Ιωάννης Στεφανόπολι
Το σχολείον παράγων της Εθνικής αφυπνίσεως
Πρώτη δημοσίευση: L’ Hellenisme Contemporain, Δ/ση ύλης: Διονύσιος Ζακυθινός, Αθήναι 1953
Εισαγωγή
Ο ΗΛΙΟΣ εσκοτίδιασε και το φεγγάρι χάθη», λέγει το κλέφτικο τραγούδι, όταν εκτυπήθηκε «το άξιο παλληκάρι». Ο ήλιος εσκοτίδιασε και το φεγγάρι χάθη όταν η πνευματική ζωή του Ελληνικού Έθνους ευρέθηκε πνιγμένη κάτω από την τουρκικήν κυριαρχίαν. Καιρός πολύς επέρασε -αιώνες- έως ότου ο ήλιος ν’ανάψη πάλιν τις ακτίνες του. Αλλά το φεγγάρι δεν άργησε να επιστρέψη και να φέξη το παιδί «να πηγαίνει στο σχολειό», όταν άνοιξε την θύρα του κρυφά μέσα στην νύκτα. H ανάμνησις μιας πνευματικής ζωής περασμένης είχεν επιζήσει από την γενική καταστροφή. Μία ανάγκη αόριστος και όμως επιτακτική. Διά χρόνον πολύν εσυνταυτίζετο με την ανάγκην της Εκκλησίας να δώση κάποιαν μόρφωσιν εις τους λειτουργούς της. Αλλά σιγά-σιγά διευκρινίσθη, έλαβε έναν θετικόν προσανατολισμόν. Το δούλον Έθνος εφήρμοζε εξ ενστίκτου την αλήθειαν που ο Κοραής θα διετύπωνε μίαν ήμέραν: «Όταν τα φώτα λάμψωσιν η δουλεία εξ ανάγκης πρέπει να παύση».
Παιδεία εις κάθε γλώσσαν σημαίνει μόρφωσις. Παιδεία υπό την Τουρκοκρατίαν, σημαίνει εις την γλώσσαν του Ελληνισμού την ανάβασιν προς την εθνικήν ανάστασιν. Σημαίνει τον δρόμον τον δύσκολον και συχνά επικίνδυνον εξ αιτίας των περιστάσεων, τον δρόμον τον στενόχωρο εξ αιτίας των σχολαστικών μεθόδων. Αλλά σημαίνει και το επίτευγμα. Tο τέρμα μιας γραμμής η οποία πολλάκις εθλάσθη, αλλά ποτέ δεν εκόπη και έφερε από το σχολειό όπου οδηγούσε το φεγγάρι εις το σχολείον όπου η επανάστασις εκηρύσσετο εις το φως της ημέρας.
Διά μερικούς το κρυφό σχολειό της Τουρκοκρατίας δεν είναι παρά ένα παραμύθι. Αλλά το παραμύθι αυτό εζωντάνευσε εμπρός στα μάτια μας. Το ελληνικό σχολείον το κρυμμένο, που αψηφούσε τα διατάγματα και τας τιμωρίας των αρχών, το είδαμε επί των ημερών μας, προ ολίγου, εις τα ξενοκρατούμενα νησιά του Αιγαίου που αι συνθήκαι της ειρήνης επανέφεραν εις την Ελλάδα. Τα σημερινά γεγονότα έδωσαν εις τα παλαιά το κύρος της αυθεντικότητος. Και δι’ αυτό, προκειμένου να πάρωμε τον μακρύν δρόμον του ελληνικού σχολείου επί της οθωμανικής κυριαρχίας, πρέπει να ζητήσωμε από το φεγγάρι να φέξη τα πρώτα βήματα.
|
