Παντελής Πάσχος
Η Προσδοκία και το Μυστήριο
Από: Π.Β.Πάσχος, Έρως Ορθοδοξίας, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 1987.
Εισαγωγή
Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ Ιησού Χριστού, που γιορτάζει και πανηγυρίζει ο χριστιανικός κόσμος ολάκερος αυτές τις ημέρες, κόβοντας την Ιστορία στα δύο, στάθηκε για τον άνθρωπο ένα ακραίο σύνορο, που σαν "λυδία λίθος" ζυγίζει την πνευματική αξία του καθενός μας. Και δεν είναι λίγα τα παραδείγματα ανθρώπων, άλλων εποχών -και της δικής μας, φυσικά- που, μη μπορώντας να κατανοήσουν τη Γέννηση του Χριστού από την Παρθένο Μαρία, αρνήθηκαν τη Θεότητά του, το Ευαγγέλιό του, και έζησαν σαν να ήτανε στην εποχή της ειδωλολατρίας. Όμως, αν δεν τους έχει κλείσει με βουλοκέρι τ'αυτιά ο διάβολος, θ'ακούσουν πώς βροντοφωνάζει για το Χριστό η αρχαία εποχή, με φωνή γιομάτη προσδοκία και γλυκειά προσμονή. Κι όχι μονάχα με τα στόματα των προφητών, που προφητεύουνε τον ερχομό του και τη γέννησή του από την Παρθένο: «Διά τούτο δώσει Κύριος αυτός υμίν σημείον, ιδού η Παρθένος εν γαστρί έξει, και τέξεται υιόv, και καλέσεις το όνομα αυτού Εμμανουήλ», λέγει ο προφήτης Ησαΐας. «Kαι εξελεύσεται ράβδος εκ της ρίζης Ιεσσαί και άνθος εκ της ρίζης αναβήσεται· και αναπαύσεται επ' αυτόν πνεύμα Θεού, πνεύμα σοφίας και συνέσεως, πνεύμα βουλής και ισχύος, πνεύμα γνώσεως και ευσεβείας... Και έσται δικαιοσύνη εζωσμένος την οσφύν αυτού, και αληθεία ειλημένος τας πλευράς... Επ' αυτώ έθνη ελπιούσι», κράζει ο ίδιος προφήτης.
Ο κόσμος όλος -κ' εκείνη την εποχή ακόμη- έβλεπε μιαν άλλη βασιλεία ν' ανατέλλει στο πρόσωπο του μεγάλου Αναμενομένου: «αναστήσει ο Θεός του ουρανού -προφητεύει ο Δανιήλ- βασιλείαν, ήτις εις τους αιώνας ου διαφθαρήσεται, και η βασιλεία αυτού ουχ υπολειφθήσεται. Λεπτυνεί και λικμήσει πάσας τας βασιλείας, και αυτή αναστήσεται εις τους αιώνας».
Άν όμως, ο σημερινός ειδωλολάτρης και αρνητής του Χριστού δεν πείθεται στις προφητικές φωνές ανθρώπων ξένων προς τη θρησκεία του, ας ακούσει, μέσα στο σκοτεινό του σπήλαιο, τις φωνές του Αισχύλου και του Πλάτωνος -για να αρκεστούμε μόνο σε δύο μεγάλα ονόματα- που λένε με άλλους λόγους τα ίδια πράγματα, που είπαν κ'oι προφήτες. Ο Προμηθέας του Αισχύλου, καθηλωμένος στο βράχο του μαρτυρίου του και βλέποντας να τρώει καθημερινά τα σπλάχνα του ο γύπας του κακού, ακούει την προφητική φωνή του Ερμή:
Τοιού δε μόχθον τέρμα, μη τι προσδόκα,
πριν αν θεών τις διάδοχος των σων πονων
φανή, θελήσει τ' εις αναύγητον μολείν
Άδην, κνεφαία τ'αμφί ταρτάρου βάθη.
Δηλαδή: «Mηv καρτερείς να πάρουν τέρμα τα δεινά σου ετούτα, πριν να φανεί κάποιος θεός, που θα σηκώσει πάνω του τους πόνους σου, ο ίδιος κατεβαίνοντας στα ζοφερά βάθη του Άδη με τη θέλησή του».
Kαι στο στόμα του σοφού Σωκράτη βάζει ο μαθητής του Πλάτων, στη γνωστή "'Απολογία Σωκράτους", ετούτα-δω τα λόγια προς τους δικαστάς:
... τον λοιπόν βίον καθεύδοντες διατελοίτε αν,
ει μή τινα άλλον ο θεός υμίν επιπέμψειε, κηδόμενος υμών.
