|
Μιτάκης Μανώλης
Το Φάρμακο στην Ορθοδοξία
Από τη γέννηση του νοσοκομείου
στο Βυζάντιο ως τη γέννηση της Ντόλλυ
Η γέννηση του Νοσοκομείου στο Βυζάντιο
Οι Πατέρες της εκκλησίας μας μετά τη διατύπωση των θέσεων της ορθοδοξίας για τη φαρμακευτική αγωγή, αναζήτησαν τρόπους για να γίνει και έμπρακτη η στάση αυτή της εκκλησίας, χτίζοντας ξενώνες για την ανακούφιση των φτωχών ασθενών οι οποίοι σε αντίθεση με τους όποιους Ρωμαϊκούς ξενώνες, είχαν συστηματική και πλήρη ιατροφαρμακευτική υποστήριξη. Οι ξενώνες αυτοί διοικούνταν από τους επισκόπους ή από τους ηγούμενους των μοναστηριών. Η αρχή έγινε από το Μέγα Βασίλειο, που ίδρυσε τα πτωχεία (16) . Η συνεχής δημόσια προφορική και γραπτή εκθείαση της ιατρικής στα κείμενα του Βασιλείου και του Ιωάννου του Χρυσοστόμου, είχε σαν αποτέλεσμα το συστηματικό κτίσιμο νοσοκομείων στο όνομα της Χριστιανικής αγάπης και φιλευσπλαχνίας.
Η θεολογική θέση των πατέρων περί του θεμιτού της παρατήρησης και της εξάσκησης των ιατρών, όχι μόνο επανανέσυρε τα κείμενα του Ιπποκράτη και του Γαληνού, αλλά ανέδειξε και σημαντικούς ιατρούς όπως ο Παύλος ο Αιγινήτης. Ένα από τα επιτεύγματα της βυζαντινής ιατρικής είναι η πρόοδος στις χειρουργικές επεμβάσεις, με αποκορύφωμα τη λιθοτομία (17). Το Βυζάντιο υπερηφανεύεται ότι επί των ημερών του πραγματοποιήθηκε στα νοσοκομεία του η πρώτη στον κόσμο αναίμακτη εγχείρηση αφαίρεσης πέτρας, με τη χρήση καθετήρα για την παροχέτευση της κύστεως, κάτι που στη Δύση έγινε εφικτό μόλις κατά τον ΙΘ΄ αιώνα.
Η χρήση φαρμάκων στα νοσοκομεία διευρύνθηκε και μάλιστα με τρόπο που να μην εμποδίζει τη διάχυση της γνώσης, όπως αποδεικνύει η πληθώρα καταλόγων φαρμάκων και φαρμακευτικών φυτών που μας είναι σήμερα διαθέσιμοι από την εποχή εκείνη. Στα βυζαντινά νοσοκομεία, αρχίζει η εγκατάσταση νοσοκομειακών φαρμακοποιών πολύ πιο νωρίς απ ότι στη δύση, στην οποία τα δυο επαγγέλματα δεν είχαν διαχωριστεί μέχρι το 1271. Το πιο χαρακτηριστικό βυζαντινό έργο από τη σκοπιά του φαρμακοποιού, είναι ο κατάλογος επιτρεπομένων φαρμάκων, ο οποίος περιγράφει και τον επιτρεπόμενο τρόπος παρασκευής τους ( στις μέρες μας ονομάζεται φαρμακοποιία.) Προς τα τέλη του ΙΓ αιώνα ο Νικόλαος Μυρεψός είχε συντάξει τη φαρμακοποιία του με τον τίτλο Δυναμερόν που περιείχε περισσότερα από 2600 φάρμακα. Το Δυναμερόν του Νικολάου Μυρεψού αποτέλεσε τη βάση για τις Ευρωπαϊκές φαρμακοποιίες μέχρι τον 17ο αιώνα (10,18).
Μια άλλη πρωτιά των Βυζαντινών νοσοκομείων είναι ότι απέδειξαν έμπρακτα την αξία του δικαιώματος της γυναίκας για ισοτιμία ως προς την ιατρική αντιμετώπιση. Ο ξενών του Λιβός δεχόταν αποκλειστικά γυναίκες ως ασθενείς σύμφωνα με το τυπικόν του (16).
