Ευθύμιος (Στύλιος), Μητροπολίτης Αχελώου
Σειρά κειμένων επί του Ευαγγελισμού
Ἀπὸ τό «Η ΠΡΩΤΗ» Θεομητορικὸ Ἡμερολόγιο Γ’, ἔκδ. ΓΡΗΓΟΡΗ, Ἀθῆναι 2003.
«Ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ»
(Λουκ. α’ 48).
Τὸ πρῶτο συναίσθημα, ποὺ ἐκφράζει ἡ Παρθένος στὴν Ὠδή της, ἀναφέρεται στὴν μηδαμινότητα τοῦ προσώπου της. Σχολιάζει σχετικὰ ὁ Ὠριγένης: «Τίς γαρ εἰμὶ ἐγὼ πρὸς τοσοῦτον ἔργον; Αὐτὸς ἐπέβλεψεν, οὐκ ἐγὼ προσεδόκησα. Ταπεινὴ γὰρ ἤμην καὶ ἀπερριμμένη καὶ νῦν ἀπὸ γῆς εἰς οὐρανὸν μεταβαίνω καὶ εἰς ἄρρητον οἰκονομίαν ἕλκομαι» (ΥΛ, 64).
«Ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσι με πᾶσαι αἱ γενεαὶ»
(Λουκ. α’ 48).
Ἡ Παρθένος ἐδῶ προφητεύει γιὰ τὸν ἑαυτό της. Αὐτὸ ποὺ γιὰ μᾶς σήμερα φαίνεται φυσικό, γιὰ τὴν Θεοτόκο ἦταν θέμα ἀποκαλύψεως. Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἔσυρε τὸ πέπλο τῆς ἱστορίας καὶ ἔδειξε στὴν Θεοτόκο τὴν προσωπική της τύχη. «Μακαριοῦσι με πᾶσαι αἱ γενεαὶ» τοῦ μέλλοντος. Ἐκείνη ποὺ ἔμελλε νὰ γίνη Μητέρα τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ θὰ γινόταν ταυτόχρονα καὶ τὸ πιὸ σημαντικὸ πρόσωπο ὅλων τῶν γενεῶν. Αὐτὴ ποὺ θὰ ἔδινε τὴν ἀνθρώπινη φύσι στὸν Υἱὸ καὶ Λόγο τοῦ Θεοῦ, ἔμελλε νὰ πάρη ἀπ' Αὐτὸν —σὰν μιὰ ἀντίδοσι ἰδιωμάτων— ὑπερχρονικὴ τιμὴ καὶ δόξα.
«Ἐποίησέ μοι μεγαλεῖα ὁ δυνατός» (Λουκ. α’ 49).
Ἡ δοξολογικὴ προσευχὴ ἀναφέρεται συνήθως στὰ μεγάλα καὶ θαυμαστὰ ἔργα τῆς δημιουργίας, ἡ θεώρησις τῶν ὁποίων προκαλεῖ στὸν ἄνθρωπο τὸν ὕμνο καὶ τὴν δοξολογία τοῦ Δημιουργοῦ. Χαρακτηριστικὸ παράδειγμα οἱ δοξολογικοὶ ψαλμοί. Σχεδὸν ὅλοι ἀναφέρονται στὰ μεγαλειώδη ἔργα τῆς Δημιουργίας καὶ προσφέρονται σὲ Ἐκεῖνον ποὺ «ἐποίησε τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, τὴν θάλασσαν καὶ πάντα, τὰ ἐν αὐτοῖς» (Ψαλμ. 145, 6) καὶ ὁ Ὁποῖος «πάντα, ὅσο ἠθέλησεν ἐποίησεν ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ ἐν τῇ γῇ» (Ψαλμ. 134, 6).
Στὴν περίπτωσι ὅμως τῆς Παρθένου ὁ δοξολογικὸς ὕμνος της ἀναφέρεται σὲ ὅσα ἐποίησε ὁ Θεὸς σὲ μιὰ ὕπαρξι τοῦ μικροκόσμου, δηλαδὴ στὴν Θεοτόκο. Πρόκειται βέβαια γιὰ τὴ σύλληψι, τὴν κυοφορία καὶ τὴν μέλλουσα γέννησι τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. Τὰ ἔργα αὐτὰ ποὺ συνδέονται μὲ τὸ σχέδιο τῆς ἐνσαρκώσεως τοῦ Θεοῦ εἶναι πιὸ μεγαλειώδη ἀπὸ ἐκεῖνα ποὺ ἀναφέρονται στὸν ἄψυχο μακρόκοσμο.
