Άγιος Συμεών Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης
Περί της Θείας Λειτουργίας
Από το «Η Θεία Ευχαριστία», εκδ. 'Ιερά Μητρόπολις Δράμας', Δράμα 2003.
Μετάφραση: Ιωάννης Μ. Φουντούλης
Kεφ. 21 έως 30
21. Πρόσεξε δε τι λέγει για την ημέρα του πάθους• «Αυτοί δεν εισήλθαν στο πραιτώριο για να μη μιανθούν, αλλά να μπορέσουν να φάγουν το Πάσχα»(71). Και για τη σταύρωση πάλι λέγει• «Επειδή ήταν Παρασκευή• γιατί ήταν μεγάλη η ημέρα εκείνη τον Σαββάτου»(72). Καθώς επίσης και από εκείνα που πάλι λέγει το Ευαγγέλιο• «Έλαβε άρτο»(73) και δεν προσθέτει•«άζυμο». Και από αυτό ακόμα που είπε ο Κύριος πολύ πιο φανερά μας διδάσκει, λέγοντας• «Πολύ επιθύμησα να φάγω αυτό το Πάσχα μαζί σας προτού να πάθω»(74). Δεν επιθυμούσε βέβαια να φάγει μαζί τους το Ιουδαϊκό Πάσχα, που πολλές φορές είχε τελέσει. Ήλθε δε να παύσει την σκιά. Αν λοιπόν τέλεσε το νομικό Πάσχα, το είχε ήδη κάνει πρωτίτερα. Ύστερα δε παρέδωσε το δικό του Πάσχα. Ακριβώς δε αυτό επιθυμούσε να παραδώσει πριν πάθει, για να μένει μαζί μας και για να επαληθεύει αυτό που είπε• «Αυτός που τρώγει την σάρκα μου και πίνει το αίμα μου μένει μέσα μου και εγώ μέσα σ’ αυτόν»(15). Για τον λόγο τούτο κατά το δείπνο εκείνο δεν εκπλήρωσε όλες τις απαιτήσεις του νόμου. Αλλ’ όμως τέλεσε και τον νιπτήρα(76) και καθόταν στο τραπέζι(77) και δεν είχε μόνο ψητά κρέατα, αλλά και πιάτο υπήρχε, μέσα στο οποίο βούτησε το ψωμί ο Ιούδας(78). Ώστε λοιπόν ούτε καιρός ήταν του Πάσχα των Ιουδαίων και δεν τέλεσε μόνο τότε το Ιουδαϊκό Πάσχα, αλλά και το δικό του, για το οποίο και έλεγε• «Αυτό να κάνετε εις ανάμνησή μου»(79). Και η «σάρκα μου είναι αληθινή βρώση και το αίμα μου αληθινή πόση»(80). Αυτός δε ο ίδιος μαρτυρεί ότι έπαψαν να ισχύουν τα παλαιά, λέγοντας• «Ο νόμος και οι προφήται μέχρι τον Ιωάννη»(81).
22. Είναι επομένως αλήθεια ότι δεν παρέδωσε τότε το Πάσχα των Ιουδαίων, που απετελείτο από άλογο αμνό και αίμα ζώου και ούτε αυτό αγαπούσε, αλλά επιθυμούσε να παραδώσει στους μιαθητές το δικό του Πάσχα. Και πράγματι παρέδωσε αυτό που τότε εκείνος μια φορά έκανε και έδωσε εντολή να γίνεται αιωνίως(82). Αλλ’ έστω αν όλα αυτά που μαρτυρούνται από τους Πατέρες δεν πείθουν την άνοιά σου, όμως θα έπρεπε κι αν ακόμη αυτό που προσέφερε ο Σωτήρ ήταν άζυμο για την τότε υφισταμένη ανάγκη, εσύ θα έπρεπε κατά τελειότερο τρόπο να τα τελετουργείς, όπως και για όλα τα άλλα παραλάβαμε να γίνονται υπερβαίνοντας τον νόμο, για να περισσεύει η δικαιοσύνη μας περισσότερο από των γραμματέων και των φαρισαίων(83). Και όμως για να είμαστε ελεύθεροι από τον νόμο χάρη στο αίμα του Ιησού Χριστού. Γιατί, όπως λέγει ο Παύλος• «Ο Χριστός μας ελευθέρωσε από την κατάρα του νόμου»(84), και τίποτε πια δεν έχουμε να κάνουμε με την λατρεία του νόμου. Γιατί αν τηρούμε πάλι τις διατάξεις του νόμου «ο Χριστός σε τίποτε δεν θα μας ωφελήσει»(85,) όπως πάλι λέγει ο Παύλος. Γιατί ο Χριστός εκπληρώσας όλα για χάρη μας, μας ελευθέρωσε(86). Γιατί και εκείνος μεν περιετμήθη, άλλα εμείς δεν περιτεμνόμεθα, βαπτιζόμεθα δε εν Πνεύματι. Δεν τρώμε δε κρέατα και αίμα θυσιών, άλλα την σάρκα και το αίμα του.