Τέλος, στα βυζαντινά νοσοκομεία παρεχόταν συνεχιζόμενη ιατρική εκπαίδευση, κάτι πρωτοφανές για τα μεσαιωνικά δεδομένα. Το γεγονός της συντήρησης αυτής της Ελληνογενούς στην πλειοψηφία Ιατρικής γνώσης συνετέλεσε σε μεγάλο βαθμό και στη διάσωση μεγάλου μέρους της Ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς καθώς και της Ελληνικής γλώσσας. Και το γεγονός ότι όλα αυτά γινόταν κάτω από τη διοίκηση και ενεργό χρηματοδότηση της Ορθόδοξης εκκλησίας, αποτελεί μια άμεση απόδειξη της εγκεφαλικότητας της.
Αντίθετα, στη δύση που όπως είδαμε η Ιατρική δεν ήταν αποδεκτή στην προχριστιανική εποχή, επικράτησε σχεδόν απόλυτο σκότος. Η χρήση φαρμάκων θεωρούντο δεισιδαιμονία και οι χρήστες τους μάγοι και μάγισσες (23).Η όποια φαρμακευτική γνώση περιορίστηκε σε κάποια μοναστήρια και ποτέ δεν διαχύθηκε σε μαζικό επίπεδο. Την ίδια στιγμή που οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί είχαν καλά συνειδητοποιήσει τόσο την πίστη τους όσο και την ταυτόχρονη ανάγκη για χρήση φαρμάκων, οι χριστιανοί της Δύσης έπρεπε να περιμένουν την έλευση του Παράκελσου για να υποψιαστούν ότι θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τις νόσους με τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής (19). Ακόμη και οι οίκοι φιλευσπλαχνίας τους ποτέ δεν εξελίχθηκαν σε νοσοκομεία όπως στο Βυζάντιο. Αλλά και τα καλύτερα νοσοκομεία τους ποτέ δεν έφτασαν την οργάνωση του Ξενώνα του Παντοκράτωρος στην Κωνσταντινούπολη που έφτασε να διαθέτει 5 φαρμακοποιούς (16). Όταν ο Βασιλιάς της Σικελίας Φρειδερίκος ο Β χώρισε με νομοθετικό διάταγμα το επάγγελμα του Ιατρού από το επάγγελμα του Φαρμακοποιού, δεν έκανε καμία νύξη για τα νοσοκομεία, γεγονός που πιστοποιεί την έλλειψη ή τη νηπιακή τους κατάσταση γύρω στο 1271. Στην δυτική βιβλιογραφία δεν παρατηρείται επίσκοπος με σημαντικές γνώσεις ή με άποψη επί του φαρμάκου. Στην βυζαντινή βιβλιογραφία ακόμα και ο Πατριάρχης Φώτιος ήξερε και χρησιμοποιούσε συνταγές φαρμάκων.
