Άγιος Συμεών Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης
Περί της Θείας Λειτουργίας
Από το «Η Θεία Ευχαριστία», εκδ. 'Ιερά Μητρόπολις Δράμας', Δράμα 2003.
Μετάφραση: Ιωάννης Μ. Φουντούλης
Kεφ. 1 έως 10
1…………………………………….
ΑΡΧΙΕΡΕΥΣ: Σε σας οφείλεται χάρη, αδελφοί, γιατί και εγώ ο ίδιος, παρακινούμενος από σας σ’ αυτό, μαθαίνω μερικά από τα αναγκαία. Και δεν ντρέπομαι να το ομολογήσω αυτό. Για χάρη σας λοιπόν και για χάρη μου θα συνεχίσω να λέγω όσα μπορώ. Θα πρέπει δε στη συνέχεια να κάνουμε λόγο για την φρικτή και θεία ιερουργία. Γιατί έτσι ακριβώς τα εκθέτει και ο μέγας Διονύσιος, που αμέσως μετά την τελετή του αγίου μύρου πραγματεύεται για την θεία λειτουργία(1). Ας μη μας θεωρήσει όμως κανείς τολμητίες κι ας μη μας κατηγορήσει για υπερηφάνεια γιατί επιχειρούμε να μιλήσουμε για τόσο μεγάλα πράγματα, τα οποία ερμήνευσαν αποστολικοί και θείοι άνδρες, και τέτοιοι μάλιστα που υψώθηκαν επάνω από τους ουρανούς και μυήθηκαν στα άρρητα μυστήρια του Θεού(2). Όχι λοιπόν για να ειπούμε κάτι περισσότερο -καθόλου, Κύριε, να μη διανοηθούμε αυτή την τρέλα ή μάλλον την βλασφημία!- Αλλά, αγιαζόμενος τον νουν από εκείνα που είπαν εκείνοι και οδηγούμενος σαν παιδί και δούλος τους στο φως της θειοτέρας γνώσεως, από εκείνα που εκείνοι, ουράνια και αντάξιά τους, συνέγραψαν, εκθέτω με αγάπη για χάρη μου και για χάρη των αδελφών μου, όσο είναι δυνατόν αντλώντας από αυτούς. Και αυτό είναι δική τους προσταγή και διαταγή. Και επειδή δια των ευχών τους αξιωθήκαμε της δικής τους χάριτος, είναι αναγκαίο για όσα θεία πράττουμε να εξετάζουμε και να φροντίζουμε να οδηγούμαστε σε μεγαλύτερη γνώση μιμούμενοι εκείνους. Γιατί αυτοί ερμήνευαν τα θεία αποβλέποντες σ’ αυτό τον σκοπό.
2. Αυτά λοιπόν που αφορούν στην ιερή λειτουργία, την οποία ονομάζει «ευχαριστία» και «κοινωνία» ο ισαπόστολος και ιερός Διονύσιος(3), και από αυτόν και από άλλους ομοίους του παίρνοντας αφορμές, σε άλλη περίσταση είπαμε κατά δύναμη και για τον θείο ναό και για τα ιερά ενδύματα και για την ιερή μυσταγωγία(4). Και τώρα στη συνέχεια στα όσα είπαμε, με συντομία και όση είναι η δύναμή μας θα ερμηνεύσουμε την θεία λειτουργία, επειδή το απαιτεί η συνάφεια του λόγου και η σειρά των μυστηρίων.
