Γεώργιος Παπαδόπουλος
Ιστορική επισκόπησις της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής από των αποστολικών χρόνων μέχρι των καθ΄ ημάς (1-1900 μ.Χ)
Εκδόσεις "Τέρτιος", Κατερίνη.
Ο συγγραφέας είναι Μεγάλος Πρωτέκδικος της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας και Διευθυντής της Μουσικής Σχολής του εν Κων/πόλει Εκκλ. Μουσικού Συλλόγου.
ΠΕΡΙΟΔΟΣ Α'
ΑΠO ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΜΕΧΡΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ (1-323)
Οι πρώτοι μελωδοί και υμνογράφοι της Εκκλησίας.
Η του Χριστού Εκκλησία κατά τους πρώτους αιώνας, του Χριστιανισμού ανέδειξεν ουκ ολίγους μελωδούς και υμνογράφους, oίτινες εποίησαν και άσματα έμμετρα και ωδάς λίαν εκφραστικας του ευαγγελικού πνεύματος. Το μελοποιείν κατά τους πρώτους αιώνας ην ιδιον του ανωτάτου κλήρου, διό και ως μελοποιοί αναφέρονται oι ανώτατοι της Εκκλησίας ιεράρχαι.
Διονύσιος Αρεοπαγίτης ήκμασε κατά τον Α'μ.Χ. αιώνα. Κατά την Κοίμησιν της Θεοτόκου ο ιερός Διονύσιος ηρπάγη εν νεφέλαις μετά των Αποστόλων και των θείων ιεραρχών. Ιερόθεος Αθηνών επίσκοπος εχειροτονήθη υπό τoυ Αποστόλου Παύλου. Παρεγένετο διά νεφέλης εις την της Θεοτόκου Κοίμησιν, ως και oι Απόστολοι, ότε και εγένετο έξαρχος των θείων υμνωδιών, κατά την μαρτυρίαν Διονυσίου του Αρεοπαγίτου. Ιγνάτιος ο Θεοφόρος, υπήρξε μαθητης Ιωάννου του Θεολόγου, εποίμανε την Εκκλησίαν Αντιοχείας έτη 32, απέθανε δε μαρτυρικώς κατά τας αρχάς του Β' αιώνος. Ο αποστολικός ούτος πατήρ εισήγαγεν εις την Εκκλησίαν την Αντιφωνον ψαλμωδίαν και τους δύο χορούς. Οπόσην δε αγάπην ησθάνετο προς την Μουσικήν, καταδείκνυται εκ τε της προς Εφεσίους επιστολής αυτού, δι’ης προτρέπει τους πρεσβυτέρους ίνα εν ομονοία και αληθει αγάπη υμνώσι τον Ιησούν Χριστόν, ψάλλοντες ομοθύμως δια μιας μόνης φωνής, και εκ της προς Ρωμαίους, εν η παραινεί τους πιστούς ίνα σχηματίσωσι μουσικούς χορούς και υμνώσιν εν ειρήνη και ομονοία τον Θεόν. Πολύκαρπος Σμύρνης επίσκοπος, προεχειρίσθη υπό Ιωάννου του Θεολόγου, απέθανε δε τον μαρτυρικόν θάνατον τω 169. Καταλέγεται εν τοις μελωδοίς της Εκκλησίας. Ιουστίνος ο Φιλόσοφος και μάρτυς έζησε τον Β' αιώνα. Μεταξύ των πολλών και διαφόρων συγγραμμάτων αυτού συνέταξε, κατά την μαρτυρίαν του πατριάρχου Φωτίου, και βιβλίον απολεσθέν καλούμενον «Ψάλτης», εν τω οποίω περιείχετο πιθανώς σύνοψις ύμνων χριστιανικών, συντεταγμένων ίνα ψάλλωνται καθ’ωρισμένας ώρας εν τη λειτουργία προς δόξαν του ονόματος του Χριστού, και οδηγίαι περί του πώς και κατά ποίαν τάξιν έδει να ψάλλωνται οι ύμνοι oύτoι εις τας κοινάς συνάξεις. Την έλλειψιν του