ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΠΕΤΣΙΕΡΗ-BESCHI
Εκατό χρόνια από το θάνατο του Θ.Π. Βρυζάκη
Νέα Στοιχεία
Βιογραφικά
Στην τελευταία μονογραφία του Βρυζάκη(6) μένει κατά κάποιον τρόπο ανοιχτό το πρόβλημα το σχετικό με τη χρονολογία της γέννησής του. Ο Βακαλόπουλος(7) αποδέχεται την ημερομηνία 19/31 Οκτωβρίου 1814 την οποία παίρνει από το λήμμα του H.Holland στο Thieme-Becker και υπογραμμίζει την σπουδαιότητα και την τρομερή επίδραση που πρέπει να είχαν οι τραγικές εμπειρίες των παιδικών κι εφηβικών του χρόνων, αν σκεφτεί κανείς ότι έζησε, μόλις επτά χρονών παιδάκι, τα πρώτα ξεσπάσματα της Επανάστασης και τον απαγχονισμό του πατέρα του από τους Τούρκους. Ο Λυδάκης αντιθέτως(8) βασίζεται στις ενδείξεις του μαθητολογίου της Ακαδημίας του Μονάχου όπου ο Βρυζάκης, την ημέρα της εγγραφής του στις 15 Απριλίου 1844, φέρεται να είναι 25 χρονών και επομένως υποστηρίζει ότι γεννήθηκε το 1819.
Αν δεχτούμε την άποψη του Λυδάκη τότε έχουμε μια σημαντική αλλαγή στο βιογραφικό διάγραμμα: ο Βρυζάκης πρέπει να ήταν τριών χρονών όταν έχασε τον πατέρα του και μόλις 12-13 όταν, αφού συνοδέψει το Μάρτη του 1832 στην Περαχώρα τον Γερμανό φιλόλογο Fr. Thiersch, φεύγει μαζί του για το Μόναχο όπου θα συνεχίσει ή μάλλον θα πρέπει ν' αρχίσει τις σπουδές του. Αλλά νομίζουμε ότι είναι μάλλον επικίνδυνο να βασισθούμε μονάχα στην πληροφορία του μαθητολογίου της Ακαδημίας, όπως επικίνδυνη και καθόλου συνετή θα ήταν η σκέψη να θεωρήσουμε ακριβή την ένδειξη της ηλικίας στο Βιβλίο των Νεκρών της Ελληνικής Κοινότητας του Μονάχου, σύμφωνα με την οποίαν ο Βρυζάκης θάπρεπε νάχει γεννηθεί στα 1808:
Αντιθέτως, καθώς οι αβεβαιότητες αυτές και οι χρονολογικές ασάφειες διαλύονται χάρη στα δημοσιευμένα νεκρολόγια που αναφέραμε και όπου επανειλημμένως επιβεβαιώνεται ότι ο Βρυζάκης, γεννημένος στις 19/31 Οκτωβρίου 1814, τον καιρό όπου πέθανε ήταν μόλις εξήντα πέντε χρονών. Η διαβεβαίωση αυτή εκτός του ότι επαναλαμβάνεται σε όλη την παλιά βιβλιογραφία(9), ενισχύεται και από τη διασάφηση του προβλήματος των προσωπογραφιών που όπως θα δούμε πάρα κάτω επικυρώνει τη χρονολογία της γέννησής του στα 1814.
΄Αλλωστε αυτή η επιβεβαίωση μας επιτρέπει να επισημάνουμε συνθετικά τους βασικούς σταθμούς της ζωής του, παράλληλα και σύμφωνα με την ένδειξη των χρονολογημένων ενυπόγραφων και σίγουρων έργων του.
19 Οκτωβρίου 1814: Χρονολογία της γέννησής του στη Θήβα της Βοιωτίας.
Μάϊος 1821: Οι Τούρκοι απαγχονίζουν τον πατέρα του Πέτρο Βρυζάκη(10).