3. Κοινωνία λοιπόν είναι ένωση του Θεού μαζί μας, θέωσή μας, αγιασμός, πλήρωση χάριτος, έλλαμψη, αποπομπή κάθε αντιθέτου. Χορηγία κάθε αγαθού, και τι άλλο, παρά σύγκραση με το Θεό και κοινωνία. Αυτό είναι το μυστήριο των μυστηρίων και ο αγιασμός των αγίων και, αληθινά, τα άγια των αγίων και η τελετή όλων των τελετών, και τελετάρχης και τελεστική. Και τούτο, γιατί ο μόνος τελετάρχης Λόγος του Θεού την τέλεσε και την παρέδωσε και αυτή η τελετή είναι αυτός ο ίδιος και την παρέδωσε για να μένει μαζί μας. Ο θείος λοιπόν Διονύσιος συνοψίζοντας όσα αφορούν στη μέγιστη αυτή τελετή με υψηλή φράση και έννοια, όλα τα εκθέτει με συντομία και θαυμάσια θεολογεί, όπως κάμνει και στα άλλα μυστήρια(5). Εμείς όμως, επειδή είμαστε οκνηροί και τελευταίοι μαθητές των μαθητών του, πώς θα κατανοήσουμε όσα εκείνος λέγει; Παρά ταύτα, όσο μπορέσαμε να φωτίσουμε τις ψυχές και να μάθουμε από αυτόν, ακόμη δε και από τους διαδόχους της χάριτος εκείνου Πατέρες μας, θα μιλήσουμε κατά δύναμη, όπως μας το ζητήσατε. Γι’ αυτό και θα προσπαθήσουμε να εκθέσουμε όλα όσα τελούνται στην πρόθεση και στο θυσιαστήριο, ερευνώντας, όσο μπορούμε, τι νόημα έχει το καθένα. Αρχίζουμε, λοιπόν, με τη δύναμη του Χριστού τον λόγο.
4. Ο ιεράρχης κατέρχεται από τον θρόνο του. Αυτό δηλώνει την συγκατάβαση του Θεού. Αφού δε προσκυνήσει τρεις φορές τον Θεό, ζητά χάρη και δύναμη να εκτελέσει τα θεία έργα, δείχνοντας έτσι ότι είναι δούλος του Θεού και ότι με την δύναμή του υπηρετεί στα έργα του(6). Κατόπιν ενδύεται τα ιερά άμφια, που είναι επτά, γιατί επτά είναι οι ενέργειες του αγίου Πνεύματος. Είναι δε τα άμφια αυτά το στιχάριο, το επιτραχήλιο, η ζώνη, τα επιμανίκια, το επιγονάτιο, το φαινόλιο ή ο σάκκος ή το πολυσταύριο και τέλος το ωμοφόριο. Όλα μαζί συμβολίζουν την ενανθρώπηση του Χριστού και ό,τι έχει σχέση μ’ αυτή. Καθένα δε έχει και κάποια ιδιαίτερη σημασία. Το στιχάριο, που είναι λευκό, σημαίνει το φως του Θεού και την καθαρότητα και ότι ο Θεός έχτισε καθαρή τη φύση μας και καθαρή την προσέλαβε κατά τη σάρκωσή του. Αν όμως έχει πορφυρό χρώμα σημαίνει το πάθος του Χριστού και ότι ο ενανθρωπήσας Λόγος έχυσε για εμάς το αίμα του. Οι ποταμοί δε που υπάρχουν σ’ αυτό δηλώνουν τα χαρίσματα της διδασκαλίας, ακόμη δε και τους κρουνούς του αίματος του Σωτήρος μας. Γι’ αυτό ποταμούς έχει μόνον το αρχιερατικό στιχάριο, όπως και ο μανδύας. Αυτός δε συμβολίζει την προνοητική και συνεκτική και σκεπαστική χάρη του