Μαρία Σωτηροπούλου
Δρ. θεολογίας
Οι προ των εορτών νηστείες της Ορθοδόξου Χριστιανικής Εκκλησίας
Από ΘΕΟΛΟΓΙΑ, τόμος 76, τεύχος 1, Αθήναι 2005.
6. Τὸ Σάββατο τοῦ Λαζάρου καὶ ἡ Κυριακὴ τῶν Βαΐων
Τὸ Σάββατο τοῦ Λαζάρου καὶ ἡ Κυριακὴ τῶν Βαΐων θεωροῦνται ἐκτὸς τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς. Ὁ Συμεὼν Θεσσαλονίκης ἀναφέρει σχετικῶς ὅτι «οἱ τὰ ἰδιόμελα δὲ γεγραφότες Πατέρες, τῇ Παρασκευῇ τοῦ Λαζάρου ψάλλειν ἐκθέμενοι Τὴν ψυχωφελῆ πληρώσαντες Τεσσαρακοστήν, τὴν ἔγερσὶν τε τοῦ Λαζάρου καὶ τὴν ἑορτὴν τῶν Βαΐων ὡς ἰδίας ἑορτάζοντες ἑορτάς, καὶ ἔτι τὴν ἁγίαν ἑβδομάδα τῶν τοῦ Κυρίου σωτηρίων παθῶν, ἰδία παρὰ τὴν νηστείαν ἄγοντες τῶν τεσσαράκοντα ἡμερῶν, δι' αὐτὰ ἐξαιρέτως τὰ τοῦ Κυρίου ἁγιώτατα πάθη, ἃ ὑπὲρ ἠμῶν ἤνεγκε, τὴν ἀπάθειαν ἡμῖν χορηγῶν»(82).
Αὐτὲς λοιπὸν οἱ δύο ἡμέρες, τυπικῶς εὑρίσκονται στὴν Μ. Τεσσαρακοστη(83), οὐσιαστικῶς ὅμως εἶναι ἐκτὸς αὐτῆς, δεδομένου ὅτι ἡ Μ. Τεσσαρακοστὴ ἀρχίζει τὴν Δευτέρα, μετὰ τὴν Κυριακὴ τῆς Τυροφάγου, καὶ τελειώνει τὴν Παρασκευὴ τῆς λεγομένης «βουβῆς» ἑβδομάδος, ἤτοι τὴν Παρασκευὴ πρὸ τοῦ Σαββάτου τοῦ Λαζάρου. Ὑπολογίζονται δηλαδὴ πέντε ὁλόκληρες ἑβδομάδες (ἀπὸ τὴν Πρώτη ἑβδομάδα τῶν Νηστειῶν μέχρι τὴν Πέμπτη ἑβδομάδα), πολλαπλασιαζόμενες ἐπὶ ἑπτὰ ἡμέρες καθεμία, καὶ προστιθέμενες σ' αὐτὲς καὶ πέντε ἡμέρες ἀπὸ τὴν Ἕκτη ἑβδομάδα (δηλαδὴ ἀπὸ Δευτέρα ἕως Παρασκευὴ τῆς «βουβῆς»)• ἔτσι μαθηματικῶς ἔχομεν: 5Χ7(ἡμ.)=35+5 ἡμ. τῆς Στ'=40.
Ἐν ἀναφορᾷ πρὸς τὴν νηστεία αὐτῶν τῶν δύο ἡμερῶν ὑπάρχει μία διαφοροποίηση, ἰδίως γιὰ τὴν Κυριακὴ τῶν Βαΐων, στὸ ζήτημα τοῦ ἂν καταλύεται ψάρι ἢ ὄχι. Ἡ γνώμη τοῦ Θεοδώρου Στουδίτου εἶναι ὅτι τὴν Κυριακὴ τῶν Βαΐων «τρώγεται ψάρι»: «Ἰχθύας δὲ οὐδαμῶς ἐσθίομεν τῶν τὴν ἁγίαν ταύτην νηστείαν (=τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς), πλὴν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ Σαββάτου, καὶ τῇ Κυριακῇ τῶν Βαΐων, εἰς δόξαν τοῦ κατελθόντος ἐκ τῆς νηστείας καὶ συνεσθιασθέντος ἐπὶ τῇ τοῦ Λαζάρου ἐγέρσει• ἢ καὶ ἀριδήλως ὡς μία οὖσα καὶ αὐτὴ τῶν τοῦ Χριστοῦ θείων ἑορτῶν»(84). Κατὰ τὸν ὅσιον τοῦτον ἡ ἰχθυοφαγία ἐπιτρέπεται ὄχι μόνον τὴν Κυριακὴ τῶν Βαΐων ἀλλὰ καὶ τὸ Σάββατον τοῦ Λαζάρου, καθότι καὶ αὐτὴ θεωρεῖται Δεσποτικὴ ἑορτὴ (=ἑορτή τοῦ Χριστοῦ)• ὅμως, γιὰ νὰ διατηρηθῆ ἡ δόξα τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων, ψάρι τρώγεται μόνον τὴν Κυριακή(85).