Ίσως δεν είναι σκόπιμο αυτές τις μέρες, να παραδίνουμε τον εαυτό μας στους πειρασμούς, που γεννάει μια συζήτηση με κρυφούς ή φανερούς αρνησίχριστους. Όπως κι αν το πάρει κανείς το θέμα, η πορεία των ανθρώπων του πνεύματος, είτε αυτοί ανήκουν στην προ Χριστού εποχή, είτε στην μετά Χριστόν, φωτίζεται από το ταπεινό σπήλαιο της Βηθλεέμ και το λαμπερό άστρο του. Κι αν υπάρχει -ως πότε άραγε θα υπάρχει;- μια μερίδα ανθρώπων, που ντύνεται την κρύα σοφία του κόσμου τούτου και σκανδαλίζεται με τη γέννηση του Χριστού, όλοι oι άλλοι, που με τη χάρη του Θεού αξιωθήκαμε το δώρο της πίστεως, ντυνόμαστε αυτές τις μέρες το Χριστό τον ίδιο και ζεσταίνεται το κορμί μας, αναγαλλιάζει η ψυχή μας· και η καρδιά μας δεν βαστάει από χαρά, και με κατάνυξη λέγει τον ύμνο του αγίου Κοσμά του Μελωδού:
Χριστός γεννάται, δοξάσατε. Χριστός εξ ουρανών, απαντήσατε.
Χριστός επί γης, υψώθητε· άσατε τω Κυρίω πάσα η γη,
και εν ευφροσύνη, ανυμνήσατε λαοί, ότι δεδόξασται.
***
Παρόλον ότι τα Χριστούγεννα γιορτάζονται μες στην καρδιά του χειμώνα, ο χριστιανός αισθάνεται μια παράξενη ζέστα αυτές τις ημέρες του, "αγίου Δωδεκαημέρου". Αυτή η ζέστα είναι κάπως ακατάληπτη για τους πολλούς. Λένε, ότι τα Χριστούγεννα είναι σπιτική γιορτή, συμμαζώνει τα σκόρπια μέλη της οικογενείας, τα παιδιά και τα εγγόνια, να γιορτάσουνε μαζί με τους γονείς και τους παππούδες τους. Ναι, είναι κι αυτός ένας λόγος. Μα o βαθύτερος λόγος είναι, ότι δίνουμε αυτές τις μέρες το σπήλαιο της ύπαρξής μας, για να γεννηθεί μέσα ο Χριστός. Η αιώνια πορεία του ανθρώπου προς τη λύτρωσή του, προς τη σωτηρία και τη θέωσή του, βρίσκει -με τη γέννηση του Χριστού-ένα βέβαιο και στέρεο Σημείο ν' ακουμπήσει την κουρασμένη αγωνία του: κι αυτό είναι ο σαρκωθείς Λόγος του Θεού. Το βασικώτερο και κρισιμώτερο σημείο στη γιορτή των Χριστουγέννων είναι αυτή η σάρκωση, η ενανθρώπηση του Λόγου του Θεού. Κι αυτό υπογραμμίζει ευστοχώτατα η παράδοση της βυζαντινής αγιογραφίας, που ιστορεί με μια αγία απλότητα το μυστήριο της ενανθρωπήσεως, αποφεύγοντας τις αδιαφόρετες και παραφορτωμένες λεπτομέρειες των δυτικών ζωγράφων, που oι "συνθέσεις" τους θυμίζουν περισσότερο συγκινητικά οικογενειακά γεγονότα ή θεατρικές παραστάσεις και λιγώτερο τη γέννηαη του "δι'ημάς νηπιάσαντος" Χριστού. Ο χριστιανός πρέπει να ιδεί την θείαν "κένωσιν" του Θεού του, που γεννιέται γυμνός μέσα σ'ένα σπήλαιο, για να ενδύσει τον κόσμο. Εκείνος, που είναι ντυμένος τη γη και τον ουρανό, ξεντύθηκε για να ντύσει τον άνθρωπο: Εδώ είναι, που ο άνθρωπος ψαύει το μυστήριο της ενώσεώς του με τον εξ ουρανού καταβάντα Θεόν. Ο άνθρωπος είναι πεσμένος στη λάσπη της γης. Ο Θεός βρίσκεται στα υπερουράνια σκηνώματα. Πώς είναι δυνατόν ο άνθρωπος, να ενωθεί με τον Θεό, δίχως να κατεβεί Εκείνος, ή χωρίς ν' ανεβεί αυτός ο χωματένιος σβώλος γης λίγο πιο πάνω απ' τη λάσπη του; Γι' αυτό λέγει και ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος: «τo μεν, καταβήναι δει Θεόν προς ημάς, το δέ, ημάς αναβήναι και ούτω γενέσθαι κοινωνίαν Θεού προς ανθρώπους, της αξίας συγκιρναμένης. Έως