On Line Library of the Church of Greece

         

Όλοι οι βασιλιάδες των εθνών χωρίς εξαίρεση
Τιμητικά αναπαύονται στον τάφο του καθένας.
Εσένα όμως σε πέταξαν μακριά
απ’ τον τάφο σου, σαν άχρηστο κλαρί,
σαν ποδοπατημένο πτώμα,
που πέφτουν πάνω του άλλοι σκοτωμένοι
στον πόλεμο πολεμιστές.
Μ’ εκείνους που αναπαύονται μέσα σε πλούσιους
τάφους, με τους όμοιούς σου βασιλιάδες,
εσύ δεν θα ενωθείς ποτέ! (1)

Τα σκληρά αυτά λόγια του προφήτου Ησαΐα απευθύνονται στον Βαβυλώνιο βασιλιά ως κατάρα για την αιχμαλώτιση του Ισραήλ, του λαού του Θεού. Πιο κάτω συνεχίζοντας ο προφήτης μιλά για την υστεροφημία του βασιλιά αυτού, μεταφέροντας την θεϊκή προσταγή:

Κανείς πια να μην μνημονεύει
Την φύτρα σου την εγκληματική (2),

Συνδέοντας κατά κάποιο τρόπο τη λήθη του ονόματος του βασιλιά με την απουσία ταφικού μνημείου χάριν του σκηνώματός του.

Αυτά ο Ησαίας. Ο δε Ιεζεκιήλ, στο γνωστό όραμα της πεδιάδας με τα ξερά κόκκαλα (3), προϋποθέτει μια εικόνα ξερών οστών για να χτίσει επάνω της μια εικόνα αναστημένων σωμάτων.

Η δυναμικότητα των παραπάνω χωρίων δεν υπεκφαίνει τίποτε περισσότερο από μια κοινωνική αλήθεια. Ότι η φθορά της φύσης δεν επιφέρει την λήθη των προπατόρων στους επιγενόμενους, αλλ’ η εξαφάνιση των λειψάνων το επιτυγχάνει . Γι αυτό και ο γέρων (ψευδο) προφήτης της Βαιθήλ ζητά από τους γιους του να ταφεί μέσα στον τάφο όπου θάφτηκε ο άνθρωπος του Θεού, ώστε μαζί με του πραγματικού προφήτου να τιμηθεί και το δικό του λείψανο (4).

Παρόμοιες αντιλήψεις για την ανάγκη μνήμης του νεκρού ανευρίσκονται και στην αρχαία Ελλάδα, όπου ταφικά μνημεία εγείρονται επάνω από το ενταφιασμένο σώμα ή από την λήκυθο με τη στάχτη του νεκρού. Η συνήθεια της καύσης συμπορεύεται με αυτή της ταφής κάποιες περιόδους (πρωτογεωμετρικοί και γεωμετρικοί χρόνοι) έως ότου εξασθενήσει έναντι της πρακτικής της ολόσωμης ταφής (αρχαϊκή εποχή έως το τέλος της αρχαιότητας).

Τους τελευταίους δύο αιώνες η καύση συνδέθηκε με πολεμικές πρακτικές και συγκεκριμένα τις θηριωδίες των Ναζί (κρεματόρια Auschwitz- Birkenau) καθώς και σύγχρονες στρατιωτικές επιχειρήσεις (5). Η οργανωμένη όμως κοινωνία, η μη εμπερίστατη, εκείνη που επιζητεί να διατηρήσει την μνήμη τους στους επιγενόμενους, επιλέγει και συντηρεί την επιλογή της ταφής.

Υπάρχει ωστόσο στους κόλπους της σύγχρονης κοινωνίας και η μερίδα εκείνη των πολιτών, οι οποίοι επιθυμούν την καύση του σώματός τους αντί της ταφής για λόγους ιδεολογίας και πρακτικής. Στους μεν πρώτους προσγράφονται η αντίθεσή τους στην πίστη της Εκκλησίας για την ανάσταση των σωμάτων και κατά συνέπεια στην τιμή σε αυτά, και η απαξίωση του ανθρωπίνου σώματος (6), στους δεύτερους, λόγοι δημόσιας υγείας και κόστους. Και ως προς μεν την έλλειψη πίστης στην ανάσταση των σωμάτων, η παράδοση στο πυρ δεν είναι δυνατόν να εμποδίσει την ανάσταση του νεκρού και την δικαιοκρισία του Θεού, είτε ο εκκαυθείς πίστευε σε αυτές είτε όχι. Ως προς δε την απαξίωση του ανθρωπίνου σώματος, έχουμε διηγήσεις από το Γεροντικό όπου ο προορατικός γέρων, προβλέποντας την κοίμησή του ζητά να μην ενταφιαστεί τιμητικά, αλλά να πεταχθεί στην ερημιά για να φαγωθεί από τα περαστικά θηρία, όμως δεν ζητά την καύση του, γιατί το να δοθεί βορρά στα άγρια θηρία είναι μία απαξιωτική μεν φυσική δε τύχη, η καύση όμως είναι αφύσικη και βιαστική στην λυσιτέλεια της Δημιουργίας πράξη. Ο προβαλλόμενος λόγος της δημόσιας υγείας είναι μάλλον αστείος, επειδή περιβάλλον δεν είναι μόνο το χώμα και το νερό αλλά και ο αέρας. Εάν κορέννυται το χώμα από τις πολλαπλές ταφές, το ίδιο ενοχλητικό είναι και ο κορεσμός του αέρα από τις πολλαπλές αποτεφρώσεις. Το ζητούμενο λοιπόν είναι η εφαρμογή του μέτρου και στις δύο περιπτώσεις και η κατανόηση των περιβαλλοντικών ανοχών. Όσον δε αφορά στο κόστος (7), ισχύει κι εδώ ο παγκόσμιος νόμος της εντροπίας, ότι, δηλαδή, απαιτείται μεγαλύτερη ενέργεια και άρα και έξοδο για την διατήρηση μιας κατάστασης απ΄ ό,τι για τη διάλυσή της. Το ζητούμενο εδώ είναι τι πνευματικό αντίκρυσμα έχει η κηδεία (<κήδομαι= φροντίδα) ενός νεκρού για τον φροντιστή της.
Ώστε για μεν την Εκκλησία να είναι ανεκτίμητος θησαυρός το αντίκρυσμα της φροντίδας των λειψάνων των αγίων της. Για τους καταρρακωμένους στην ψυχή, όμως, είναι μάλλον προσπάθεια αποφυγής των συνεπειών στο σώμα μιας απνευμάτιστης βιοτής, ώστε να ισχύουν κατ’ απόλυτο λόγο οι σκέψεις του Σεβασμιωτάτου Μεσογαίας (8).

Επιλέγοντας, κατά συνέπεια, μια κοινωνία την αποτέφρωση των μελών της, παραδέχεται στην ουσία την πνευματική της αποτυχία και την εθελούσια διαγραφή της από τα βιβλία των ζώντων, επειδή «ἐγκώμια συνοδεύουν τοῦ δικαίου τὴ θύμιση, ἐνῶ τῶν ἀσεβῶν τ’ ὄνομα θὰ χαθεῖ» (9).