1828: Δέκα τεσσάρων χρονών μπαίνει στο ορφανοτροφείο του Καποδίστρια στην Αίγινα(11).
Μάρτιος 1832: Γνωρίζει στο Ναύπλιο τον Αλέξανδρο Ραγκαβή και τον γερμανό
φιλόλογο Fr. Thiersch, τον οποίο συνοδεύει στην Περαχώρα(12).
Αύγουστος 1832: Δέκα οχτώ χρονών με τη βοήθεια του Fr.Thiersch φεύγει για το Μόναχο της Βαυαρίας όπου θα παρακολουθήσει την Ελληνική Παιδαγωγική Ακαδημία -δημιούργημα του Λουδοβίκου Α' για τα ορφανά παιδιά των ηρώων(13).
1836: Σχέδιο της "Άταλας" (σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη), αντίγραφο λεπτομέρειας της Άταλας του Prudhomme της ίδιας περιόδου είναι και το σχέδιο-αντίγραφο της κεφαλής του Πάρη αρ. ευρ. 263 της Γλυπτοθήκης του Μονάχου (σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη).
1837: Η λεγόμενη προσωπογραφία του Όθωνα-έφηβου (ιδιωτική συλλογή, Αθήνα(15)).
1838: Προσωπογραφία του λεγόμενου "νεαρού πολεμιστή" και "προσωπογραφία νέου" (αντίγραφο του Schiavone) σήμερα στη Εθνική Πινακοθήκη Αθηνών(16).
1840: "Τυφλός αγωνιστής", Μουσείο Μπενάκη(17).
1841: Παίρνει μέρος στην Έκθεση του Kunstverein του Μονάχου με τρία έργα: τον "Τυφλό αγωνιστή" του 1840, τον Έξόριστο και τον "Αγωνιστή με μια κοπέλλα(18).
15 Απριλίου 1844: Γίνεται δεκτός στην Ακαδημία του Μονάχου και στις 4 Απριλίου 1845 έχει τον αριθ. Μητρώου 229 της ίδιας Ακαδημίας(19).
1845-1855: Υποτροφία της ελληνικής παροικίας (Η υποτροφία αυτή είχε καθιερωθεί από το 1829 για την εκπαίδευση ενός ευέλπιδος στη Στρατιωτική Σχολή). Ταξιδεύει στην Ευρώπη για καλλιτεχνική ενημέρωση και από το 1848 ως το 1850 μένει στην Ελλάδα(20).
1846: "Προσωπογραφία νέου" της συλλογής Κουτλίδη(21).
1847: Προσωπογραφία του Σκούφου. δήμαρχου Αθηνών, Συλλογή Κουτλίδη(22). "Παρηγορία", Εθν. Πινακοθήκη(23).
1849: "Πολεμική σκηνή", Εθν. Πινακοθήκη(24).
1850: "Τυφλός Αγωνιστής", Εθν. Πινακοθήκη(25).
1851: "Όρκος της Αγίας Λαύρας" και "Καραούλι", Μουσείο Μπενάκη(26).
1853: "Πολεμική σκηνή" Εθν. Πινακοθήκη(27).
1855: "Έξοδος του Μεσολογγίου" της ελλην. Πρεσβείας της Ρώμης, σημ. Εθν. Πινακοθήκη(28).
Μάϊος-Νοέμβριος 1855: Παίρνει μέρος στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού με τη μεγάλη "Έξοδο Μεσολογγίου" της Πινακοθήκης Αθηνών που καταστράφηκε στην πυρκαγιά του Μεσολογγίου το 1929. Το έργο αυτό στάθηκε το πρότυπο για τη λιθογραφία του Lemercier(29).
1855: "Καραούλι" και "Στρατόπεδο Καραϊσκάκη", της Εθν. Πινακοθήκης. Το δεύτερο έργο στάθηκε το πρότυπο της γνωστής λιθογραφίας του Lemercier(30).
