Βασίλειος Τατάκης
Η Συμβολή της Καππαδοκίας στη Χριστιανική Σκέψη
Απόσπασμα από το ομώνυμο βιβλίο, εκδ. Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα 1989.
11. ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΡΤΥΡΩΝ
Ο μεγάλος αριθμός των μαρτύρων αλλά και η μεγάλη διάδοση του χριστιανισμού στην Καππαδοκία έκαμαν ώστε στην περιοχή αυτή να σημειωθεί σπουδαίο βήμα στην οργάνωση της λατρείας. Φρούδους ἀπέφηνε τους θεούς των εθνικών ἡ νέα θρησκεία. Οι θεοί όμως εκείνοι ικανοποιούσαν ορισμένες ψυχικές ανάγκες των πιστών τους. Αν οι πιστοί τους έγιναν τώρα χριστιανοί, οί ψυχικές τους ανάγκες τυπικά μένουν ίδιες σχεδόν. Έπρεπε και η νέα θρησκεία να τις ικανοποιήσει. Το έργο τούτο το ανέθεσε στους μάρτυρές της• σ' αυτούς το εκείνων (των εθνικών θεών) απένειμε γέρας(74). Τους μάρτυρες, λέει ο Θεοδώρητος(75), οι χριστιανοί τους τιμούν οὐχ ὡς θεοῖς προσιόντες, ἀλλ' ὡς θείοις ἀνθρώποις ἀντιβολοῦντες, καὶ γενέσθαι πρεσβευτὰς ὑπέρ σοφῶν παρακαλοῦντες. Η λύση αυτή, που στην Καππαδοκία άρχισε νωρίς να εφαρμόζεται(76), από τη μια δείχνει τη μεγάλη απόσταση που χωρίζει τη λατρεία των εθνικών θεών από την τιμή που οι χριστιανοί προσφέρουν στους αγίους• από την άλλη εξηγεί γιατί οί μάρτυρες κληρονόμησαν, άλλοι, περισσότερο, άλλοι λιγότερο, κάτι από τους αρχαίους θεούς που κατά κάποιον τρόπο διαδέχτηκαν. Έτσι, για να περιοριστούμε σ' ένα μόνο παράδειγμα, οι κάτοικοι των Φαράσων της Καππαδοκίας ως τις μέρες μας έταζαν θυσία κόκορα ή ερίφιο στον Αρέστη (άγιο Ορέστη), τον άγιο του ρίου (της ελονοσίας). Και τη θυσία την έκαναν μπροστά στην Αγία Τράπεζα, στο ξωκκλήσι του(77). Κληρονόμησε δηλαδή ο άγιος Ορέστης, ο γιατρός, μαζί με το έργο, και τις τιμές που πρόσφερναν άλλοτε στον Ασκληπιό. Η λύση που δόθηκε δείχνει ακόμα και κάτι άλλο: ότι το χριστιανικό ποίμνιο το αποτελούσαν, θα έλεγα αποκλειστικά, πρώην Έλληνες ή εξελληνισμένοι εθνικοί. Αυτό μαρτυρούν οι επιβιώσεις. Έπειτα, μεσάζοντες για τους Εβραίους ήταν οι προφήτες• τους αγίους δεν τους ήξεραν.
Πάνω στους τάφους των μαρτύρων, που ήταν σε ορισμένη περιοχή της Καισάρειας(78), οι χριστιανοί έχτιζαν τις πρώτες εκκλησίες των αγίων τους με υλικά παρμένα και από ειδωλολατρικούς ναούς. Και στις γιορτές που οργάνωναν στη μνήμη των αγίων, ζητούσαν οι πιστοί απ' αυτούς μεσιτεία και πρεσβεία προς το Θεό. Ότι αυτό αποτελούσε κιόλας λατρευτικό έθιμο, φαίνεται καθαρά από περικοπή της ομιλίας του Μεγάλου Βασιλείου για τον άγιο Μάμα(79), όπου απαριθμούνται οι ευεργεσίες που ο άγιος έκαμε σε όσους πρόστρεξαν στη βοήθειά του. Αλλά και ο αδελφός του Βασιλείου, ο Γρηγόριος, καλεί τον μάρτυρα Θεόδωρο να σώσει τη χώρα από τους άμεσους κινδύνους που την απειλούν: Οὐ μακράν, λέει, οἱ ἀλιτήριοι Σκῦθαι τὸν καθ' ἡμῶν ὠδίνοντες πόλεμον(80).
Η στρατιά των μαρτύρων της έδωσε λοιπόν την ευκαιρία στην Καππαδοκία να λύσει πρώτη αυτή το πρόβλημα της τιμής των αγίων του χριστιανισμού, πρόβλημα που τόσο μεγάλη έκταση και σημασία πήρε στη ζωή των χριστιανών. Πολλούς δρόμους βρήκε ο ανθρωπισμός της ελληνικής παιδείας για να εισέλθει στο εσωτερικό του χριστιανισμού και να τον υπηρετήσει. Σημειώσαμε στα προηγούμενα τη φιλοσοφία, τη ρητορεία. Τώρα, με τη λύση που δόθηκε στην Καππαδοκία, έρχεται η σειρά της λατρείας να υπηρετήσει με το ανθρωπιστικό της πνεύμα το χριστιανισμό. Η προσκύνηση των αγίων αποτελεί σπουδαία μορφή χριστιανικού ανθρωπισμού. Δεν είναι βέβαια ανάγκη να επαναλάβουμε, ότι σε κάθε περίπτωση που στοιχεία του ελληνικού ή εθνικού γενικά κόσμου μπαίνουν στο χριστιανισμό, αφομοιώνονται με τρόπο ώστε να εκφράζουν τη νέα ουσία, τη χριστιανική, το χριστιανικό πνεύμα. Αυτό έγινε κι εδώ. Στη λύση που δόθηκε, όπως φαίνεται από τις πολλές ομιλίες τους στους μάρτυρες, σπουδαία υπήρξε η συμβολή των τριών μεγάλων πατέρων της Καππαδοκίας, του Βασιλείου και των δυο Γρηγορίων(81).
Notes
74. Θεοδώρητος, Λόγος Η', Περί της των μαρτύρων τιμής, Ε.Π. ΠΓ', 1033 b.
75. Όπ. παρ., 1032 b.
76. Την ίδια σχεδόν εποχή και ο Γρηγόριος ο Θαυματουργός καθιέρωσε στον Πόντο τὰς ὑπὲρ τῶν ἐνηθληκότων τῇ πίστει πανηγύρεις (Ε.Π. Mς', 953, πολύ ενδιαφέρον κείμενο για το πνεύμα της εποχής σχετικά με τη θεσμοθέτηση των θρησκευτικών πανηγύρεων).
77. Λουκόπουλος - Πετρόπουλος, σ. 139.
78. Ε.Π. ΛΒ', 736 c.
79. Ε.Π. ΛΑ', 589.
80. Ε.Π. Mς', 748 b.
81. Οι μάρτυρες, λέει ο Ναζιανζηνός, οὐδὲν ἔλαττον ἡμῖν εἰς παιδαγωγίαν ... ὁλοκαυτώματα λογικά, θύματα τέλεια ... τῆς ἀληθείας κηρύγματα ... ἁμαρτίας κατακλυσμός, κόσμου καθάρσιον (Λόγος ΚΔ', Εις τον άγιον ιερομάρτυρα Κυπριανόν, Ε.Π. ΑΕ', 1173 cd).
|