Θεού, γι’ αυτό και συνέχει και συμπεριλαμβάνει ολόκληρο το σώμα. Σ' αυτόν δε οι ποταμοί εικονίζουν τα διάφορα κινήματα της διδασκαλίας, που πηγάζουν διαρκώς από τις δύο Διαθήκες, την Παλαιά και την Καινή, που συμβολίζουν τα πώματα. Είναι δε ανοιχτός ο μανδύας στο στήθος, δηλαδή στην καρδιά, για να δηλώσει την ανοιχτή γνώση του Ευαγγελίου του Χριστού, το οποίο ακριβώς δέχθηκε ανοιχτό στο κεφάλι του κατά την ώρα της χειροτονίας του ο αρχιερεύς. Γι’ αυτό και λέγει ο Χριστός ότι «αυτός που πιστεύει σ’ εμένα θα τρέξουν από την κοιλιά του ποταμοί ζωντανού ύδατος»(7), δηλαδή οι ενέργειες του αγίου Πνεύματος. Αυτό δε διδάσκει το ιερό Ευαγγέλιο, λέγοντας ότι «αυτό έλεγε ο Χριστός για το άγιο Πνεύμα, που επρόκειτο να λάβουν όσοι πιστεύουν σ' αυτόν»(8)•. Ακόμη δε ότι λαμβάνουμε την χάρη του αγίου Πνεύματος και όχι την φύση του, και προσθέτει• «Δεν υπήρχε ακόμα το άγιο Πνεύμα, γιατί ο Χριστός δεν είχε ακόμα δοξασθεί»(9). Τι σημαίνει αυτό το «δεν υπήρχε άγιο Πνεύμα ακόμα»(10), αφού πάντα υπήρχε και υπάρχει και θα υπάρχει κατά την φύση και την υπόσταση, και για πάντα είναι η πηγή των χαρισμάτων. Αλλά σημαίνει ότι δεν είχαν δοθεί ακόμα τα χαρίσματά του, γιατί δεν είχε ακόμα προσφερθεί η δια μέσου του σταυρού θυσία. Αυτήν την έννοια έχει το «ότι ο Ιησούς δεν δοξάσθηκε ακόμα»(11), γιατί δόξα του Χριστού είναι ο σταυρός.
Αφού δε θυσιάσθηκε και πέθανε και αναστήθηκε για χάρη μας ο Χριστός, τότε κατέβηκε το άγιο Πνεύμα και λάβαμε την χάρη. Κι από τότε ρέουν από την καρδιά των πιστών οι ποταμοί των δωρεών(12). Αυτό ακριβώς σημαίνει ο μανδύας.
5. Η σφραγίδα δε και η ομολογία της πίστεως κρέμεται στο στήθος του αρχιερέως με τον τύπο σταυρού ή κάποιου εγκολπίου. Βρίσκεται δε αυτό επάνω στο στήθος για την ομολογία της πίστεως που βγαίνει μέσα από την καρδιά. Η ράβδος δε που κρατά στο χέρι φανερώνει την πνευματική εξουσία και το ότι στηρίζει τον λαό και ότι τον ποιμαίνει και ότι μπορεί να τον οδηγεί και να τιμωρεί τους απείθαρχους και να συμμαζεύει όσους βρίσκονται μακρυά. Γι’ αυτό και στο επάνω μέρος έχει λαβές σαν άγκυρες για να διώκει όσους είναι θηριώδεις και καταστρεπτικοί. Τελευταίο δε εικονίζει και τον σταυρό του Χριστού και το σύμβολο της νίκης, με το όποιο νικούμε και στηριζόμαστε και οδηγούμαστε και ποιμαινόμαστε και σφραγιζόμαστε και παιδαγωγούμαστε και ελκόμαστε προς τον Χριστό, νεκρώνοντας τα πάθη μας, και διώχνουμε τους εχθρούς και από παντού φυλασσόμαστε.
