Γεώργιος Παπαδόπουλος
Ιστορική επισκόπησις της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής από των αποστολικών χρόνων μέχρι των καθ΄ ημάς (1-1900 μ.Χ)
Εκδόσεις "Τέρτιος", Κατερίνη.
Ο συγγραφέας είναι Μεγάλος Πρωτέκδικος της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας και Διευθυντής της Μουσικής Σχολής του εν Κων/πόλει Εκκλ. Μουσικού Συλλόγου.
ΠΕΡΙΟΔΟΣ Η'
ΑΠΟ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΕΦΕΥΡΕΤΩΝ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΓΡΑΦΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ
ΜΕΧΡΙ ΤΩΝ ΚΑΘ'ΗΜΑΣ ΧΡΟΝΩΝ (1814-1900)
Περί των τριών εφευρετών της νέας μεθόδου.
Εκ των τριών εφευρετών της νυν εν χρήσει γραφικής μεθόδου, Γρηγορίου, Χουρμουζίου και Χρυσάνθου, τα κατά τον βίoν του Γρηγορίου Λευΐτου ιστορήσαντες εις το «Περί των μετά την άλωσιν Πρωτοψαλτών της αγιωτάτης Μεγάλης Εκκλησίας Κων/πόλεως» Κεφάλαιον της παρούσης βίβλου, ερχόμεθα ήδη να πραγματευθώμεν περί των λοιπών αλήστου και ενδόξου μνήμης ανδρών.
Χουρμούζιος Χαρτοφύλαξ της Μ.Εκκλησίας ο τουπίκλην «Γιαμαλής», ως έχων περί τον κρόταφον μέλαν τι κρεατώδες εξοίδημα. Εγεννήθη εις την κατά την Προποντίδα νήσον Χάλκην, μαθητής γενόμενος Ιακώβου του Πρωτοψάλτου και Γεωργίου του Κρητός, εχοροστάτησεν ως α΄ψάλτης εν τη εν Ταταούλοις ιερά εκκλησία του αγίου Δημητρίου, εν τη εν Γαλατά του αγίου Ιωάννου και εν τη κατά Βαλατάν του σιναϊτικού μετοχίου, διετέλεσε δε και διδάσκαλος επί όλην εξαετίαν της από του 1815-1821 λειτουργησάσης πατριαρχικής Μουσικής Σχολής. Ο όντως χαλκέντερος αναδειχθείς Χουρμούζιος, επί οκτακαίδεκα έτη φιλοπόνως εργασθείς ηρμήνευσε πάντα τα μουσουργήματα των αρχαίων μουσικών, των από Ιωάννoυ του Δαμασκηνού μέχρι Μανουήλ του Πρωτοψάλτου ακμασάντων, άπερ εις εβδομήκοντα τόμους ανερχόμενα, ηγοράσθησαν τω 1838 παρά Αθανασίου του πατριάρχου Ιεροσολύμων, έτυχον δε φιλοκάλου μερίμνης παρά Κυρίλλου του Β΄ πρωθιεράρχον της Σιωνίτιδος Εκκλησίας, του και εις ολιγωτέρους τόμους ταύτα συμπήξαντος και διατάξαντος πολυτελώς να δεθώσι και να τεθώσιν εις την εν Φαναρίω βιβλιοθήκην του Παναγίου Τάφου, ένθα και σώζονται άχρι τούδε. Συνέγραψεν εγχειρίδιον εισαγωγής εις το πρακτικόν μέρος της Μουσικής, έτερον μεγαλείτερον εις το θεωρητικόν, και εν ογκώδες σημειωματάριον περιέχον κατ’εκλογήν τα άριστα του αρχαίου και νέου μουσικού συστήματος. Εμέλισε «Μακάριος ανήρ». «Είδομεν το φως» οκτάηχον, «Ρόδον το αμάραντον» οκτάηχον, ο «Ο ευσχήμων Ιωσήφ», κρατήματα, πολυελέους, ανoιξαντάρια, δοξολογίας, στιχολογίας των εσπερίων κατ’ήχον, στιχολογίας των Αίνων κατά τους οκτώ ήχους, αντίφωνα αργά και σύντομα κατ’ήχον, Τυπικά εις ήχον Βαρύν κατά το διατονικόν γένος, μίαν σειράν χερουβικά και κοινωνικά των Κυριακών και άλλα κοινωνικά του ενιαυτού έντεχνα, το μέγιστον στιχηρόν «Kύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις» και άλλα, χρησιμεύοντα μάλλον εις μελέτην και εκγύμνασιν των μουσικών ή προς το ψάλλειν εν τη εκκλησία. Ηρμήνευσε και εξέδωκεν εις δευτέραν έκδοσιν το Αναστασιματάριον (ου τους αναστασίμους κανόνας και τα κατανυκτικά εμέλισεν ο ίδιος) Πέτρου του Πελοποννησίου, ηρμήνευσε και εξέδωκε το αργοσύντομον Ειρμολόγιον των Καταβασιών του αυτού Πέτρου του Πελοποννησίου, το δίτομον Δοξαστάριον ή αργόν Στιχηράριον κατά μίμησιν Ιακώβου του Πρωτοψάλτου (εκδοθέν τω 1859), και την συλλογήν των Ιδιομέλων Mανουήλ του Πρωτοψάλτου. Εξέδωκε πρώτος τω 1828 την δίτομον Ανθολογίαν της Μουσικής, ης τα περιεχόμενα είναι πρωτότυπα, ως και το βιβλίον του εξ Εβραίων Νεοφύτου. Επεθεώρησε διορθώσας την συλλογήν των αραβοτουρκικών ασμάτων, την καλουμένην «Ευτέρπην» του χανενδέ Ζαχαρίου. Ταύτα δε πάντα εγένοντο μετά θαυμασίας υπομονής υπό του φιλοπονωτάτου Χουρμουζίου, καίπερ υπό πενίας κατατρυχομένου. Απεβίωσεν εν Χάλκη τω 1840.