23. Από όλα αυτά είναι φανερό ότι (στον μυστικό δείπνο) ήταν θυσία αυτού του φρικτού άρτου και του ποτηριού και δεν ήταν παράδοση του νομικού Πάσχα, γιατί λέγει• «Αυτό είναι η νέα Διαθήκη με το αίμα μου»(87). Και• «Αυτό είναι το αίμα μου, το αίμα της Καινής Α ιαθήκης»(88), όπως ακριβώς και πριν από αυτό έδωσε την σάρκα του για τροφή δική μας και έλεγε• «Λάβετε, φάγετε• αυτό είναι το σώμα μου»(89). Αυτό δεν μπορείς να το μιμηθείς εσύ, γιατί τόσο έχεις υποταγεί στα άζυμα. Και δεν μπορείς να κόψεις το σώμα και να το διαμοιράσεις, όπως δεν μεταδίδεις ούτε και στο αίμα, αν και ο Χριστός λέγει• «Πίετε από αυτό όλοι, αυτό είναι το αίμα μου»(90). Αλλά ούτε αυτό εσύ κανείς. Γιατί σ’ αυτούς που προσέρχονται σ’ εσένα για να κοινωνήσουν δεν μεταδίδεις από το ποτήριο. Έτσι σ’ όλα καινοτόμησες. Αλλά ημείς με την δύναμη του Χριστού ιερουργούμε όπως ακριβώς εκείνος• και τεμαχίζουμε τον άρτο, όπως και εκείνος τον τεμάχισε• και, όπως είπε, τρώγουμε και στους πιστούς μεταδίδουμε• και τέλειο άρτο προσφέρουμε, γιατί και εκείνος ήταν τέλειος άνθρωπος• και αναιρούμε έτσι την νομική θυσία, γιατί όλα αυτά καταργήθηκαν όταν φάνηκε η αλήθεια. Και πιστεύουμε ότι ο Σωτήρ ιερούργησε το Πάσχα που επιθύμησε χρησιμοποιώντας ένζυμο τέλειο άρτο, αφού τέλεσε προτύτερα το νομικό Πάσχα. Γιατί καθήμενος στο τραπέζι και έχοντας πιάτο, μέσα στο οποίο βούτησε το ψωμί ο Ιούδας(91), δεν φαίνεται τότε να ενεργεί το νομικό Πάσχα. Γιατί όλα σ’ αυτό ήταν ψητά στη φωτιά, όπως λέγει ο νόμος(92), και όχι βρασμένα με νερό. Είναι λοιπόν εύλογο ότι σε άλλο καιρό τέλεσε το νομικό και τότε το δικό του Πάσχα, αυτό που είχε επιθυμήσει(93). Και αυτό το λέγω πολλές φορές, επιθυμώντας και εγώ να γεύομαι πάντοτε το ζωντανό αυτό Πάσχα κατά το έλεός του, και τώρα και στο μέλλον. Αυτό ακριβώς εύχομαι για πάντα για τον εαυτό μου, καθώς και για όλους τους αδελφούς. Ιερουργούντες δε το ιερό ποτήριο με την δύναμη του Χριστού και Θεού μας, που έδωσε τον εαυτό του σ’ εσάς, το προσφέρουμε με αγάπη να πίνουν από αυτό και όλοι οι αδελφοί, όπως έχουμε διαταχθεί(94), γινόμενοι όλοι ένα, όπως προσευχήθηκε, για να είμαστε ένα μαζί με αυτόν και με τον Πατέρα και το άγιο Πνεύμα, όπως είπε(95).
