Πρωτ. Δημήτριος Στανιλοάε
Εἰσαγωγὴ* στὴ «Μυσταγωγία» τοῦ Ἁγ.Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ
Μετάφραση ἀπὸ τὰ γαλλικά Ἰγνάτιος Σακαλῆς
Ἀθῆναι, Ἀποστολικὴ Διακονία, 1997 [Γ’ἔκδ. ]
Δεύτερη ὁμάδα ἔργων
Σχετικὰ μὲ τοὺς τόπους, ὅπου ἐμόνασε ὁ ἅγιος Μάξιμος μέσα στὰ δέκα χρόνια ποὺ ἀκολούθησαν τὴν ἀπὸ μέρους του ἐγκατάλειψη τοῦ μοναστηριοῦ τῆς Κυζίκου (στὰ 626), δὲν ἔχουμε ἀσφαλεῖς χρονολογίες. Μιὰ πιὸ προσεχτικὴ μελέτη τῶν ἐπιστολῶν θὰ μποροῦσε νὰ ρίξη λίγο φῶς σ' αὐτὸ τὸ θέμα. Εἶναι βέβαιο πώς, στὴν ἀρχή, ἐμόνασε γιὰ ἕνα χρονικὸ διάστημα στὴν Κρήτη, ὅπου εἶχε προστριβὲς μὲ σεβηριανοὺς ἐπισκόπους.(11) Θὰ μπορούσαμε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ τὴν ἀλληλογραφία του μὲ τὸν πρεσβύτερο Μαρίνο τῆς Κύπρου ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιμος ἔζησε ἕνα χρονικὸ διάστημα καὶ σ' αὐτὸ τὸ νησί.(12)
Τὴ γιορτὴ τῆς Πεντηκοστῆς, τὸ 632, ἦταν στὴν Καρθαγένη, ὅπου φαίνεται ὅτι ἔζησε μερικὰ χρόνια στὸ μοναστήρι τοῦ Εὐκρατᾶ, ποὺ ἡγούμενός του ὑποτίθεται πὼς ἦταν ὁ Σωφρόνιος. Αὐτὸς εἶχε ἀρχίσει πρῶτος τὴν ἀντίδραση ἐναντίον τοῦ μονοενεργητισμοῦ. Αὐτὸς πρέπει νὰ τράβηξε καὶ τὴν προσοχὴ τοῦ ἁγίου Μαξίμου στὸν καινούργιο κίνδυνο. Εἶναι πιθανὸ ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιμος ἔμεινε μὲ τὸ Σωφρόνιο στὸ μοναστήρι τοῦ Εὐκρατᾶ ἴσαμε τὸ 634, ὁπότε αὐτὸς ἔγινε Πατριάρχης τῶν Ἱεροσολύμων.(13)
Ὁ Σωφρόνιος ἀρχίζει ἀνοιχτὰ τὴν ὑπεράσπιση τῶν δύο ἐνεργειῶν τοῦ Χριστοῦ μὲ τὴν παρέμβασή του στὸν Κῦρο, Πατριάρχη Ἀλεξανδρείας, εὐθὺς μόλις αὐτός, ἐξωθημένος ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα Ἡράκλειο καὶ τὸν Πατριάρχη Σέργιο τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ποὺ ἐπιθυμοῦσαν νὰ κερδίσουν τοὺς μονοφυσῖτες, συνθηκολόγησε, ὑπογράφοντας τὴ συνθήκη μὲ τὴ μετριοπαθῆ μερίδα τῶν μονοφυσιτῶν (φθαρτολατρῶν ἢ θεοδοσιανῶν ὀπαδῶν τοῦ Σεβήρου τῆς Ἀντιοχείας), στὶς 3 Ἰουνίου 633, καὶ παραδέχτηκε μιὰ μόνο ἐνέργεια τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἀλλὰ ὁ Κῦρος, θέλοντας νὰ ἐμποδίση μία δημόσια διαμάχη, στέλνει τὸ Σωφρόνιο στὸ Σέργιο στὴν Κωνσταντινούπολη κι αὐτὸς πετυχαίνει νὰ κερδίση ἀπὸ τὸ Σωφρόνιο, μὲ διφορούμενες ἐξηγήσεις, τὴν ὑπόσχεση νὰ μὴν ἀνακινήση γιὰ τὴν ὥρα τὸ θέμα. Ἀλλὰ τὸ 634 ὁ Σωφρόνιος, ὅταν γίνεται Πατριάρχης τῶν Ἱεροσολύμων, ἀντικρούει ἐπίσημα, μὲ τὴ Σύνοδό του, τὴ θεωρία περὶ μιᾶς μόνο ἐνεργείας ἐν Χριστῷ.(14) Ἴσως ἐξαιτίας αὐτῆς τῆς ἀνακωχῆς, ὁ ἅγιος Μάξιμος δὲν ἔλαβε μέρος πρὶν ἀπὸ τὸ 634 στὴν ἀνοιχτὴ διαμάχη γιὰ τὶς δύο ἐνέργειες τοῦ Χριστοῦ.