Χρύσανθος Προύσης μητροπολίτης, μαθητής του Πρωτοψάλτου Πέτρου του Βυζαντίου, κάτοχος της ελληνικής, λατινικής και γαλλικής γλώσσης, άριστος μουσικός, εγκρατής τυγχάνων εν μέρει και της ευρωπαϊκής και αραβοπερσικής μουσικής, και χειριζόμενος δεξιώς τον ευρωπαϊκόν πλαγίαυλον και το αραβοπερσικόν νέϊ. Επεσκέφθη διαφόρους βιβλιοθήκας και εμελέτησεν ιδία τα περί της θεωρίας της μουσικής συγγράμματα τα από Ιωάννου του Δαμασκηνού μέχρι Μανουήλ Δούκα Χρυσάφου του παλαιού. Αρχιμανδρίτης ων διαβληθείς εις τα πατριαρχεία ως εφαρμόζων μονοσυλλάβους φθόγγους επί των κλιμάκων των ήχων και ως γράφων εξηγηματικώτατα τα παρά των αρχαίων μεμελισμένα μέλη, εξωρίσθη εις την πατρίδα αυτού Μάδυτον, ένθα εδίδασκε την μουσικήν διά της παραλλαγής των μονοσυλλάβων φθόγγων εις πολλούς φιλομούσους, oίτινες εξεμάνθανον την ιεράν τέχνην εντός δεκαμήνου διαστήματος, ενώ oι ακολουθούντες την παραλλαγήν του αρχαίoυ συστήματος εντός δεκαετίας. Απηλλάγη δε της εξορίας ως εξής: Ο τότε μητροπολίτης Ηρακλείας Μελέτιος μεταβάς μίαν των εορτών προς επιθεώρησιν της εν τη συνoικία Τσιβαλίου οικοδομουμένης οικίας αυτού και ακoύσας των εκ Μαδύτου τεκτόνων, ψαλλόντων επιτυχώς εν τη ανωτάτη της οικίας οροφή τα έντεχνα μαθήματα, ένεφανίσθη ενώπιον αυτών και επηρώτησεν αυτούς πόθεν ορμώνται, παρά τίνος εδιδάχθησαν την μουσικήν και πώς δύνανται νεαροί όντες να ψάλλωσιν ευχερώς τα δύσκολα λεγόμενα μαθήματα. Μαθών δε παρά των τεκτόνων ότι την μουσικήν εδιδάχθησαν εν Μαδύτω υπό του συμπατριώτου αυτών Χρυσάνθου του αρχιμανδρίτου, του χρήσιν ποιουμένου εν τη διδασκαλία της ιεράς τέχνης μεθόδου λίαν ευκόλου, συνησθάνθη το προς τον Χρύσανθον γενόμενον αδίκημα και ενήργησε την ανάκλησιν αυτού εις Κων/πολιν. Η δε Ιερά Σύνοδος πεισθείσα περί της σπουδαιότητος της μεθόδου του Χρυσάνθου διέταξεν αυτόν να παραλάβη ως συνεργάτας μεθ’εαυτού Γρηγόριον τον Λαμπαδάριον και Χουρμούζιον τον ιεροψάλτην, μεθ’ων και πρότερον συνειργάσθη, και να προβή εις ανάλυσιν της γραφής και συστηματοποίησιν των κλιμάκων των ήχων, και εις ίδρυσιν Μουσικής Σχολής. Η Μ. Εκκλησία αμείβουσα τους υπέρ της μουσικής κόπους του αρχιμανδρίτου και την επί όλην εξαετίαν (1815-1821) ευδόκιμον αυτού διδασκαλίαν εν τη Μουσική Σχολή, εν η την θεωρίαν της μουσικής εδίδαξεν, προήγαγεν αυτόν εις μητροπολίτην Δυρραχίου. Ο Χρύσανθος εκ Δυρραχίου μετέβη εις Σμύρνην, και εκείθεν εις Προύσαν, ένθα και απέθανε τω 1843. Συνέγραψεν εγχειρίδιον του θεωρητικού και πρακτικού μέρους της εκκλησιαστικής μουσικής, όπερ εξετυπώθη τω 1821 εν Παρισίοις, ως και το Μέγα Θεωρητικόν της Μουσικής, διαιρούμενον εις δύο μέρη, το θεωρητικόν και το ιστορικόν, εκδοθέν δε μετά πολλών κόπων εν Τεργέστη τω 1832 υπό Παναγιώτου του Πελοπίδα, και θεωρούμενον ως πηγή, εξ ης πάντες oι επιχειρούντες να γράψωσι περί μουσικής υπό οιανδήποτε έποψιν δύνανται ν’αρυσθώσι σπουδαίαν ύλην. Ο Χρύσανθος εποίησε πολλά και ποικίλα ποιήματα, και διά μεν της ευρωπαϊκής μουσικής εμέλισεν, όσον ενήν, διάφορα μουσουργήματα της εκκλησιαστικής μουσικής, δια δε των ημετέρων χαρακτήρων διάφορα μαθήματα της ευρωπαϊκης μουσικής. Τα έργα του μουσικού ιεράρχου εγένοντο παρανάλωμα του πυρός κατά τινα πυρκαϊάν.
|