απολεσθέντος «Ψάλτου» αναπληροί εν τισιν η Απολογία υπέρ των Χριστιανών ένθα περιγράφονται εν μέρει αι ιεροτελεστίαι του Β΄ αιώνος. Εν τη Β' αυτού Απολογία ομιλεί περι των ψαλλομένων ύμνων και της ιδιότητος αυτών. Εν γένει εκ των Απολογιών του Ιουστίνου μανθάνομεν ότι η λειτουργία κατά τον Β' αιώνα ετελείτο μετά ψαλμών και ύμνων. Ειρηναίος (+ 14 0-202) μαθητής ΙΙολυκάρπου του Σμύρνης, διετέλεσεν επίσκοπος της εν Γαλλία Εκκλησίας του Λουγδούνου. Καταλέγεται το όνομα αυτού εις την σειράν των μελωδών της Εκκλησίας. Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, γεννηθεις κατά τον Β' αιώνα ετελεύτησε τω 220 μ.Χ. Εποίησεν ασματικάς ωδάς και ύμνους· προτρέπει δε τους Χοιστιανούς ίνα μεταχειρίζωνται μουσικήν κοσμίαν και ταπεινήν και ουχί την έκλυτον, ήτις δια των ελιγμών της φωνής ωθεί ημας εις βίον μαλθακόν. Ιππόλυτος, γεννηθείς κατά τον Β' αιώνα ετελεύτησε μαρτυρικώς τώ 250 μ.Χ. Έγραμε διαφόρους ύμνους κατά των συγχρόνων αιρετικών προς δόξαν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, αλλά δυστυχώς απωλέσθησαν. Ωσαύτως συνέταξεν ωδάς εις πάσαν την Γραφήν. Ωριγένης (+ 185-254) ο πολυμαθέστατος της Εκκλησίας διδάσκαλος, εποίησεν ύμνους κατά των αίρετικών. Γάϊος, πρεσβύτερος Ρώμης, ήκμασε περί τα τέλη του Β' μ.Χ. αιώνος. Κατά την μαρτυρίαν του ιστοριογράφου Ευσεβίου, ο Γάϊος έγραψεν ότι δια των εν χρήσει εν τη αρχαία Εκκλησία ύμνων υμνολογείτο η θεότης του Υιού του Θεού, προσέτι δε, και ότι oι ύμνοι ούτοι επιδοκιμαζόμενοι υπό της Εκκλησίας ενεγράφοντο εις τα επί τούτω βιβλία. Γρηγόριος ο θαυματουργός, γενόμενος της εαυτού πατρίδος Νεοκαισαρείας επίσκοπος. Θωρείται ο θεμελιωτής των τύπων της λειτουργίας· εκανόνισε δε όπως το ποίμνιον αυτoύ εορτάζη τας ημέρας των μαρτύρων μετά πομπών και πνευματικων ωδών. Ετελεύτησε τω 250 μ.Χ. Ανατόλιος επίσκοπος Λαοδικείας (+270-282) εκ των αρχαιοτάτων ποιητών των Τροπαρίων, εκ των οποίων ουκ ολίγα δεκτά εγένοντο εν τοις κανονικοίς βιβλίοις της Εκκλησίας. Αθηνογένης επίσκοπος της εν Καππαδοκία Σεβαστείας, απέθανε τω 290. Επί των διωγμών διήγε τον βίoν μετά των μαθητών αυτού εν τη ερήμω, ένθα ησκείτο εν νηστείαις, προσευχαις και ψαλμωδίαις. Νέπως επίσκοπος Πενταπόλεως, έζησε περί τα μέσα του Γ' μ.Χ. αιώνος. Εποίησε πολλούς ύμνους προσφιλείς τοις Χριστιανοίς των τότε χρόνων, ψαλλομένους ου μόνον εντός της περιφερείας της επισκοπής Πενταπόλεως, αλλά και εκτός αυτής. Αντέστη κατά των κακοδόξων ύμνων του εν Αφρική αιρετικού Ουαλεντίνου, και κατά του Αιγυπτίου Ιέρακος, του μη παραδεχομένου την ανάστασιν των νεκρών, ποιήσας ύμνους ορθοδόξους, μη σωζομένους.
|