Αλλ’ είναι αρκετά αυτά, και πολύ περισσότερα από όσα είχαμε σκοπό αρχικώς να ειπούμε με συντομία• όμως παρασυρθήκαμε από την ροή του λόγου.
24. ΚΛΗΡΙΚΟΣ. Ήταν όμως αναγκαία να λεχθούν αυτά, δέσποτα, και ευχαριστούμε τον Θεό για όλα αυτά. Και τούτο γιατί μας βεβαιώνουν για το ορθό και το αληθινό και μας προσφέρουν πολλή γνώση και βεβαιότητα.
ΑΡΧΙΕΡΕΥΣ. Πολλοί αληθινά θείοι και υψηλοί στη σκέψη έχουν μιλήσει για όλα αυτά, αδελφέ. Νομίζω δε ότι είναι αταίριαστο και τολμηρό να ομιλώ και εγώ ο ταπεινός γι’ αυτά. Αλλ’ όμως με αναγκάζει η αγάπη. Δεχθείτε λοιπόν και σεις από εμένα αυτό πού μπορώ. Τα πιο τέλεια δε ζητήσετε να τα μάθετε από τους μεγάλους. Γιατί λέγει• «Καθένας που ψάχνει βρίσκει»(96).
25. Έτσι λοιπόν ο ιερεύς βγάζει τον άρτο από τον ένζυμο εκείνο άρτο, σημαίνοντας και μ’ αυτόν τον τρόπο ότι σαρκώθηκε ο Σωτήρ από την δική μας και όχι από άλλη ουσία, και από μια γυναίκα ευλογημένη και αγία, την αειπάρθενο κόρη. Αφού δε γεμίσει το ποτήριο, κατά την παράδοση, με οίνο και νερό, προσφέρει στον Θεό και άλλες μερίδες (άρτου). Ότι πληροί το ποτήριο με οίνο και νερό γίνεται φανερό από το ίδιο το γεγονός, όπως λέγει το Ευαγγέλιο• «Ένας από τους στρατιώτες κέντησε με λόγχη την πλευρά του και αμέσως βγήκε αίμα και νερό»(91). Αυτό λοιπόν το ποτήριο είναι αυτό της πλευράς εκείνης του Σωτήρος, όπως είπε• «Αυτό είναι το αίμα μου που χύνεται για χάρη σας»(98).
26. Αίμα δε χύθηκε μαζί με νερό, όπως λέγει το Ευαγγέλιο(99), και από την πλευρά αυτή πίνουμε. Και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος γι’ αυτό λέγει πολλές φορές(100), τον οποίο όμως δεν παραδέχονται οι Αρμένιοι. Και το σύνολο των Πατέρων λέγει το ίδιο. Και όλο εκείνο που ανέβλυσε από την πλευρά του Σωτήρος είναι κοινωνία, επειδή ανέβλυσε από το σώμα του Κυρίου. Και από αυτό είναι και δεν είναι άλλο, έστω και αν το μεν ένα λέγεται αίμα, το δε άλλο ύδωρ. Και αληθινά αυτά, όπως μαρτυρείται, είναι αίμα και ύδωρ. Και τούτο, γιατί έπρεπε να φανούν οι δύο πηγές, μέσω των οποίων αναγεννώμεθα και ζούμε εν αγίω Πνεύματι, και ότι πήγασαν και οι δύο για χάρη μας από την ίδια την ζωή (τον Χριστό). Για τον λόγο αυτό κατά την αναπαράσταση του μυστηρίου είναι ανάγκη να είναι μέσα στο φρικτό ποτήριο όπως ο οίνος έτσι και το νερό. Και ούτε μόνο νερό, όπως λέγει η δυσσεβής αίρεση των Υδροπαραστατών, που ανατρέπει έτσι την παράδοση των μυστηρίων, καθώς και οι άθεοι και δυσσεβείς αγαρηνοί(101), που αποστρέφονται ως κακό τον οίνο και όχι την μέθη, όπως τους το υπέβαλε ο πονηρότατος δαίμονας που τους παρακινεί και τους ερεθίζει εναντίον ημών των Χριστιανών, δήθεν μεν για αθέτηση της ιερωτάτης θυσίας, μάλλον όμως αισχύνη και αποτροπή δική