1858: "Υπέρ πατρίδος το παν" της Εθν. Πινακοθήκης. Επίσης πρότυπο μιας λιθογραφίας(31).
1861: "Υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι, Εθν. Πινακοθήκη(32).
1863: "Αποχαιρετισμός" Εθν.Πινακοθήκη(33).
1865: "Όρκος της Αγίας Λαύρας", Εθν.Πινακοθήκη(34).
1867: Παίρνει μέρος στην έκθεση του Del Vecchio στη Λειψία (έκθεση λιθογραφιών, σχεδίων και φωτογραφιών) με την "Έξοδο του Μεσολογγίου", τον "Γιωργάκη Ολύμπιο", τον "Λόρδο Βύρωνα στο Μεσολόγγι" και τον "Όρκο της Αγίας Λαύρας(35). Την ίδια εποχή ζωγραφίζει το "Αρκάδι", της Εθν. Πινακοθήκης(36).
6 Δεκεμβρίου: Πεθαίνει στο Μόναχο και κηδεύεται στο πρώτο Νεκροταφείο της πόλης. Αφήνει με τη διαθήκη του κληρονομιά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών όλα τα έργα του ατελιέ του και 760 μάρκα για την επισκευή της οροφής της ελληνικής εκκλησίας του Σωτήρος -Salvatorkirche- του Μονάχου(37).
Εκτός από τα σίγουρα έργα (ενυπόγραφα και χρονολογημένα) τα οποία αναφέραμε στο βιογραφικό σημείωμα, υπάρχουν και πολλά άλλα ακόμη που αποδίδονται στο Βρυζάκη χωρίς όμως να έχουν περάσει από τον έλεγχο και την αυτοψία της κριτικής. Οπωσδήποτε, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι είναι δικά του όλα τα έργα που από το ατελιέ του πέρασαν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπως το "Πολεμικό Συμβούλιο" η "Αυτοθυσία του Καψάλη", η "Ελληνίς" "Δύο πολεμιστές", η "Θεοτόκος" και τα πορτραίτα του Αναγνωστόπουλου, του γυιου του Ανδρούτσου, του Θεαγένη, του Πετρόμπεη, του Υψηλάντη, του Κολοκοτρώνη, του Κριεζή κ.λπ.(38).
από τα έργα της Συλλογής Κουτλίδη που του αποδίδονται, μερικά ανήκουν σίγουρα σε άλλο ζωγράφο(39), μερικά δηλώνουν πράγματι μια ωριμότητα του στύλ του, όπως το γοητευτικό πορτραίτο της "Κόρης Καρατζά"(40), και αρκετά άλλα -μιας κάποιας αβέβαιης προέλευσης- έχουν ανάγκη από μια προσεχτική εικονογραφική και τεχνοτροπική επαλήθευση(41).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
6. Απ. Βακαλόπουλου και Στ. Λυδάκη, Έλληνες Ζωγράφοι, Ι, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1972, σελ. 64, κ.ε.
7. Βακαλοπούλου, ό.π., σελ. 64, 66. Thieme-Becker, Lexikon bild Künster, 5 1911, σελ. 170.
8. Λυδάκη ό.π., σελ 72 κ.ε.
9. F. Bφtticher, Malerwerke des XIX Jahrh. I, Dresden 1895, σελ. 141. H.A. Mόller, Biogr. Künstlerlexikon, 1895, σελ. 193. Thieme-Becker, ό.π., 5,1911, σελ. 170. Δ. Καλογεροπούλου, Πινακοθήκη, 15, 1915-16, 170, σελ. 18-19.
10. Βακαλοπούλου, ό.π., σελ.64.
11. Βακαλοπούλου, όπ.π., σελ.65.
12. Α.Ρ. Ραγκαβή, Απομνημονεύματα, 1, Αθήνα, 1894, σελ. 323. Fr. Thiersch, De l'état actuel de la Grèce, 1, Λειψία 1833, σελ. 167 κ.ε., σελ. 80. Σημ. 13 και 14.