Στὴν περίοδο μεταξὺ 626-634, ὁ ἅγιος Μάξιμος μπόρεσε νὰ γράψη τὴ δεύτερη ὁμάδα τῶν ἔργων του. Αὐτὰ ἀποτελοῦν τὴ θεολογικὴ θεμελίωση τῆς πνευματικῆς του διδασκαλίας, ποὺ ἐκτίθεται στὰ ἔργα του τῆς πρώτης περιόδου.
Σημειώσεις
* Χωρὶς τὴ συμπόρευση τοῦ κ. Π. Νέλλα σ' ὅλη τὴ διαδρομὴ καὶ τὴ συνάντηση τοῦ ξεκινήματος μὲ τὸν π. Ἀρτέμιο ἡ ἀπόδοση αὐτὴ θὰ ἦταν πολὺ κατώτερη.— Τοὺς ἐκφράζω τὴν εὐγνωμοσύνη μου. (Σημείωση τοῦ μεταφραστῆ).
11. P. G. 91, 49 C.
12. P. G. 91, 133.
13. Ὁ Balthasar φρονεῖ ὅτι ἡ Μονὴ Εὐκρατᾶ ἦταν κοντὰ στὴν Ἀλεξάνδρεια• ἑπομένως ὁ ἅγιος Μάξιμος ἐμόνασε ἐκεῖ ἀκόμη πιὸ πρὶν ἀπὸ τὸ 632, ὁπότε γράφει τὴν 8η ἐπιστολὴ ἀπὸ τὴν Ἀφρικὴ (P.G. 91, 440 - 445). Πιστεύει ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιμος ἔγραψε αὐτὴ τὴν ἐπιστολὴ στὸ Σωφρόνιο, ἀφοῦ εἶχε ἀφήσει τὴ Μονὴ Εὐκρατᾶ καὶ εἶχε ἐγκατασταθῆ στὴν Καρχηδόνα (Balthasar, μν. ἔργ., σ. 67-68). Ὅμως ἐπιστολὴ εἶχε γραφτῆ στὸν Ἰωάννη, τὸν ἐπίσκοπο Κυζίκου. Ὁ P. Sherwood, Annotated Date -List of the Works of Maximus the Confessor, Romae 1955, σ. 28, καὶ ὁ L. Thunberg, Microcosme and Mediator, The Theological Anthropologie of Maximus the Confessor, Lund, 1965, σ. 4-5, σημ. 3, πιστεύουν ὅτι ἡ Μονὴ Εὐκρατᾶ, ὅπου ἐμόνασαν ὁ Σωφρόνιος καὶ ὁ Μάξιμος, ἦταν κοντὰ στὴν Καρχηδόνα καὶ ὁ ἅγιος Μάξιμος γράφει στὸν Ἰωάννη καὶ τοῦ δείχνει τὴν ἐπιθυμία του νὰ γυρίση σ' αὐτόν, γιατί ὁ Σωφρόνιος εἶχε φύγει στὴν Ἀλεξάνδρεια. Τὸ γεγονὸς ὅτι μποροῦσε ἄλλοτε νὰ ὑπάρχη μοναστήρι ἑλληνικὸ κοντὰ στὴν Καρχηδόνα μὲ Ἕλληνες μοναχούς, θὰ ἔβρισκε τὴν ἐξήγησή του στὴν κατοχὴ τῆς Αἰγύπτου ἀπὸ τοὺς Ἄραβες.
14. Hefele-Leclercq, Histoire des Cοnciles, τόμ. Ill, μέρος α’, σ. 340.
|
