Γεώργιος Παπαδόπουλος
Ιστορική επισκόπησις της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής από των αποστολικών χρόνων μέχρι των καθ΄ ημάς (1-1900 μ.Χ)
Εκδόσεις "Τέρτιος", Κατερίνη.
Ο συγγραφέας είναι Μεγάλος Πρωτέκδικος της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας και Διευθυντής της Μουσικής Σχολής του εν Κων/πόλει Εκκλ. Μουσικού Συλλόγου.
ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β'
ΑΠΟ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ (323 -700 π.Χ.)
Η θυμελική μουσική εις την Εκκλησίαν κατά τον Δ' αιώνα.
Κατά τον Δ' αιώνα οι αναφανέντες αιρετικοί επεχείρησαν να εισαγάγωσιν εις τους ναούς προς όλεθρον των ψυχών των πιστών την εν τοις θεάτροις εν χρήσει ούσαν θυμελικήν μουσικήν, συντάξαντες προς τούτο και αιρετικούς ύμνους κατά την οικείαν δόζαν. Οι Δονατισταί εν Αφρική, oι Μελετιανοί εν Αλεξανδρεία και Παύλος ο Σαμωσατεύς εν τη ιερά ψαλμωδία είσηγαγον την θεατρικήν μελωδίαν, καθ' ην άνδρες μετά γυναικών αναμίξ ήδον μέλη θεατρικά και εκλελυμένα, μιμούμενοι τους μίμους και ορχηστάς, ατάκτους φωνάς αφιέντες, τας χείρας επανατείνοντες, τoις ποσίν εφαλλόμενοι και ολω τω σώματι περικλώμενοι. Μεταξύ των διασήμων αιρετικών μουσικών διακρίνεται ο κατά το 323 μ.Χ. ακμάσας ιερεύς της Εκκλησίας Αλεξανδρείας Άρειος, όστις εποίησεν υπό τον αυτόν ρυθμόν των ορθοδόξων ασμάτων διάφορα αιρετικά άσματα, και ιδία την λεγομένην «Θάλειαν», oύτως ονομασθείσαν εκ του ονόματος μιας των Εννέα Μουσών, προστάτιδος της κωμωδίας, της ειδυλλιακής ποιήσεως, των χαριεντισμών, των γελώτων. Oι Αρειανοί αρμόδιον το όνομα τούτο εθεώρησαν διά τον σκοπόν αυτών, ος ην να αποσύρωσι των ναών τους ορθοδόξους δι’ασμάτων θεατρικών, άπερ ηδύνουσι τους ακροατάς, και επέτυχον· διότι αμέσως διεδόθη παρά τοις Χριστιανοις εν τε Αλεξανδρεία και Κωνσταντινουπόλει η Θάλεια, ήτις είναι, κατά τον Μ.Βασίλειον, το Ευαγγέλιον των αρειανιζόντων. Το αυτό έπραττον και oι οπαδοί του μεγάλου αιρεσιάρχου Απολλιναρίου.
Kαι αληθές μεν ότι κατά της θυμελικής μουσικής σφόδρα επετέθησαν oι κατά τον Δ΄ αιώνα ακμάσαντες Πατέρες της Εκκλησίας, ως ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Μ. Βασίλειος, ο Ιερώνυμος, Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης, Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, ο Αυγουστνινος και άλλοι. Αλλ’ αι φωναί των Πατέρων της Εκκλησίας δεν ηδυνήθισαν να τηρήσωσιν αλώβητον την ιεράν μουσικήν εκ των επιθέσεων της θυμελικής μουσικής, ούτε να κωλύσωσι την εισβολήν αυτής εις την Εκκλησίαν, καθότι εξ ανάγκης αναποδράστου και αυτοί oι εκκλησιαστικοί πατέρες εκαινοτόμησαν περί την Μουσικήν ως εξής: Oι κατά καιρούς αναφανέντες αρειανοί και άλλοι αιρετικοί μετεχειρισθησαν, ως είπομεν ανωτέρω, την ιεράν μουσικήν προς όλεθρον των ψυχών των ορθοδόξων, συντάξαντες προς τούτο ύμνους αιρετικούς. Η Εκκλησία δε προς συγκράτησιν των εν τη πίστει αστηρίκτων επέτρεψεν όπως oι μουσικοί ποικίλλωσι τα άσματα αυτων επί το εμμελέστερον. Πολλοί Πατέρες της Εκκλησίας, εν οις Γρηγόριος ο Θεολόγος, και αυτός ο Χρυσόστομος τη ανάγκη υπείκοντες παρέδωκαν εις την Εκκλησίαν ορθόδοξα μεν Αντίφωνα, πλην γοητευτικά, ίνα ψάλλωνται κατά των αιρετικών ωδών προς προφυλακήν των πιστών εκ της αποπλανήσεως.