Τὴ μεγαλειώδη διαδικασία τῆς Ἐνσαρκώσεως τοῦ Θεοῦ ἡ Παρθένος ἀποδίδει στὴν παντοδυναμία καὶ τὴν ἁγιότητα τοῦ Δημιουργοῦ. Ἡ παντοδυναμία του ὑπερνικᾶ τὴν τάξι τῆς φύσεως (παρθενογέννησις) καὶ ἡ ἁγιότης του διατηρεῖ τὴν ἁγιότητα καὶ τὴν ἀκεραιότητα τῆς Θεοτόκου (ἀειπαρθενία) σὲ ὅλες τὶς φάσεις τῆς ἐφαρμογῆς τοῦ θείου αὐτοῦ σχεδίου.
Ὁ πιστός τῆς Π. Διαθήκης ἔβλεπε τὰ «ἔργα τῶν δακτύλων» τοῦ Δημιουργοῦ (Ψάλμ. 8, 4) στὸν μακρόκοσμο καὶ δοξολογοῦσε τὸν Κύριο. Οἱ πιστοὶ τῆς Κ. Διαθήκης ἀρχίζουν νὰ βλέπουν τὰ μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ στὸν μικρόκοσμο, τὸν ἄνθρωπο. Πρώτη ἐπισημαίνει τὴν ἀλλαγὴ ἡ Θεοτόκος. Εἶναι ἡ πρώτη θεολόγος καὶ ποιήτρια τῆς Κ. Διαθήκης. Ὁ πρῶτος ψαλμωδὸς καὶ ὑμνογράφος τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Παρθένος Μαρία, ἦταν ποίημα καὶ δημιούργημα τῆς παντοδυναμίας καὶ τῆς ἁγιότητος τοῦ Θεοῦ. Ἡ παναγία μορφὴ καὶ ἡ ζωή της ἔμελλε ν' ἀποτελέσουν τὸ ὡραιότερο ποίημα τῆς ἀνθρωπότητος.
«Ἄντελάβετο Ἰσραήλ, παιδὸς αὐτοῦ» (Λουκ. α’ 54)•
Ἡ ἐνσάρκωσις τοῦ Θεοῦ ἦταν συγχρόνως καὶ ἐνσάρκωσις τῶν ὑποσχέσεων τοῦ Θεοῦ πρὸς τοὺς πιστοὺς Ἰσραηλίτες. Ὁ Θεὸς διὰ τοῦ Μεσσίου ἔμελλε νά ἐκπληρώση ὅλες τὶς ὑποσχέσεις του «πρὸς τοὺς πατέρας ἡμῶν» —λέει ἡ Παρθένος— «τῷ Ἀβραὰμ καὶ τῷ σπέρματι αὐτοῦ εἰς τὸν αἰῶνα»! Ἡ Θεοτόκος βρίσκεται σὲ πλεονεκτικὴ θέσι, ἀπ' τὴν ὁποία βλέπει τὴν ἱστορία τῆς πατρίδος της. Μὲ τὸν φακὸ τῆς Ἐνσαρκώσεως βλέπει πιὸ καθαρὰ τὰ γεγονότα τῆς ἱστορίας καὶ τὰ ἑρμηνεύει εὐκολώτερα καὶ τὰ κατανοεῖ βαθύτερα. Οἱ προσωπικὲς της ἐμπειρίες τὴν βοηθοῦν τώρα νὰ κατανοήσει καλύτερα τὴν γενικώτερη ἱστορία τοῦ τόπου της καὶ τοῦ κόσμου ὁλοκλήρου.
Γιὰ νὰ κατανοήση κανεὶς τὴν ἱστορία πρέπει νὰ τὴν διαβάση μέσα ἀπ' τὸν κρυστάλλινο φακὸ τῆς Ἐνσαρκώσεως. Ἡ Ἐνσάρκωσις τοῦ Θεοῦ εἶναι τὸ μυστικὸ κλειδὶ τῆς κατανοήσεως τῶν γεγονότων τῆς ἱστορίας τοῦ παρελθόντος, τοῦ παρόντος καὶ τοῦ μέλλοντος. Χωρὶς τὴν Ἐνσάρκωσι ἡ ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας φαίνεται τυχαία καὶ ἄσκοπη. Ἕνα παιδὶ —λέει τὸ ἀνέκδοτο— προσπαθεῖ νὰ ταιριάση ἕναν χάρτη ποὺ εἶναι κομμένος σὲ μικρὰ κομμάτια, διαφορετικοῦ σχήματος. Ἐπειδὴ δυσκολεύεται, κάποιος γιὰ νὰ τὸ διευκολύνη τοῦ λέει: «Πίσω ἀπὸ τὸν χάρτη ὑπάρχει μία Εἰκόνα. Φτιάξε πρῶτα τὴν Εἰκόνα καὶ ὁ χάρτης ἀπ' τὴν ἄλλη μεριὰ θὰ ταιριάξη μόνος του»!
