος - Πετρόπουλος, σ. 139. Ιωάννου, σ. 328-329.
45. Για τον άγιο Όρέστη βλ. και το βιβλίο του Α. Χ. Θεοδότου.
46. Ε.Π. ΛΑ', 489-508. Καππαδόκες μάρτυρες είναι και οι τρίδυμοι ιππόδαμοι και ιππηλάται Πεύσιππος, Ελάσιππος και Μέσιππος. Βλ.: Κυριακίδης, σ. 346.
47. Το στολίδι.
48. Ε.Π. ΛΑ', 493 b.
49. 496.
50. 497.
51. 500.
52 505.
53. Εις Βαρλαάμ μάρτυρα, Ε.Π. ΛΑ', 484 a. Αμφισβητήθηκε η γνησιότητα της ομιλίας αυτής. Βλ.: Puech, τ. Γ’, σ. 273.
54. Ε.Π. ΛΑ’, 341
|