Το φάρμακο από το βυζάντιο ως την Ντόλλυ
Η Τουρκοκρατία διέλυσε την πλειοψηφία αν όχι όλα τα βυζαντινά νοσοκομεία (16,20). Ακολούθησαν οι σκοτεινοί για την Ελλάδα αιώνες. Στη δύση, το πνεύμα της αναγέννησης ωθούσε με μαθηματική ακρίβεια στην ενσωμάτωση της αλχημείας από τη φαρμακευτική και την ταυτόχρονη γέννηση της χημείας από τα εργαστήρια των φαρμακείων. Ταυτόχρονα όμως στη Δύση, άρχισαν να εμφανίζονται οι συνέπειες των μεθόδων της Ιεράς εξέτασης και της δογματικής προσήλωσης της εκκλησίας που έπασχε τόσο σε θεολογικό επίπεδο ως προς τη στάση της απέναντι στο φάρμακο, όσο και στην καθημερινή της πρακτική: Η ανακάλυψη των μικροβίων καθώς και η ανακάλυψη των δεινοσαύρων κλόνισε την πεποίθηση των δυτικών επιστημόνων ως προς την αξιοπιστία της Γένεσης στην Βίβλο (25), ακριβώς διότι ο τρόπος προσέγγισης της Βίβλου από αυτούς είναι καθαρά ορθολογιστικός και όχι εννοιολογικός.. Η ανακάλυψη φαρμάκων που έσωζαν τους αποικιοκράτες στο νέο κόσμο, κλόνισαν την πεποίθηση ότι οι ασθένειες αποτελούν υποχρεωτικά τιμωρία του Θεού. Η ανακάλυψη των εμβολίων, έθεσε τέρμα στις «αμαρτωλές» και «μη αμαρτωλές» οικογένειες. Η γένεση και ενίσχυση της επιστημονικής φαρμακολογίας συνετέλεσε στην ελάττωση των δακτυλοδεικτούμενων προσώπων. Η ανακάλυψη των νόμων της γενετικής και μάλιστα από έναν μοναχό, τον Mendel, θεμελίωσαν ακόμα περισσότερο τις σχέσεις αιτίου –αιτιατού (22).Για τους λόγους αυτούς, πολύ συχνά οι επιστήμονες της δύσης προσπαθούν να κάνουν άκαιρες συγκρίσεις του λογικού με το υπέρλογο. Έτσι, αμήχανα η δυτική εκκλησία υποδέχτηκε με έντονα αρνητικά συναισθήματα τη βιοτεχνολογία που πρεσβεύει η έλευση της Ντόλλυ, ενώ στάθηκε συγκριτικά ασυγκίνητη στη ρίψη των ατομικών βομβών σε μη-χριστιανούς.
Συμπεράσματα
Η ορθοδοξία αποτελεί το τμήμα εκείνο της χριστιανοσύνης που ξεκάθαρα στήριξε την ύπαρξη του φαρμάκου, και την συσχέτισε με το μεγαλείο της Θεϊκής Σοφίας. Είναι εκείνη που ξεκάθαρα στήριξε την Ιατρική, αναδεικνύοντας την ως πεμπτουσία της φιλευσπλαχνίας. Και μόνο για τις καθαρές αυτές θεολογικές θέσεις που κηρύττει από την εποχή των Πατέρων της, η ορθοδοξία δεν έχει να φοβηθεί τίποτε από τον κόσμο του φαρμάκου. Εξάλλου, η ορθοδοξία, συνετέλεσε όσο καμία άλλη θρησκεία στην εξέλιξη του φαρμάκου, διότι η ορθοδοξία δημιούργησε τον πιο φυσικό χώρο παρατήρησης της κλινικής του δράσης: Στο νοσοκομείο, που είναι δικό της δημιούργημα, διενεργούνται σήμερα όλες οι διεθνείς ελεγχόμενες κλινικές μελέτες των φαρμάκων.
Ακόμα και σήμερα όμως, η ορθοδοξία δεν έχει τελειώσει τον ιστορικό της ρόλο ως προς η βοήθεια που μπορεί να προσφέρει στο φάρμακο: Στην μεταμοντέρνα κοινωνία της παγκοσμιοποίησης, η ανάμιξη της ανατολικής με τη δυτική φιλοσοφία έφερε σαν αποτέλεσμα το να επιθυμούν μεν οι άνθρωποι την υγεία τους, αλλά να θέλουν περισσότερο να αισθάνονται ότι έχουν αξία. Έτσι, θυσιάζουν συχνά την υγεία τους για να αισθανθούν ότι αξίζουν. Για την ορθοδοξία όμως, το αίσθημα αξίας δεν κατακτάται ως επίτευγμα, αλλά λαμβάνεται ως Θείο δώρο (28).
Η συμπαράσταση της ορθοδοξίας στην έλευση νέων φαρμάκων μέσω της στήριξης για την εξεύρεση ισχυρής θεολογικής πλατφόρμας για την επίλυση των προβλημάτων της βιοηθικής στα βιοτεχνολογικά φάρμακα, καθώς και η κατανόηση της σε νοσήματα τα οποία στην δυτική κοινωνία -και κατά συνέπεια στα δυτικά δόγματα του χριστιανισμού- αποτελούν θέματα taboo (όπως για παράδειγμα η παθολογική σεξουαλική δυσλειτουργία και η παθολογική γυναικεία ακράτεια ούρων) αποτελεί μέγιστη απόδειξη της συνέχισης της δυναμικής συνέργειας της επιστήμης με την ορθοδοξία στην Ελλάδα, όπως θεμελιώθηκε από τους Πατέρες της εκκλησίας μας.
