Μαρία Σωτηροπούλου
Δρ. θεολογίας
Οι προ των εορτών νηστείες της Ορθοδόξου Χριστιανικής Εκκλησίας
Από ΘΕΟΛΟΓΙΑ, τόμος 76, τεύχος 1, Αθήναι 2005.
2. Ἡ νηστεία Δευτέρας, Τετάρτης καὶ Παρασκευῆς
Οἱ καθ' ἑβδομάδα νηστεῖες τῆς 'Ορθοδόξου Ἐκκλησίας εἶναι ἡ νηστεία τῆς Δευτέρας, τῆς Τετάρτης καὶ τῆς Παρασκευῆς. Ἡ νηστεία τῆς Δευτέρας «ὁρίζεται ἐν τοῖς τυπικοῖς νὰ νηστεύηται ἀπὸ τοὺς μοναχούς» καθόλον τὸ ἔτος(27). Ἡ νηστεία τῆς Δευτέρας, μαζὶ μὲ τὴν νηστεία τῆς Τετάρτης καὶ τῆς Παρασκευῆς, ξεχωρίζει τοὺς πιστοὺς ἀπὸ τὴν συνήθεια τῶν Φαρισαίων, οἱ ὁποῖοι ἐνήστευαν «δὶς τοῦ σαββάτου», ἤτοι δύο ἡμέρες τῆς ἑβδομάδος, καὶ τοὺς κάνει νὰ ὑπερέχουν. «Λοιπόν, ἡμεῖς οἱ Χριστιανοὶ τρεῖς ἡμέρας τῆς ἑβδομάδος χρεωστοῦμεν νὰ νηστεύωμεν• ἤτοι β', δ' καὶ στ' (δηλαδή, Δευτέρα, Τετάρτη καὶ Παρασκευή) καὶ ὄχι μόνον δύω, τὴν δ' καὶ τὴν στ', διὰ νὰ περισσεύη ἡ δικαιοσύνη μας ἀπὸ τὴν δικαιοσύνην τῶν Φαρισαίων»(28). Ἡ Τετάρτη λοιπὸν καὶ ἡ Παρασκευὴ εἶναι οἱ καθ' ἑβδομάδα νηστεῖες τῶν 'Ορθοδόξων Χριστιανῶν, μὲ τὴν ἐννοιολογικὴ σημασία καὶ ἀξία, ποὺ ἐτονίσθη, ἐνῷ οἱ Ἰουδαῖοι ἐνήστευον τὴν Δευτέρα καὶ τὴν Πέμπτη. «Αἱ δὲ νηστεῖαι ὑμῶν μὴ ἔστωσαν μετὰ τῶν ὑποκριτῶν, νηστεύουσι γὰρ Δευτέρα Σαββάτων καὶ Πέμπτη. Ὑμεῖς δὲ ἢ τὰς πέντε νηστεύσατε ἡμέρας ἢ Τετράδα καὶ Παρασκευήν», διδάσκουν οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι(29), πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι οἱ χριστιανοὶ ἔχουν τὴν δυνατότητα ἢ νὰ νηστεύουν μόνο τὴν Τετάρτη καὶ τὴν Παρασκευὴ τῆς ἑβδομάδος ἢ καὶ τὶς πέντε πρῶτες ἡμέρες αὐτῆς, ἀλλὰ ποτὲ τὸ Σάββατο (πλὴν τοῦ Μεγάλου Σαββάτου) καὶ τὴν Κυριακή.
Ἡ νηστεία τῆς Τετάρτης καὶ τῆς Παρασκευῆς εἶναι λοιπὸν θεσμοθετημένη, ὅπως καὶ τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς, ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῶν ἁγίων Ἀποστόλων. Ὁ ΞΘ' κανὼν λέγει: «Τὰς δὲ δύω ἡμέρας τῆς ἑβδομάδος νηστεύομεν, τὴν μὲν Τετάρτην, διατὶ εἰς τὴν ἡμέραν αὐτὴν ἔγινε τὸ συμβούλιον διὰ τὴν προδοσίαν τοῦ Κυρίου μας• τὴν δὲ Παρασκευήν, διατὶ εἰς τὴν ἡμέραν ταύτην ἔπαθε σαρκὶ τὸν ὑπὲρ τῆς σωτηρίας μας θάνατον»(30).