τους. Μήτε όμως μόνον οίνο, όπως κάνουν οι αιρετικοί Αρμένιοι, που θέλουν δήθεν να ανατρέψουν άλλη αίρεση και περιπίπτουν σε χειρότερη, όπως συνέβη και σε άλλους το ίδιο, που έχουν εκτραπεί από την αλήθεια. Γιατί αυτοί θέλουν δήθεν να αντικρούσουν τον Νεστόριο, που δίδασκε διαίρεση στον Χριστό και δογμάτιζε ότι άλλος είναι ο Λόγος και άλλος ο άνθρωπος, και λέγοντας ότι είναι μία η φύση του Χριστού έφθασαν στο να αθετούν το μυστήριο της οικονομίας του οι ταλαίπωροι. Γιατί πως είναι δυνατό ο Θεός Λόγος που σαρκώθηκε να είναι μία φύση; Και ποια είναι αυτή η φύση, η θεία ή η ανθρωπίνη; Καταλήγουν επομένως εσφαλμένως στη μία φύση. Έτσι φθάνουν να πορεύονται αντίθετα προς τα ορθά θεία δόγματα.
27. Εναντίον δε στην αίρεση των Υδροπαραστατών διδάσκει και ο Χρυσόστομος, όταν λέγει αυτό που είπε ο Κύριος• «Δεν θα πιω από τώρα και στο εξής από το γέννημα της αμπέλου»(102). Η άμπελος δε γεννά οίνο και όχι νερό. Έτσι ανατρέπει την αίρεση, δεν αποκρούει όμως το νερό, γιατί δεν είπε οίνο μόνο χωρίς νερό. Αλλά η άμπελος γεννά οίνο και όχι ύδωρ. Πρέπει λοιπόν να είναι και ο οίνος, αλλά και το ύδωρ μαζί με αυτόν, επειδή και τα δύο έτρεξαν από την θεία πλευρά. Τα τεχνάσματα όμως του απαταιώνος (του διαβόλου) πλάνησαν πολλούς από τον ίσιο δρόμο. Ημείς δε τρέχοντες την βασιλική οδό, όπως διδαχθήκαμε ότι από την ζωοποιό πλευρά έρρευσε αίμα και ύδωρ, έτσι εισάγουμε στο ποτήριο οίνο και νερό. Και στην αγία Τριάδα προσφέρουμε ένζυμο άρτο, όπως παραλάβαμε από τον Χριστό τον Θεό μας και από τους αποστόλους του και από τους Πατέρες μας. Και έτσι μας παρεδόθη εξ αρχής να προσφέρουμε ένζυμο άρτο. Αυτό δε μαρτυρούν οι ιερές ευχές και η αρχαία παράδοση και συνήθεια. Και το ποτήριο είναι οίνος και ύδωρ. Και αυτό το επιβεβαιώνει η θεία λειτουργία του Χρυσοστόμου, ακόμη δε σαφέστερα η λειτουργία του θεοφάντορος Βασιλείου. Γιατί όταν ειπεί• «Αφού πήρε τον άρτο στα άγια και άχραντα και αμώμητα χέρια του και τον πρόσφερε σ’ εσένα τον Θεό και Πατέρα, ευχαρίστησε, ευλόγησε, αγίασε, έκοψε, έδωσε», τότε προσθέτει• «Καθ’ όμοιο τρόπο πήρε και το ποτήριο από το γέννημα της αμπέλου, το ανέμιξε με νερό, ευχαρίστησε, αγίασε, έδωσε»(103). Βλέπεις; «Πήρε» λέγει «από το γέννημα της αμπέλου» και «κεράσας», δηλαδή αναμίξας με νερό. Αυτό σημαίνει το «κεράσας». Αλλά και ο θείος Ιάκωβος ο αδελφόθεος στην θεία λειτουργία που αποδίδεται σ’ αυτόν, που την συναντούμε (να τελείται) σε πολλούς τόπους, έτσι λέγει• «Αφού πήρε το ποτήριο και ανέμιξε οίνο και νερό»(104). Όλοι δε οι Πατέρες μας έτσι προσέφεραν στις καθολικές εκκλησίες και στους αποστολικούς θρόνους. Και εξ αρχής κατά διαδοχήν από αυτούς έφθασε σ’ εμάς ο τρόπος αυτός της ζωοθύτου θυσίας.