Διὰ τὸν ἅγιο ὅμως Νικόδημο τὸν Ἁγιορείτη (ὅπως ἤδη ἀνεφέραμεν), ὁ ὁποῖος ἐπικαλεῖται τὰ Τυπικά, χειρόγραφα ἢ τυπωμένα, τοῦ Ἁγίου Ὅρους, μόνον σὲ μία ἡμέρα τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς τρώγεται ψάρι, δηλαδὴ στὴν ἡμέρα τοῦ Εὐαγγελισμοῦ(86). Μὲ τὴν κατάλυση ἰχθύος κατὰ τὴν Κυριακὴ τῶν Βαΐων φαίνεται νὰ συμφωνῆ καὶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, ὁ ὁποῖος δὲν ἀναφέρει μὲν τίποτε συγκεκριμένο, ἐξ ὅσων ὅμως γράφει συνάγεται ἡ ἰχθυοφαγία τῆς ἐν προκειμένῳ Κυριακῆς(87). Ἄλλωστε, ὅπως σημειώνεται στὴν ἀρχὴ τῆς παραγράφου, ἡ ἀνάσταση τοῦ Λαζάρου καὶ ἡ Κυριακὴ τῶν Βαΐων εὑρίσκονται, ὡς ἰδιαίτερες ἑορτές, ἔξω ἀπὸ τὴν Μ. Τεσσαρακοστή. Εἶναι χαρακτηριστικὴ ἡ θέση τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, ὅταν λέγουν: «Μεθ' ἅς», δηλαδὴ μετὰ τὶς ἑορτὲς τῶν Χριστουγέννων καὶ τῶν Θεοφανείων, «ὑμῖν φυλακτέα ἡ νηστεία τῆς τεσσαρακοστῆς, μνήμην περιέχουσα τῆς τοῦ Κυρίου πολιτείας τε καὶ νομοθεσίας. Ἐπιτελείσθω δὲ ἡ νηστεία αὕτη πρὸ τῆς νηστείας τοῦ Πάσχα, ἀρχομένη μὲν ἀπὸ δευτέρας, πληρουμένη δὲ εἰς παρασκευήν. Μεθ' ἅς ἀπονηστεύσαντες ἄρξασθε τῆς ἁγίας τοῦ Πάσχα ἑβδομάδος, νηστεύοντες αὐτὴν πάντες μετὰ φόβου καὶ τρόμου...»(88). Εἶναι λοιπὸν ἐνδεικτικοὶ οἱ ὅροι «ἀπονηστεύσαντες» καὶ «ἄρξασθε», δεικνύοντες ὅτι μία νηστεία τελειώνει καὶ μία ἄλλη ἀρχίζει. Αὐτὴ ποὺ τελειώνει εἶναι ἡ νηστεία τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς καὶ αὐτὴ ποὺ ἀρχίζει εἶναι ἡ νηστεία τῆς Μ. Ἐβδομάδος. Ἄρα, οἱ ἑορτὲς τῆς ἐγέρσεως τοῦ Λαζάρου καὶ τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων εὑρίσκονται σὰν ἀνεξάρτητες ἀνάμεσα στὶς δύο νηστεῖες. Αὐτὴ λοιπὸν ἡ θέση αὐτῶν τῶν τριῶν ἑορτῶν ἴσως νὰ δίδη τὸ δικαίωμα νὰ ὁμιλοῦν περὶ ἡμερῶν, κατὰ τὶς ὁποῖες καταλύεται ψάρι, τὴν Κυριακὴ δέ, κατὰ μία ἄποψη, καὶ αὐγό(89).
Σημειώσεις
82. Συμεὼν Θεσσαλονίκης, Ἀπόκρισις NB', PG 155, 897C. Ὡς πρὸς τὸ Στιχηρὸν ἰδιόμελον «Τὴν ψυχωφελῆ πληρώσαντες τεσσαρακοστήν, καὶ τὴν ἁγίαν ἑβδομάδα τοῦ Πάθους σου αἰτοῦμεν κατιδεῖν Φιλάνθρωπε...», βλ. ΤΡ1ΩΔ1ΟΝ, Σάββατον πρὸ τῶν Βαΐων, Τοῦ ἁγίου καὶ δικαίου Λαζάρου, ἔκδ. ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΔΙΑΚΟΝΙΑΣ, Ἐν Ἀθήναις 1993.
83. Γιὰ τὸν ἀκριβῆ ὑπολογισμὸ τῶν τεσσαράκοντα ἡμερῶν, βλ. Ξενοφῶντος Σπ. Παπαχαραλάμπους, Ἡ ἀληθὴς νηστεία..., σελ. 77-79.
84. Θεοδώρου Στουδίτου, Διδασκαλία χρονικὴ τῆς μονῆς τοῦ Στουδίου 9, PG 99, 1700.
85. Βλ. Ξενοφῶντος Σπ. Παπαχαραλάμπους, Ἡ ἀληθὴς νηστεία..., σελ. 71.
86. Βλ. Πηδάλιον, σελ. 92, σημ. 1.
87. Βλ. Ξενοφῶντος Παπαχαραλάμπους, Ἡ ἀληθὴς νηστεία..., σελ. 69.
88. Ἀποστολικαὶ Διαταγαί, 13, 3-4, SC 329, σελ. 246.
89. Γιὰ τὸ πρόβλημα τῆς καταλύσεως αὐγοῦ κατὰ τὴν Κυριακὴ τῶν Βαΐων, γράφει ὁ Χρ. Ἐνισλείδης (Ὁ θεσμὸς τῆς νηστείας, σελ. 87) καὶ ἀναφέρει ὁ Ξενοφῶν Παπαχαραλάμπους (Ἡ ἀληθὴς νηστεία..., σελ. 71).
|