13. Βακαλοπούλου, ό.π., σελ.66.
14. Λυδάκη, ό.π., σελ. 80-81, εικ. 12 και 14.
15. Λυδάκη, ό.π., σελ. 74, εικ. 15.
16. Λυδάκη, ό.π., σελ. 63, εικ. 1, σελ. 74. Για την προσωπογραφία του νέου βλ. Εθνική Πινακοθήκη αρ. 1159, ενυπόγραφο, στο πίσω μέρος του καμβά. Βλ. και Φ. Γιοφύλη, Ιστορία νεοελλην. τέχνης, Α', 1962, σελ. 135. Τ. Σπητέρη, "Νέα Εστία" 15 Αυγούστου 1955, πιν. εκτός κειμ.
17. Musθe Benaki, Guide, Athθnes 1936, σελ. 18 αρ. 24.
18. Thieme-Becker, ό.π., 5, 1911, σελ. 170. Βακαλοπούλου, ό.π., σελ 66. Λυδάκη, ό.π., σελ. 82, σημ 25. Ο "Αγωνιστής με μια κοπέλλα" ίσως μπορεί να ταυτισθεί με τον μικρό πίνακα της συλλογής Λεβέντη, (Λυδάκη, ό.π., εικ. 32).
19. Akademie der Bild. Künste, München: Matrikelbuch 1841-1844, αρ. 229, βλ. Λυδάκη, ό.π., σελ. 72. Δυστυχώς τα πρακτικά της Ακαδημίας καταστράφηκαν στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
20. Έλληνες Ζωγράφοι, Ι, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1972, σελ. 68,σελ. 74. Πρβλ. Ι Ελπίς, 812, 3331, Αθήνα 25-71855.
21. Δ. Παπαστάμου, Κατάλογος των ζωγραφικών έργων της συλλογής Κουτλίδη, Αθήνα 1977, σελ. 61 αρ. 163 (η υπογραφή είναι πάνω δεξιά). Βλ. Α.Χαραλαμπίδη, Η ελληνική προσωπογραφία του 19ου αιώνα, Θεσσαλονίκη 1976, σελ. 36 εικ. 14.
22. Παπαστάμου, ό.π., σελ. 57 αρ. 143. Χαραλαμπίδη, ό.π., σελ. 37. εικ. 15.
23. Λυδάκη, ό.π., σελ. 77, εικ. 28.
24. Λυδάκη, ό.π., σελ. 77, εικ.17. Εθνική Πινακοθήκη, Ελληνική Ζωγραφική από το 1640, Αθήνα 1976, σελ. 34 αρ. 736: η υπογραφή και η ημερομηνία είναι στο πίσω μέρος του καμβά.
25. Λυδάκη, ό.π., σελ. 79 και εικ. 29. Υπογραφή και χρονολογία, στο πίσω μέρος του καμβά.
26. Musθe Benaki, Guide Athθnes 1936, σελ.16 αρ. 15, σελ. 9 αρ. 5. Τα έργα που ο Λυδάκης (Έλληνες Ζωγράφοι, IV (Λεξικό). σελ 62) αναφέρει ότι ανήκουν στο Wittelsbacher Ausgleichsfond του Μονάχου (WAF) αγοράστηκαν το 1928 από το Μουσείο (τότε ακόμη συλλογή) Μπενάκη (WAF 123 = Μπενάκη 8970: Ο "Όρκος της Αγίας Λαύρας, WAF 124= Μπενάκη 8971: ο "Τυφλός Αγωνιστής" WAF 126= Μπενάκη 8968: το "Καραούλι") Τα δυο έργα WAF 125 (Μπενάκη 8988) και WAF 127 (Μπενάκη 8969) δεν είναι του Βρυζάκη, όπως αποδεικνύουμε στην υπό εκτύπωση μελέτη μας.
27. Λυδάκη ό.π., εικ. 18 Εθν. Πινακοθήκη, ό.π., σελ. 33, αρ. 793.