δ' αν εκάτερον επί της ιδίας μένη, το μεν περιωπής, το δε ταπεινώσεως, άμικτος η αγαθότης και το φιλάνθρωπον ακοινώνητον». Διότι, με την ενανθρώπηση του Χριστού -που "δυνάμει" ελύτρωσε τον άνθρωπο από τα δεσμά της απωλείας και του θανάτου- δεν σώζεται μοιρολατρικά και χωρίς αγώνα ο άνθρωπος. Ο Θεός, από φιλανθρωπία συγκαταβαίνει και γίνεται άνθρωπος, να ενωθεί με τον άνθρωπο, και να τον σώσει -ως εδώ είναι ο πρώτος όρος για τη σωτηρία του. Πρέπει, όμως και ο άνθρωπος να θέλει και να αγωνίζεται για ν' ανεβεί προς το Θεό, που του απλώνει το χέρι του. Αν ο άνθρωπος δεν απλώνει τα χέρια του προς τα υψηλά, το χέρι του Θεού θα μείνει μόνο, χωρίς ανταπόκριση στην ουράνια πρόσκληση της θεώσεως. Επιγραμματικώτατα ο μυστικός και θείος Μάξιμος ο ομολογητής, αποδίδει αυτή την δογματικήν αλήθεια της Ορθοδόξου Εκκλησίας για τη σωτηρία του ανθρώπου: «τoσούτον τω ανθρώπω τον Θεόν ανθρωπίζεσθαι, όσον ο ανθρωπος εαυτόν τω Θεώ δι' αγάπης δυνηθείς απεθέωσε. Και τοσούτον υπό Θεού τον άνθρωπον κατά νουν αρπάζεσθαι προς το γνωστόν, όσον ο άνθρωπος τον αόρατον φύσει Θεόν διά των αρετών εφανέρωσε».
***
Κάθε χρόνο, που ακούω στην εκκλησία να ψάλλεται το "Χριστός γεννάται, δοξάσατε...", θαρρώ πως αγαπώ περισσότερο την Υμνογραφία της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας. Όλες οιί εκκλησιαστικές λειτουργικές τέχνες, ως αναγωγικές, μεταρσιώνουν τον άνθρωπο με μια ιεροπρεπή μυστικότητα. Όμως η τέχνη της υμνογραφίας, αντάμα με την κατανυκτική βυζαντινή μουσική της Ορθοδοξίας, θαρρώ πως έχουν το χάρισμα να σου οδηγούν την ψυχή ως τις πόρτες του Παραδείσου. Η κάθε μια λέξη, από τ' αγιασμένα τροπάρια της Εκκλησίας μας, κρύβει ένα μυστικό βάθος, έναν πλούτο πνευματικής πείρας, που διδάσκει -μαζί με το μέλος- με τον αμεσώτερο τρόπο.
Ένα πρόχειρο παράδειγμα, από την πρώτη φράση του πρώτου κανόνος των Χριστουγέννων: "Χριστός γεννάται"! Αυτός ο ενεστώς χρόνος του "γεννάται" είναι με πολλή σοφία τοποθετημένος. Γιατί, όμως, "γεννάται", κι όχι εγεννήθη"; Είναι πολύ συνηθισμένο, βέβαια, στους ρήτορες, όπως λέγει ένας παλαιός ερμηνευτής, να «προφέρουν τα περασμένα πράγματα εις χρόνον ενεστώτα, για να δείξουν αυτά ως παρόντα εις τα ομμάτια των ακροατών και ακολούθως να κάμουν αυτούς περισσότερον θεατάς, παρά ακροατάς». Όμως, για τον καθένα χριστιανό που το ακούει, το διαβάζει ή το ψάλλει, εκείνο το "γεννάται" δηλώνει μια καινούργια γέννηση του Χριστού μέσα του: τώρα, αυτή τη στιγμή "γεννάται" ο Χριστός· ετοίμασε το σπήλαιό σου -λέγει στον καθένα μας. Διώξε από μέσα σου κάθε αμαρτωλή σου πράξη ή σκέψη, και τρέξε να τον προϋπαντήσεις. Υψώσου από τη γη κι από τα γήινα, για να δώσεις την αγάπη σου όλη σ' Εκείνον, που κατεβαίνει τώρα στη γη για σένα. Αν δεν έχεις τίποτ' άλλο να του προσφέρεις για δώρο, όπως οι Μάγοι κ' οι ποιμένες, βγάλε από πάνω σου τις αμαρτίες και πρόσφερέ τις -θ' αδειάσει έτσι ο τόπος "εv τω καταλύματί" σου, για να φιλοξενήσεις τον Ερχόμενον ως νήπιον. Μην αργείς και μην αναβάλλεις· τώρα "Xριστός γεννάται"· τώρα υποδέξου τον στη φάτνη της ψυχής σου...