Εκ της αιρετικής λύμης διέσωσαν δια της εντέχνου Μουσικής τα ποίμνια αυτών και άλλοι ποιμένες της Εκκλησίας. H ιστορία διδάσκει ότι ο Μέγας Αθανάσιος εισήγαγεν εν Αλεξανδρεία λίαν επιτετηδευμένην Μουσικήν όπως στηρίξη εν τη πίστει τους Μελετιανούς, οίτινες έψαλλον τους ύμνους χορεύοντες. Oι εκκλησιαστικοί ιστορικοί αφηγούνται ως παράδειγμα της ισχύος της Μουσικής της υπό του Αθανασίου καθιερωθείσης το εξής :
Η αρειανίζουσα τότε πολιτεία έπεμψε στρατιώτας προς σύλληψιν του Αθανασίου και απαγωγήν εις το δικαστήριον. Τούτους ιδών ο ποιμήν της Αλεξανδρείας εισβαλόντας εις τον ναόν διέταξε τον διάκονον να καλέση τον λαόν εις προσευχήν, ότε και εψάλησαν ύμνοι, του λαού υποψάλλοντος τα Ακροτελεύτια «ότι εις τον αιώνα το έλεος αυτού». Η εύρυθμος ψαλμωδία αντηχήσασα εις τον ναόν κατεκήλησε τους στρατιώτας, οίτινες κατενθουσιασθέντες δεν ετόλμησαν να διακόψωσι την θείαν λειτουργίαν, και ούτως εσώθη ο Αθανάσιος εκ των χειρών των εχθρών αυτού. Εν τη Εκκλησία των Αλεξανδρέων ην εν χρήσει η χρωματική μελωδία, την οποίαν Κλήμης ο Αλεξανδρεύς θεωρών λίαν αβράν και ηδείαν δια την ακοήν, συνεβούλευε τους χριστιανούς ν’αποφεύγωσιν αυτήν και εν αυτή έτι τη οικιακή ασκήσει. Την επιτετηδευμένην μουσικήν εισήγαγεν εν Συρία Εφραίμ ο Σύρος προς διάσωσιν της Εκκλησίας της Συρίας εκ της ψευδοδιδασκαλίας της εισαχθείσης υπό του κατά τον Γ' αιώνα ακμάσαντος Γνωστικού αιρετικού Αρμονίου (πρότερον καλουμένου Αμμονίoυ), υιoύ Βαρδεσάνου ή Βαδησάνου και της γοητευτικής μουσικής αυτού. Ίνα δε συγκρατήση ασφαλέστερον ο όσιος ανήρ την γνωστικίζουσαν πόλιν της Εδέσσης της Μεσοποταμίας εις την ορθοδοξίαν, διέταξε να ψάλλωσιν ηδέως τας διαφόρους ορθοδόξους αυτού ωδάς εις τον ναόν κατά τας Κυριακάς παρθένοι υπό την διεύθυνσιν αυτού. Εν τη Εκκλησία Μεδιολάνων εισήχθη η έντεχνος μουσική υπό του ιερού Αμβροσίου, όστις, κατά το παράδειγμα των ποιμένων της Ανατολικής Εκκλησίας, παρεδέχθη προς υπεράσπισιν της ορθοδοξίας και κατά του Αρειανισμού την συνεχή ψαλμωδίαν ύμνων, συναδόντων εις τας ανάγκας της εποχής.
Μετά δε τους διωγμούς της Εκκλησίας, oι χριστιανοί μη φοβούμενοι πλέον την διαφθοράν της καθαρότητος της πίστεως εποίουν και έντεχνα άσματα, άπερ ουκ ολίγοι εκ του λαού επεδοκίμαζον, ουχί δε και oι φυλάττοντες την σεβαστήν απλότητα των αρχαιοτέρων της Εκκλησίας ύμνων και ιδία oι αναχωρηταί, οίτινες απεδοκίμαζον την θυμελικήν μουσικήν. Και εν γένει παρατηρούμεν ότι κατά το δεύτερον ήμισυ του Δ' αιώνος διεκρίθησαν εν τη ψαλμωδία της Εκκλησίας δύο μερίδες, η μία συντηρητική και η άλλη προοδευτική. Και αυτός δε ο λαός υπερβαλόντως ηγάπα την έντεχνον μουσικήν, ην ακούων εν τοις ιπποδρομίοις και τοις θεαμάσιν, επεθύμει ν’ακούη και εν ταις εκκλησίαις ως ικανοποιούσαν τον σαρκικόν άνθοωπον. Kαι αυτοί ψάλται δεν ήσαν απηλλαγμένοι του γενικού μιάσματος, εμιμούντο δε τοις εν τοις θεάτροις εν χρήσει μουσικήν ίνα ευαρεστήσωσι προς τούτον ή εκείνον τον άρχοντα ή μεγιστάνα ή και τον λαόν. Κατά τον Πορφυρογέννητον, πολλάκις μετά των φατριών του Ιπποδρόμου συνέψαλλον και αυτοί oι ψάλται των ναών της αγιας Σοφίας και των αγίων Αποστόλων.
|