28 Κ. Σπετσιέρη Beschi, Η έξοδος του Μεσολογγίου του Βρυζάκη, Ο "Πολίτης" 11, Ιούνιος-Ιούλιος 1977, σελ. 49 κ.ε. Βλ. επίσης το Επίμετρο του ιδίου άρθρου (ανάτυπο).
29. Κ. Σπετσιέρη-Beschi, ό.π. (επίμετρο), σημ. 5 (Η Ελπίς, 812, 3331, Αθήνα 25.7.1855) σημ. 4 Neue Münch, Zeitung, 11.6.1855, Beil. 137.
30. Λυδάκη, ό.π. σελ. 77, και σελ. 75 εικ. 30 και 20. Εθν. Πινακοθήκη, ό.π., σελ. 34 αρ. 724 και 493. Neue Münch, Zeitung, 19.10.1855, Beil 250.
31. Λυδάκη, ό.π., σελ. 76 και εικ. 11.
32. Λυδάκη, ό.π., σελ.76, εικ. 19 Εθν. Πινακοθήκη, ό.π.,σελ. 34, αρ. 1298.
33. Λυδάκη, ό.π., σελ. 76 και εικ. 22.
34. Λυδάκη, ό.π., σελ. 77 εικ. 24 Εθν. Πινακοθήκη ό.π., σελ. 34, αρ. 537.
35. Βλ. Die Dioskuren XII, Berlin, 1867, σελ. 318. Λυδάκη Έλληνες Ζωγράφοι IV (Λεξικό), σελ. 63.
36. Εθν.Πινακοθήκη, ό.π., σελ. 34, αρ. 835.
37. Κ.Σπετσιέρη Beschi, ό.π., σελ. 50 σημ. 5. Μια ημερομηνία σημαντική είναι επίσης η 25-3-1884 όταν για πρώτη φορά στην Έκθεση Μνημείων του Ιερού Αγώνα στην Αθήνα, εκτίθενται τα έργα του Βρυζάκη (Βλ. "Εστία", 17, 1884, σελ. 195 κ.ε. και το σχετικό Κατάλογο, Αθήνα 1884, σελ. 14 κ.ε.).
38. Λυδάκη, ό.π., σελ. 77, εικ. 6,21,26 και Ευρετήριο της Εθνικής Πινακοθήκης. Πρβλ. Κ.Σπετσιέρη Beschi, ό.π., σελ. 49. "Νέα Εστία" 15-6-1954, πιν. εκτός κειμ., σελ. 915.
39. Παπαστάμου, Κατάλογος των Ζωγραφικών έργων της συλλογής Κουτλίδη, Αθήνα 1977, σελ. 61 αρ. 165 και 167 (χρονολ. γαλλικά, 16 Octobre 1843).
40. Λυδάκη, ό.π., εικ. 16. Παπαστάμου, ό.π., σελ. 58, αρ. 144.
41. Κι αυτό ιδιαίτερα για τη σειρά των προσωπογραφιών· όπως τελευταία αναφέρονται (βλ. Χαραλαμπίδης ό.π., σελ. 34 κ.ε.) όλα μαζί χωρίς κανένα φιλολογικό έλεγχο (π.χ. βλ. δύο πορτραίτα , Χαραλαμπίδης , εικ. 16 και 19, που αρχικά αποτελούσαν ζευγάρι-pendants). Η "Αθηναϊκή Οικογένεια επιστρέφουσα εις τα ερείπια της οικίας της" (Βακαλοπούλου, ό.π., σελ.67 είναι του Peter von Hess (Παπαστάμου, ό.π. σελ. 248 αρ. 1339). Η "Μάχη των Δερβενακίων" (Έλληνες Ζωγράφοι, Ι, σελ. 67, εικ. 3 και Παπαστάμου, ό.π., σελ. 58 αρ. 152) δεν είναι σίγουρα του Βρυζάκη.
|