28. Γιατί δεν λάβαμε τις παραδόσεις αυτές από μερικούς μόνον ή από κάποια απομονωμένη γωνία της γης, αλλ’ από όλους εξ αρχής τους διαδόχους των αποστόλων και από ομολογητές Πατέρες, που άστραψαν με τέλεση θαυμάτων, και συνάχθηκαν πολλές φορές μέσα στα γεωγραφικά μας όρια και ιδιαιτέρως στη φιλόχριστη πόλη του Κωνσταντίνου, που είναι θεμελιωμένη στον Χριστό και αυξημένη και συντηρείται με την χάρη της Παναγίας Μητέρας του. Εκεί λοιπόν και το Σύμβολο της πίστεως της Νικαίας συμπληρώθηκε και επικυρώθηκε από την αγία δευτέρα Οικουμενική Σύνοδο. Και τότε όλοι οι Πατέρες μαζί και ύστερα από αυτήν πάρα πολλές φορές συγκεντρώθηκαν από όλα τα πέρατα του κόσμου και πολλές φορές λειτούργησαν μαζί και ακριβώς όλοι μας παρέδωσαν τον τύπο τελέσεως της θείας μυσταγωγίας. Για τον λόγο αυτό ιδιαιτέρως η Εκκλησία αυτή της Κωνσταντινουπόλεως πιο πολύ από τις άλλες έχει το εξακριβωμένο και καθαρό και το ορθό και ανόθευτο της πίστεως του Χριστού και το απαράθραυστο των εξ αρχής θείων παραδόσεων. Και τούτο γιατί έχει συσταθεί με ευσέβεια και είχαν φανεί σ’ αυτή ισαπόστολοι ποιμένες και είχε θεμέλιο τον κορυφαίο και πρωτόκλητο μεταξύ των αποστόλων. Χτίσθηκε δε και φυλάσσεται από χριστιανούς βασιλείς, τον Κωνσταντίνο και τους λοιπούς που ήταν ζηλωτές υπέρ της πίστεως του Χριστού. Στις κατά καιρούς δε συζητήσεις για τα θεία δόγματα και για τις άλλες ιερές παραδόσεις δεν νομοθετούσε μόνο ένας που αρχιεράτευσε σ’ αυτή(105), αλλά με πρόσταγμα και φροντίδα των ευσεβών βασιλέων συναθροιζόταν από όλη την οικουμένη οι προϊστάμενοι των αγίων Εκκλησιών αρχιερείς. Ήταν δε παρών και ο (επίσκοπος) Ρώμης, ή αυτοπροσώπως, όπως κάποτε ο Αγαπητός και αργότερα ο Μαρτίνος, ή μέσω τοποτηρητών. Ήταν δε παρών και ο (πατριάρχης) Αλεξανδρείας και Αντιοχείας και της θείας πόλεως Ιερουσαλήμ. Ακόμα δε ήταν παρόντες και όλοι οι λόγιοι και διακεκριμένοι άνθρωποι από όλα τα μέρη. Αυτοί δε όλοι από κοινού εξετάζοντας για όσα υπήρχε αμφισβήτηση βεβαίωναν με όρους τα απολύτως σωστά και αληθινά και τα εξασφάλιζαν καλώς. Αυτό δε το έκαναν όπως το παρέλαβαν από τους αποστόλους.