6. Η αναμμένη δε λαμπάδα που προηγείται του αρχιερέως φανερώνει την λάμψη της χάριτος που έχει ο αρχιερεύς και το ότι μέσω αυτού αυτή μεταδίδεται στους κληρικούς και σ’ όλους τους άλλους πιστούς. Γιατί όλα τα δώρα μεταδίδονται σ’ όλους δια μέσου της αρχιερατικής χάριτος και τίποτε δεν υπάρχει χωρίς αυτή. Για τον λόγο αυτό ο αρχιερεύς ονομάζεται «φωτιστικός» από τον ιερό Διονύσιο(13) και μιμείται τον «Πατέρα των φώτων»(14) και τον Ιησού Χριστό, που είναι το αληθινό φως, και ότι έχει την χάρη των αποστόλων, που ονομάσθηκαν από τον Χριστό «φως του κόσμου»(15). Το μεταδιδόμενο δε φως σημαίνει το διδασκαλικό χάρισμα, που προσφέρει την λάμψη της γνώσεως του Θεού και των αρετών, ακόμα δε την καθαρή και φωτεινή ζωή, την αγγελική και θεία, των ιερών ανδρών και ιδιαιτέρως βέβαια των διδασκάλων, για τους οποίους είναι γραμμένο ότι «να λάμπει το φως τους μπροστά στους ανθρώπους, για να ιδούν τα καλά έργα σας και να δοξάσουν τον ουράνιό σας Πατέρα»(16). Ακόμα σημαίνει ότι ο αρχιερεύς οδηγεί τους ανθρώπους προς το φως, μιμούμενος τον Χριστό που είναι «το φως του κόσμου»(17), όπως ο ίδιος είπε, και ότι κατέχει την χάρη του Χριστού και προς τον Χριστό οδηγεί όσους τον ακολουθούν. Αυτά λοιπόν και παρόμοια συμβολίζουν τα άμφια του αρχιερέως, και ακόμη μεγαλύτερα, όσα μπορεί κανείς να εννοήσει από τα θεία νοήματα.
7. Ο αρχιερεύς, λοιπόν, όπως είπαμε ενδύεται το στιχάριο ως φωτεινό ένδυμα αφθαρσίας και αγιοσύνης, που σημαίνει το καθαρό και φωτιστικό του Χριστού και το αγνό και λαμπρό των αγγέλων. Και ενδυόμενος λέγει ευχή από τον ψαλμό• «Θα χαρεί η "ψυχή μου για τον Κύριο»(18). Κατόπιν φορεί το επιτραχήλιο, που σημαίνει την χάρη που δόθηκε (στον ιερέα) από άνωθεν, δηλαδή από τον ουρανό, από την κεφαλή. Αυτό δε ακριβώς λέγει και η ευχή. «Ευλογητός ο Θεός που εκχύνει την χάρη του επάνω στους ιερείς του»(19). Μετά φορεί γύρω από την μέση του την ζώνη, που σημαίνει την δύναμη που δίνεται από τον Θεό, όπως το μαρτυρεί και η ευχή. Γιατί όταν περιζώνεται την ζώνη λέγει• «Ευλογητός ο Θεός, που με περιζώνει με δύναμη»(20). Συγχρόνως όμως σημαίνει και το έργο της διακονίας, γιατί αυτός που διακονεί έχει ζωσμένη την μέση του(21). Ακόμα όμως δηλώνει την σωφροσύνη και την αγνότητα, που εντοπίζεται στους νεφρούς και στην οσφύ. Κατόπιν φορεί το επιγονάτιο, που συμβολίζει την νίκη κατά του θανάτου και την ανάσταση του Σωτήρος, που έχει και το σχήμα ρομφαίας. Και η ευχή αυτό ακριβώς λέγει• «Περιζώσου πάνω στον μηρό σου την ρομφαία σου, ω δυνατέ»(22), δηλώνοντας έτσι την δύναμη και την νίκη και την ανάσταση του Χριστού με την καθαρότητα και την αναμαρτησία. Γι’ αυτό ακριβώς κρέμεται από την οσφύ. Και λέγει στη συνέχεια η ευχή• «Και με την ωραιότητα σου και την ομορφιά σου δυνάμωνε και πρόκοπτε και βασίλευε για χάρη της αλήθειας και της πραότητας και της δικαιοσύνης»(23). «Αλήθεια» μεν, γιατί ο Χριστός ο ίδιος είναι «η αλήθεια»(24) και γιατί «έλεος και αλήθεια μπροστά στο πρόσωπο του Θεού»(25). «Πραότητα» δε για την υπομονή, που έδειξε κατά τα πάθη του. Και «δικαιοσύνη», γιατί πέθανε χωρίς να αμαρτήσει και γι’ αυτό εξολόθρευσε τον θάνατο.
