Βασίλειος Τατάκης
Η Συμβολή της Καππαδοκίας στη Χριστιανική Σκέψη
Απόσπασμα από το ομώνυμο βιβλίο, εκδ. Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα 1989.
2. ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ
Όσο κι αν είναι σημαντικό το έργο των απολογητών από τις απόψεις που μας απασχόλησαν, —πρώτη απόπειρα για συστηματική έκθεση των χριστιανικών αληθειών, φιλική αναστροφή με τη φιλοσοφία και απαρχή αφομοίωσης βασικών στοιχείων της ελληνικής παιδείας,— ο κύριος τόνος του, όπως όλης της τότε χριστιανικής γραμματείας, είναι πολεμικός.
Πολεμική δεν ασκούσαν οι χριστιανοί μόνο κατά των εθνικών, αλλά και κατά των αιρετικών. Είχαν κιόλας αναφανεί στο εσωτερικό της χριστιανικής κοινωνίας πολλές τάσεις και απόπειρες ερμηνείας βασικών θεολογικών θεμάτων, οι οποίες διαμορφώθηκαν σε αιρέσεις, τις πρώτες αιρέσεις, πού απομακρύνονταν από το πνεύμα του χριστιανισμού, τάραζαν τη συνείδηση των πιστών κι έκαναν όλο και πιο συνειδητή την ανάγκη να αναπτυχθεί και να διατυπωθεί η ορθή ερμηνεία του χριστιανικού πνεύματος, η ορθοδοξία.
Ήταν φυσικό η μεγάλη μάχη για την ορθοδοξία ν' αρχίσει αλλά και να δοθεί —βάσταξε πολλούς αιώνες— στις χώρες κυρίως της ελληνικής Ανατολής, που είχαν γνωρίσει μακρά φιλοσοφική παράδοση και καλλιέργεια. Ο λόγος και ο αντίλογος με την ασίγαστη αντίθεσή τους, ο διάλογος με τη συνεργασία των πνευμάτων για την έρευνα της αλήθειας και τη σύνθεση, είχαν σφυρηλατήσει στην περιοχή αυτή πνεύμα οξύ αλλά και ευέλικτο, λεπτό και διεισδυτικό, ικανό να συλλαμβάνει τις γενικές γραμμές και ν' απλώνεται σε σύνθεση, αλλά και να μη παρασύρεται από τη γοητεία των γενικεύσεων, να είναι πολύπλευρο, να ικανοποιείται δύσκολα και να μη ξεχνά ότι κύριο όπλο του είναι η κρίση. Αυτά τα γνωρίσματα του ελληνικού πνεύματος αποτελούσαν ζωντανή παράδοση στην ελληνική Ανατολή, και εύκολα τα ξεχωρίζει κανείς και στη μεγάλη μάχη για την ορθοδοξία. Είτε ως λόγος, είτε ως αντίλογος, είτε ως διάλογος για τη σύνθεση, το ελληνικό πνεύμα, με τη χριστιανική τώρα μορφή του, χρησιμοποίησε όλα τα όπλα, τους τρόπους και τις μεθόδους, έδειξε όλες τις ικανότητες που η ελληνική παιδεία επί τόσους αιώνες είχε καλλιεργήσει. Γι' αυτό η μάχη για την ορθοδοξία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για τον ιστορικό της φιλοσοφίας, όταν μάλιστα ο ιστορικός αυτός δεν περιορίζεται μόνο να αποκαλύψει τις μεθόδους και τους τρόπους, την τακτική της μάχης να πούμε, και να διαπιστώσει την προέλευσή τους από την ελληνική ή την ιουδαϊκή παράδοση, αλλά —και αυτό είναι το σπουδαιότερο— προσπαθεί να συλλάβει την ιδιαίτερη υφή, το νέο περιεχόμενο που χάριζε σ' αυτά τα όπλα η υπόθεση για την οποία τα χρησιμοποιούσαν.
Με την εμφάνιση των αιρέσεων έχουμε το 2ον αιώνα μεγάλη άνθιση της απόκρυφης χριστιανικής φιλολογίας. Όσο κι αν ένα τμήμα της έχει ορθόδοξη την προέλευση, —ήθελαν να συμπληρώσουν κάποια κενά ή να διασαφήσουν ορισμένα σημεία της Γραφής ή να καταπολεμήσουν αιρετικές δοξασίες,— στο μεγαλύτερό της μέρος η απόκρυφη φιλολογία είναι έργο των αιρετικών, που επιδίωκαν να διαδώσουν τις αρχές τους με απλουστευμένη μορφή.
|