29. Γιατί και τότε που από μερικούς τέθηκε το θέμα της περιτομής δεν στηρίχθηκαν στον εαυτό τους ο Παύλος και ο Βαρνάβας για να αποφασίσουν, αλλά στην αποστολική σύνοδο, μέσω της οποίας πήραν γραπτό το τι πρέπει να κάνουν(106). Σ’ αυτήν δε δεν μιλούσε μόνον ο Πέτρος, αλλά και ο Ιάκωβος και ο Ιωάννης και όλοι οι άλλοι. Και έτσι όλοι μαζί γράφουν στην επιστολή τους(107). Αλλά και πρωτύτερα ο Πέτρος, όταν ήθελε να εκλέξει ένα για την συμπλήρωση της δωδεκάδος των μαθητών, δεν στηρίχθηκε στον εαυτό του, αλλά το ανεκοίνωσε στους πολλούς και μαζί τους έκανε το έργο(108). Και όταν ακόμη μετά την αποκάλυψη που είχε από τον Θεό δέχθηκε τον Κορνήλιο, με πάρα πολλά λόγια και με μάρτυρες αυτούς που έτυχε να είναι παρόντες, ότι το γενόμενο ήταν έργο Θεού και όχι δικό του, βεβαίωσε και τους υπολοίπους αποστόλους για να το αναγνωρίσουν και αυτοί . Και ο Παύλος ομοίως ανέβαινε (στα Ιεροσόλυμα) και ανεκοίνωνε (στους αποστόλους) για το κήρυγμά του μη τυχόν μάταια τρέχει ή έτρεξε(110). Και αυτά τα έκανε ο Παύλος, που έφερε τον Χριστό και πάντοτε εκινείτο από το άγιο Πνεύμα. Ποιος λοιπόν είναι εκείνος που θα τολμήσει να συστήσει τον εαυτό του, χωρίς να τον συνιστά ο Θεός και οι δούλοι του Θεού; Ή ποιον έχουν μερικοί να προβάλουν εκτός από τους Πατέρες διδάσκαλο, και ένα και δύο και περισσοτέρους που προεξάρχουν στην διδασκαλία νόθων δογμάτων και αγνώστων μυστηρίων; Αυτούς μάλλον ταιριάζει να τους αποκαλούμε ψευδοδιδασκάλους, αφού διδάσκουν άλλα και νομοθετούν καινούρια πράγματα, πέραν από εκείνα που κοινώς έχουν διδαχθεί και βεβαιωθεί και από όλους μαζί τους Πατέρες σε κοινές συνόδους και παντού έχουν παραδοθεί. Αρκετά όμως είπαμε γι' αυτό το θέμα.
30. Ο ιερός λοιπόν δίσκος έχει τον ίερώτατο άρτο και το θείο ποτήριο οίνο με νερό, αφιερωμένα στον Θεό. Ο ιερεύς δε αφού πάρει και άλλη προσφορά, από την σφραγίδα που είναι στη μέση βγάζει με τη λόγχη μία μερίδα και την προσφέρει εις τιμήν και μνήμην της Θεομήτορος. Θέτει δε την μερίδα αυτή στο δεξιό μέρος του ιερού άρτου που είναι μέσα στο δισκάριο. Γιατί αυτός ο άρτος τώρα ακόμα είναι αντίτυπο του σώματος του Χριστού, η δε μερίδα εκείνη είναι αντί εκείνης που γέννησε παρθενικώς τον Χριστό. Έτσι με τον τύπο σώζεται η αλήθεια και παρίσταται, κατά το λεγόμενο στον ψαλμό, από τα δεξιά του Υιού της και Βασιλέως Χριστού, απολαμβάνουσα ως μητέρα του τις πρώτες τιμές(111). Γιατί πρώτο είναι το δεξιό μέρος.
Σημειώσεις
71. Ιωάν. 18,28.
72. Ιωάν. 19,31.