Τὰ γεγονότα τῆς ἱστορίας, αὐτὰ καθ' ἑαυτά, φαίνονται ἄσχετα μεταξύ τους. Ὅταν ὅμως τὰ δοῦμε ὑπὸ τὸ πρῖσμα τῆς Ἐνσαρκώσεως, τότε τὰ πιὸ ἀσήμαντα περιστατικὰ ἀποκτοῦν ἕνα μεγάλο νόημα.
«Τὸ ἔλεος αὐτοῦ εἰς γενεὰν καὶ γενεὰν τοῖς φοβουμένοις αὐτὸν» (Λουκ. α’ 50).
Ἡ Παρθένος ἀπὸ τὴν προσωπική της ἐμπειρία ἀνάγεται τώρα στὴν κοινὴ ἐμπειρία ὅλων τῶν ἀνθρώπων. Ἀπὸ τὸ ἐπὶ μέρους ὁδηγεῖται στὸ γενικό. Ὅπως σ' αὐτὴν ἐκδηλώθηκε τὸ θεῖον ἔλεος, ἔτσι ἡ εὐσπλαχνία τοῦ Θεοῦ ἁπλώνεται καὶ σ' ὅλους τοὺς ἄλλους. Ἡ εὐσπλαχνικὴ ἐπέμβασις τοῦ Θεοῦ στὴν προσωπική της ζωὴ τὴν ὁδηγεῖ στὴν διαπίστωσι τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ γιὰ ὅλους. Ὁ ἕνας πιστὸς εἶναι μαρτυρία γιὰ τοὺς ὑπόλοιπους. Ὁ ἕνας εἶναι λεπτομέρεια τοῦ συνόλου.
Ἡ Παρθένος ἔμελλε νὰ γίνη μιὰ ἀκόμη ζωντανὴ μαρτυρία γιὰ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ ποὺ ἐκδηλώθηκε πλούσιο καὶ στὶς γενεὲς τῆς Π. Διαθήκης. Αὐτὴ ἦταν ἡ συνισταμένη τοῦ θείου ἐλέους. Ἀπὸ τὴν ἀγάπη ποὺ ὁ Κύριος ἔδειξε στὸ πανάγιο πρόσωπό της μποροῦμε σὰν σὲ καθρέφτη νὰ δοῦμε τὸν πλοῦτο τῆς εὐσπλαχνίας μὲ τὸν ὁποῖο ὁ Θεὸς ἐκάλυψε ὅλες τὶς προχριστιανικὲς γενεές.
Ἀλλ' ἡ Θεοτόκος ἔγινε ἡ μαρτυρία γιὰ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ ποὺ ἐκδηλώθηκε καὶ μετὰ ἀπ' αὐτήν, στὶς χριστιανικὲς γενεές. Τὸ ἔλεος ποὺ ἔδειξε ὁ Θεὸς στὸ πρόσωπο τῆς Θεομήτορος βλέπομε νὰ ἔχη ἀπεριόριστες προεκτάσεις μέσα στὴν ἱστορία, ἀπὸ γενεὰ σὲ γενεά. Τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ ποὺ ἄρχισε νὰ πηγάζη μὲ τὴν Ἐνσάρκωσι αὐξάνεται κλιμακωτὰ καὶ πλημμυρίζει ὁλοένα καὶ περισσότερους ἀνθρώπους, ἀπὸ γενεὰ σὲ γενεὰ κι αὐτὸ μέχρις ὅτου καλύψει πάντα τὰ ἔθνη. Τὸ πρόσωπο ποὺ συνεκέντρωσε τὸ μεγαλύτερο ἔλεος τοῦ Θεοῦ μέχρι τὴν Ἐνσάρκωσι ἦταν ἡ Θεοτόκος. Καὶ μετὰ τὴν Ἐνσάρκωσι, τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ ποὺ δόθηκε σ' ὅλες τὶς γενεὲς εἶχε ἀφετηρία του τὸ πρόσωπο τῆς Θεοτόκου.
«Ἐποίησε κράτος ἐν βραχίονι αὐτοῦ» (Λουκ. α' 51).’