Όλοι oι χριστιανοί, και oι «ψάλλοντες και οι αναγινώσκοντες και οι ακούοντες, τα τροπάρια των Χριστουγέννων-όπως λέγει o άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης-ας παρακαλέσωμεν τον γεννηθέντα Δεσπότην και την αυτόν γεννήσασαν Θεοτόκον Μαρίαν, να μας αξιώσουν να περάσωμεν τας ημέρας ταύτας, τας καλουμένας Δωδεκαήμερον, με ευταξίαν και σεμνότητα, με σωφροσύνην και χρηστοήθειαν, με ελεημοσύνην και φιλοπτωχίαν, και με κάθε άλλην αγαθοεργίαν και αρετήν, καθώς πρέπει εις τους χριστιανούς. Όχι με τρυφάς και ξεφαντώματα, όχι με τραγούδια και παιγνίδια, όχι με χορούς και άλλα μιαρά και εθνικά έργα, εις τα οποία χαίρει μεν και σκιρτά ο Διάβολος, λυπείται δε και θρηνεί ο Δεσπότης Χριστός. Όστις, ίσως, διά τούτο εκλαυθμήρισεν εν τω σπηλαίω όταν εγεννήθη, δια να φανερώση τας αταξίας των χριστιανών, αι οποίαι γίνονται κατ' αυτάς τας ημέρας... Οι χριστιανοί κατά τας ημέρας ταύτας του Δωδεκαημέρου, ενταμωνόμενοι λέγουν ο ένας εις τον άλλον· τώρα είναι Δωδεκαήμερον, όθεν ας φάγωμεν, ας πίωμεν, ας ευθυμήσωμεν· τώρα είναι απόλυσις εις όλα τα φαγητά, όθεν ας ξεφαντώσωμεν. Πολλοί δε από αυτούς, αντί να ειπούν "απόλυσις" λέγουν "τώρα είναι απώλεια". Και τη αληθεία, συμβαίνει εκείνο το σοφόν γνωμικόν: "η γλώσσα αμαρτάνουσα τ' αληθή λέγει", επειδή απώλεια είναι η τοιαύτη απόλυσις και κατάλυσις· διότι η απόλυσις των φαγητών προξενεί την τρυφήν, η τρυφή προξενεί την μέθην και η μέθη προξενεί κάθε αμαρτίαν... Ναι, οι χριστιανοί πρέπει να ευθυμούν και να χαίρουν εν τω Δωδεκαημέρω, αλλ' όχι σαρκικώς, αλλά πνευματικώς· όχι διά φαγητά και πιοτά, αλλά διότι ηξιώθησαν να ιδούν βρέφος νεογέννητον τον Δεσπότην των απάντων, και διότι μέλλουν (μετ' ολίγας ημέρας) να ιδούν τον αυτόν Δεσπότην βαπτιζόμενον εν τω Ιορδάνη. Διά τούτο, λοιπόν, όσοι χριστιανοί αγαπούν την σωτηρίαν των, πρέπει να παρακαλούν το προαιώνιον βρέφος και την τούτου υπέραγνον Μητέρα, ίνα αξιωθούν να περάσουν μεν αναμαρτήτως τας δώδεκα ημέρας ταύτας, να προσκυνήσουν δε θεαρέστως τα Άγια Θεοφάνεια, χάριτι του γεννηθέντος και μετ' ολίγον βαπτισθησομένου Χριστού».
Πόσο πνευματικώτερα, αλήθεια, θα γιορτάζαμε τις γιορτές του Δωδεκαημέρου αν ήμασταν εδραιωμένοι στην Πατερική Παράδοση της Ορθοδοξίας και ζούσαμε τη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας μας !...
|