8. Κατόπιν παίρνει τα επιμανίκια, που σημαίνουν την παντοδυναμία του Θεού, όπως ακριβώς το λέγει και η ευχή• «Το δεξί σου χέρι, Κύριε, δοξάσθηκε με δύναμη»(26). Και «Τα χέρια σου με δημιούργησαν και με έπλασαν»(21). Ακόμα δε σημαίνουν ότι με τα χέρια του ο Χριστός ιερούργησε τα μυστήριά του. Επίσης και ότι δέθηκαν τα χέρια του κατά το πάθος. Μετά φορεί ο αρχιερεύς το φαινόλιο, που μπορεί να είναι και σάκκος ή πολυσταύριο, που όλα αυτά συμβολίζουν την πορφυρή χλαίνα που φόρεσαν στον Χριστό κατά το πάθος(28). Τον σάκκο δε εκείνο (του εμπαιγμού) συμβολίζει περισσότερο ο σάκκος, αλλ’ επίσης και το πολυσταύριο. Αλλά εικονίζουν και την προνοητική και φρουρητική σε όλα και προστατευτική χάρη του Θεού, που τον οδήγησε στο να γίνει άνθρωπος και να υπομείνει τα παθήματα. Τελευταίο δε αμφιο φορεί ο αρχιερεύς το ωμοφόριο, που το τυλίγει στους ώμους, συμβολίζοντας την σωτηρία και ανάκληση του πλανηθέντος προβάτου(29), δηλαδή ημών των ανθρώπων, για χάρη των οποίων πήρε ανθρώπινη μορφή ο Σωτήρ και μ’ αυτήν την μορφή έπαθε το σταυρικό πάθος και μας έσωσε. Γι’ αυτό δε κατασκευάζεται από μαλλί. Εμπρός δε και πίσω και επάνω στο στήθος έχει σταυροειδώς τέσσερις σταυρούς, που εικονίζουν την σταύρωση.
9. Έτσι λοιπόν αφού στολισθεί ο αρχιερεύς, στέκεται και ευλογεί αυτούς που τον εξυπηρέτησαν κατά την ένδυση. Αυτοί δε είναι οι διάκονοι, που συμβολίζουν τους αγγέλους που υπηρέτησαν τον Χριστό κατά την σάρκωσή του. Μαζί μ’ αυτούς δε τώρα, πού προπορεύονται του αρχιερέως κατά συζυγία, σύμφωνα με την ουράνια τάξη που μιμούνται όσοι βρίσκονται στην γη, με σιγή μεταβαίνουν στο δυτικό μέρος του ναού. Πίσω τους δε έρχεται ο αρχιερεύς, θέλοντας έτσι να συμβολίσει ότι ο Σωτήρ κατά την πρώτη του παρουσία στον κόσμο πολιτεύθηκε ταπεινά και φτωχικά. Ακόμα δε ότι ο Χριστός άπέστελλε πριν από εκείνον ανά δύο τους αποστόλους, και ότι με τους αποστόλους συνεργούσαν άγγελοι. Στέκεται λοιπόν ο αρχιερεύς κοντά στις δυτικές πύλες του ναού μαζί με τους διακόνους, συμβολίζοντας έτσι την κατάβαση του Χριστού στην γη, αλλά και την σωτηριώδη κάθοδό του και σ’ αυτόν τον άδη, με την οποία έσωσε ζώντες και νεκρούς.