Τὸ θαυμαστὸ γεγονὸς τῆς Ἐνσαρκώσεως τοῦ Θεοῦ, στὸ ὁποῖο ἐκλήθη ἡ Παρθένος Μαρία νὰ συμμετάσχη προσωπικά, ἦταν μιὰ ἀπόδειξις καὶ μαρτυρία γιὰ τὰ θαυμαστὰ ἔργα τῆς παντοδυναμίας τοῦ Θεοῦ ποὺ ἔγιναν στὸ παρελθὸν καὶ ποὺ θὰ γίνουν στο μέλλον. Τὸ παρελθόν, τὸ παρὸν καὶ τὸ μέλλον ἑνώνονται μέσα στὴν παντοδύναμη παρουσία τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἱστορία δὲν εἶναι μιὰ παρέλασις ἄσχετων γεγονότων. Ἡ ἱστορία δὲν εἶναι «τὸ ποτάμι τοῦ χρόνου ποὺ στὸ χάος κυλᾶ». Τὸ παρελθόν, τὸ παρόν καὶ τὸ μέλλον ἔχουν ἕνα κοινὸ συντελεστή: τὸ παντοδύναμο χέρι του Θεοῦ.
Ἡ Παρθένος, ξεκινώντας ἀπ' τὸ προσωπικὸ θαυμαστὸ γεγονὸς τῆς παντοδυναμίας τοῦ Θεοῦ, κάνει φιλοσοφία καὶ θεολογία τῆς ἱστορίας. Ἡ ἱστορία —λέγει— γράφεται μὲ τὸ παντοδύναμο χέρι τοῦ Δημιουργοῦ. Προσωπικὰ ἤ ὁμαδικὰ περιστατικά ἤ γεγονότα ὀφείλονται στὸν ἰσχυρὸ «βραχίωνα» τοῦ Κυρίου.
«Διεσκόρπισεν ὑπερηφάνους διανοὶᾳ καρδίας αὐτῶν»
(Λουκ. α’ 51).
Ἡ Παρθένος τώρα ἀναφέρεται σὲ συγκεκριμένα περιστατικὰ τῆς ἱστορίας ποὺ φανερώνουν τὴν παντοδύναμη ἐπέμβασι τοῦ Δημιουργοῦ. Πρόκειται γιὰ τὶς περιπτώσεις ποὺ ὁ Θεὸς ἐπεμβαίνει καὶ ματαιώνει τὰ ὑπεροπτικὰ σχέδια καὶ διαλύει τὰ ματαιόδοξα ἔργα τῶν ἀνθρώπων.
Ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα ἀκόμη ἡ ὑπερηφάνεια, «τὸ ὑπερφρονεῖν παρ’ ὅ δεῖ φρονεῖν» (Ρώμ. ιβ' 3) ἐθεωρεῖτο τὸ μεγαλύτερο ἁμάρτημα τοῦ ἀνθρώπου. Ἦταν ἡ «ὕβρις» πρὸς τὸν Θεό. Ὁ μικρός, θνητὸς καὶ φθαρτὸς ἄνθρωπος νὰ ὑψώνη τὸ ἀνάστημά του μπροστὰ στὸν παντοδύναμο καὶ αἰώνιο Θεό. Οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες, τόσο οἱ φιλόσοφοι ὅσο καὶ οἱ τραγῳδοί, μᾶς κληροδότησαν μοναδικὰ κείμενα πάνω στὸ θέμα, αὐτό: «Ζεὺς μεγάλης γλώσσης κόμπους (=κομπορυμοσύνες) ὑπερεχθαίρει (= μισεῖ θανάσιμα) » (Σοφ. Ἀντιγόνη, 127) . Καὶ ὁ Πύργος τῆς Βαβὲλ (Γεν. ια' 1-9) θὰ παραμείνη χαρακτηριστικὸ δεῖγμα τῆς ἀλαζονικῆς διαστροφῆς τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ καὶ μαρτυρία τῆς ἀμέσου ἐπεμβάσεως τοῦ Θεοῦ.
Ὁ ἐπηρμένος καὶ ὑπερήφανος νοῦς εἶναι ὅ,τι χρειάζεται γιὰ νὰ ὁδηγήση τὸν ἄνθρωπο σὲ λανθασμένη κατεύθυνσι, σὲ ὕβρι καὶ ἀσέβεια πρὸς τὸν Θεό. Γι' αὐτὸ καὶ ἡ ἀντίθεσις τοῦ Θεοῦ εἶναι ἄμεση: «Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται» (Παρ. γ' 34) . Ἡ ἐπέμβασις τοῦ Θεοῦ στὶς περιπτώσεις αὐτὲς δὲν πρέπει νὰ θεωρῆται ἀρνητικὰ (σὰν τιμωρία) , ἀλλὰ θετικὰ (σὰν φιλανθρωπία). Διότι στὴν πραγματικότητα ἐμποδίζει τὸν ἄνθρωπο νὰ προχωρήση σὲ κάτι ποὺ θὰ τοῦ προκαλέση μεγαλύτερες συμφορές... Ἔτσι ἡ ἐπέμβασις τοῦ Θεοῦ ἀποδεικνύεται κι ἐδῶ φιλάνθρωπη καὶ εὐεργετική.
|