73. Α' Κορ. 11,23. Ματθ. 26,26. Μάρκ. 14,22.
74. Λουκ. 22,15.
75. Ιωάν. 6,54.
76. Ιωάν. 18,5 εξ.
77. Ματθ. 26,20. Μάρκ. 14,18.
78. Ματθ. 26,23. Μάρκ. 14,20. Ιωάν. 13,26.
79. Λουκ. 22,19.Α' Κορ. ΙΙ 24-25.
80. Ιωάν. 6,55.
81. Ματθ. 11,13. Λουκ. 16,16.
82. Λουκ. 22,19. Α' Κορ. 11,24-25.
83. Ματθ. 5,20.
84. Γαλάτ. 3,13.
85. Γαλάτ. 5,2.
86. Πρβλ. Ρωμ. 8,2.
87. Λουκ. 22,20. Α' Κορ. 11,25.
88. Ματθ. 26,27-28. Μάρκ. 14,24. Λουκ. 22,20.
89. Ματθ. 26,26. Μάρκ. 14,22. Λουκ. 22,19. Α'Κορ. 11,24.
90. Ματθ. 26,27-28. Μάρκ. 14,24.Λουκ. 22,20. Α'Κορ. 11,25.
91. Ματθ. 26,23. Μάρκ. 14,20. Ιωάν. 13,26.
92. Εξόδ. 12,8-9.
93. Λουκ. 22,15.
94. Λουκ. 22,19. Α' Κορ. 11,24-25.
95. Ιωάν. 17,11.
96. Ματθ.7,7.Λουκ.11,10.
97. Ιωάν. 19,34.
98. Ματθ. 26,28. Μάρκ. 14,24. Λουκ. 22,20.
99. Ιωάν. 19,34-35.
100. Βλ. Κατήχησις III, 16, 17. 18. Εγκώμιον εις Μάξιμον γ'. Εις Ματθαίον Ομιλ. 25, 3. Ομιλ. 82, 5. Εις Ιωάννην Ομιλ. 46. Ομιλ. 85,3. Εις άγιον Πάσχα (sp.),53 κ.ά.
101. Το χειρόγραφο Ζαγοράς μάλλον διασώζει εδώ το αρχικό κείμενο: «αγαρηνών». Αργότερα φαίνεται πως για ευνοήτους λόγους κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας η έκφραση μετριάσθηκε με την χρησιμοποίηση του πιο ανώδυνου όρου: «εθνικών». Σαφώς βέβαια και με τους δυο όρους νοούνται οι μουσουλμάνοι.
102. Ματθ. 26,29. Μάρκ. 14,25. Λουκ. 22,18.
103. Τα παραθέματα λαμβάνονται από την ευχή της αναφοράς του Μεγάλου Βασιλείου, επειδή όντως είναι αναλυτικότερα και «σαφεστέρα» από την λειτουργία του ιερού Χρυσοστόμου. Εκεί λέγει: «Λαβών άρτον εν ταις αγίαις και αχράντοις και αμωμήτοις χερσίν, ευχαριστήσας και ευλογήσας, αγιάσας, κλάσας, έδωκε» και «ομοίως και το ποτήριον μετά το δειπνήσαι, λέγων» (ευχή της αναφοράς).
104. Ευχή της αναφοράς της λειτουργίας Ιακώβου του αδελφοθέου. Ο Συμεών γνωρίζει την Ιεροσολυμιτική αυτή λειτουργία, εκφράζει επιφυλάξεις για την πατρότητά της («εν τη λεγομένη»), μαρτυρεί δε ότι ετελείτο επί των ημερών του σε πολλά μέρη («ευρίσκεται εν πολλοίς»). Ίσως όμως και να εννοεί ότι την συναντούμε σε πολλά χειρόγραφα.
105. Προφανής υπαινιγμός στην παπική απολυταρχία.
106. Πράξ. κεφ. 15.
107. Πράξ. 15,23-29.
108. Πράξ. 1,15-26.
109. Πράξ. κεφ. 10.
110. Γαλάτ.2,2.
111. Ψαλμ.44,9.
|