Ἡ ἀξία αὐτῆς τῆς νηστείας εἶναι πολὺ μεγάλη• ὁ Ζωναρᾶς, ἑρμηνεύων τὸ ΞΘ' κανόνα τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, τοποθετεῖ τὴν νηστείαν τῆς Τετάρτης καὶ τῆς Παρασκευῆς εἰς ἴσην τάξιν μὲ τὴν νηστεία τῆς ἁγίας Τεσσαρακοστῆς(31). Αὐτὸς ὁ κανὼν δὲν ἀφήνει καμμία ἀμφιβολία ὅτι οἱ νηστεῖες Μ. Τεσσαρακοστῆς καὶ τῶν ἡμερῶν τῆς ἑβδομάδος Τετάρτης καὶ Παρασκευῆς εἶναι ὑποχρεωτικὲς γιὰ τὸν πιστό• διαφορετικά, ὁ μὲν κληρικὸς (Ἐπίσκοπος, Πρεσβύτερος, Διάκονος, Ὑποδιάκονος, Ἀναγνώστης, Ψάλτης) πρέπει νὰ καθαιρῆται, ὁ δὲ λαϊκὸς νὰ ἀφορίζεται. Ὁ Βαλσαμὼν μάλιστα γράφει ἐπ' αὐτοῦ: «Ὁ γοῦν καταλύων ἄνευ σωματικῆς ἀσθενείας τὰς τετράδας καὶ τὰς παρασκευάς, κολάζεται κατὰ τὴν τοῦ τοιούτου κανόνος περίληψιν»(32).
Ὁ Θεόδωρος Στουδίτης ἀναφέρει τὴν νηστεία αὐτῶν τῶν ἡμερῶν, Τετάρτης καὶ Παρασκευῆς, λέγων: «...ἁγναὶ εἰς νηστείαν ἀεὶ τηρηθῶσι, τυροῦ, ἰχθύων, ἐλαίου»(33).
Σημειώσεις
27. Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Ἑρμηνεία τοῦ ΞΘ' κανόνος τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, Πηδάλιον, σημ. 2, σελ. 93. Βεβαίως, «ἐπαινετὸς εἶναι παρὰ Θεῷ καὶ τὸν πρέποντα αὐτῷ μισθόν λήψεται» κάθε πιστὸς ποὺ θὰ ἤθελε νὰ ἀκολουθήση αὐτὴν τὴν νηστεία (Αὐτόθι).
28. Αὐτόθι.
29. Ἀποστολικαὶ Διαταγαί, Ζ', XXIII, ΒΕΠ 2, σελ. 124.
30. Πηδάλιον, σελ. 92. Βλ. καὶ ΙΕ' κανόνα ἁγίου Πέτρου Ἀλεξανδρείας: «Οὐκ ἐγκαλέσει τὶς ἡμῖν παρατηρουμένοις Τετράδα καὶ Παρασκευήν, ἐν αἷς καὶ νηστεύειν ἡμῖν κατὰ παράδοσιν εὐλόγως προστέτακται. Τὴν μὲν γὰρ Τετράδα διὰ τὸ γινόμενον συμβούλιον ὑπὸ τῶν Ἰουδαίων ἐπὶ τῇ προδοσίᾳ τοῦ Κυρίου• τὴν δὲ Παρασκευήν, διὰ τὸ πεπονθέναι αὐτὸν ὑπὲρ ἡμῶν» (Πηδάλιον, σελ. 574-575). Στὴν ἑρμηνεία αὐτοῦ τοῦ κανόνος ὁ Βαλσαμὼν σημειώνει τὴν ἀποφυγὴ τῆς νηστείας κατὰ τὰ Σάββατα καὶ τὶς Κυριακὲς (Βλ. Γ. Ράλλη-Μ. Ποτλῆ, Σύνταγμα, IV, σελ. 43-44).
31. «Σημειωτέον οὗν, ὅτι ἐν ἴση τάξει τίθησιν ὁ κανὼν τὴν τὲ ἁγίαν Τεσσαρακοστήν τοῦ Πάσχα, καὶ τετράδα καὶ παρασκευήν» (Ἰωάννου Ζωναρᾶ, Ἑρμηνεία ΞΘ', κανόνος τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, Γ. Ράλλη-Μ. Ποτλῆ, Σύνταγμα, II, σέλ. 88).
32. Θεοδώρου Βαλσαμῶνος, Ἀπόκρισις ΝΔ', πρὸς τὸν Ἀλεξανδρείας Μᾶρκον: Γ. Ράλλη-Μ. Ποτλῆ, Σύνταγμα IV, σελ. 487.
33. Θεοδώρου Στουδίτου, Διδασκαλία χρονική της μονῆς τοῦ Στουδίου, 5, PG 99, 1696C.
|