10. Ο ιερεύς δε στο άγιο βήμα, αφού πρώτα προσκυνήσει τον αρχιερέα, δείχνοντας την υποταγή, και αξιωθεί την ευλογία του, κάνει την προσκομιδή. Και τούτο γιατί η ευχή πρέπει να προηγείται στα θεία έργα και να ζητείται συγχώρηση. Γι’ αυτό λοιπόν, αφού πρώτα λάβει ευλογία και ασπασθεί το χέρι του ιεράρχου πηγαίνει να ιερουργήσει. Έτσι ακριβώς έκαναν προηγουμένως και οι διάκονοι όταν επρόκειτο να ενδυθούν τις στολές τους. Μ' αυτόν τον τρόπο οι διάκονοι, αλλά και οι ιερείς και οι αρχιερείς, κάνοντας αυτό οφειλετικά, μαρτυρούν ότι από το χέρι του πρώτου αυτού αρχιερέως έχουν όλοι χειροτονηθεί και ότι είναι αρχιερείς και ιερείς και κληρικοί και μετέχουν της ευλογίας και με ταπείνωση σέβονται την τάξη. Ακόμα δε ότι προσέρχονται στον Θεό μετά από ευλογία και συγχώρηση και ότι καθένας τους έρχεται να εκτελέσει το έργο της διακονίας του με υποταγή και ειρήνη.
Σημειώσεις
1. Διονυσίου Αρεοπαγίτου (Ψ), Περί εκκλησιαστικής Ιεραρχίας, κεφ. Γ΄ J.Ρ. Migne, Patrologia Graeca, τ. 3, 424-445. Είναι εμφανής η εξάρτηση του Συμεών από τα έργα του Διονυσίου.
2. Αναφέρεται μεν εμμέσως στον απόστολο Παύλο (Β' Κορ.12, 2-4), αλλ’ αμέσως εννοεί τον Διονύσιο, που κατά τις σχετικές συναξαριστικές αφηγήσεις είχε ανάλογες πνευματικές εμπειρίες.
3. «Μυστήριον συνάξεως είτουν κοινωνίας», Διονυσίου,δ. ανωτ., κεφ. Γ'1, Migne PG 3, 424C κ. Εξ.
4. Εννοεί το παλαιότερο ερμηνευτικό στην θ.λειτουργία έργο του• «Ερμηνεία περί τε του θείου ναού και των εν αυτώ ιερέων τε περί και διακόνων, αρχιερέων τε και των ων έκαστος τούτων στολών ιερών περιβάλλεται, ου μην αλλά και περί της θείας μυσταγωγίας, λόγον εκάστω διδούσα των εν αυτή τελουμένων θείως, και τοις εν Κρήτη ευσεβέσι ζητήσασιν αποσταλείσα», Migne PG 155,697-749.
5. Βλ. Διονυσίου Αρεοπαγίτου (ψ.), Περί εκκλησιαστικής Ιεραρχίας, κεφ. Γ΄ Migne PG 3,424-445.
6. Υπαινιγμός στην ευχή του «καιρού»• «Κύριε, εξαπόστειλον την χείρα σου... και ενίσχυσόν με... ίνα ακατακρίτως...την αναίμακτον ιερουργίαν επιτελέσω».
7. Ιωάν. 7,38.
8. Ιωάν. 7,39.
9. Ιωάν. 7,39.
10. Ιωάν. 7,39.
11. Ιωάν.7,39.
12. Ιωάν. 1,38-39.
13. Διονυσίου Αρεοπαγίτου (Ψ.), Περί εκκλησιαστικής Ιεραρχίας, κεφ.Ε',2.3.6. Migne PG3,501-505.
14. Ιακ. 1,17.
15. Ματθ. 5,14.
16. Ματθ.5,16.
17. Ιωάν. 8,12.
18. Ψαλμ. 34,9. Ησ.61,10.
19. Πρβλ. Πραξ. 2,17.33. Ψαλμ,132,2.
20. Ψαλμ. 17, 32.
21. Πρβλ, Λουκ. 12,37.
22. Ψαλμ. 44,4-5
23. Ψαλμ. 44, 4-5.
24. Ιωαν. 14,6.
25. Ψαλμ. 88,14
26. Εξόδ. 15,6.
27. Ψαλμ. 118,73.
28. Ματθ. 27,28. Μάρκ. 15,17. Ιωάν. 19,2.
29. Ματθ. 18,12-13.
30. Μάρκ. 6,7. Λουκ.10,1.
|