Και τέλος, θα πρέπει να συνεχιστεί η ολιστική προσέγγιση της ορθοδοξίας στα θέματα της ασθένειας, που βλέπει την φαρμακευτική αγωγή για το σώμα να συνδυάζεται με την πνευματική ανάταση. Γιατί ακόμα και οι δυτικού τύπου κλινικές μελέτες, έχουν πλέον αποδείξει ότι αυτός ο συνδυασμός πνευματικής και σωματικής υποστήριξης συμβάλλει αποφασιστικά στη μεγαλύτερη συμμόρφωση του ασθενή στις οδηγίες του Ιατρού και του Φαρμακοποιού[24]. Συμμόρφωση, που η Φαρμακευτική και η Ιατρική την χρειάζονται αυτή την εποχή περισσότερο από ποτέ σε μερικά νοσήματα που δεν έχουν ακόμα νικηθεί, όπως ο καρκίνος (27).
Για να μπορέσει η ορθοδοξία να συνδράμει αποφασιστικά θα πρέπει να χρησιμοποιήσει κατά την άποψη του συγγραφέα την ξεκάθαρη πρακτική που εφάρμοσε στα βυζαντινά νοσοκομεία που δημιούργησε: Το διαχωρισμό μεταξύ της νόσου και της ασθένειας (26). Νόσος είναι ένα σύνολο παθολογικών διαταραχών που διαπιστώνονται εργαστηριακά και πιστοποιούνται κλινικά από τον ιατρό. Ασθένεια είναι ο τρόπος που βιώνει ο άνθρωπος τη νόσο του. Η αντιμετώπιση της νόσου είναι έργο αποκλειστικά της φαρμακευτικής επιστήμης και όχι της θρησκείας. Στην αντιμετώπιση της ασθένειας όμως η Ορθοδοξία μπορεί να παίξει μέγιστο ρόλο με την έννοια της ίασης ως σωματικής και πνευματικής ολοκληρίας της υγείας (28). Όταν η Φαρμακευτική χαρίσει στην Ιατρική το τελικό χτύπημα στα νοσήματα αυτά με όπλο τη νέα τεχνολογία, η ορθοδοξία πρέπει να είναι εκεί: Περιχαρής, για την καθαρή θεολογική στάση αλλά και την έμπρακτη στήριξη που κρατάει απέναντι στο φάρμακο, εδώ και 1300 περίπου χρόνια.
Σημειώσεις
16. Timothy Miller: Η γέννηση του Νοσοκομείου στο Βυζάντιο. Ελληνική επιμέλεια κ. Κελέρμενος, αρωγή Ιερ. Μητρ. Λειβαδιάς. Εκδ. βήτα Medical Arts
17. Χ. Μάρτης: Η Ιατρική από τον Ιπποκράτη στο DNA. Εκδ. Λιβάνη, 2002
18. Ε. Φωκάς. Ιστορία της Φαρμακευτικής. Εκδ. Αρ.Παν. Θες/νίκης 1983
19. Παράκελσος: De causis morborum invisibilium.Εκδ. Κυβέλη 2005
20. πατήρ Γεώργιος Δ. Μεταλληνός: Τουρκοκρατία. Εκδ. ακρίτας, 1993
21. Καινή Διαθήκη. Επιμέλεια Π. Τρεμπέλα
22. Richard Dawkins: Το εγωιστικό γονίδιο. Εκδ. Κάτοπτρο, 1976
23. Mary Baker Eddy: science and health with key to the scriptures. Editor trustees under the will of M. B. Eddy, 1903
24. Μανώλης Μιτάκης: Το επείγον στο φαρμακείο. Εκδ. Φαρμακευτικός κόσμος, 2005
25. Lynn Margoulis: Ο συμβιωτικός πλανήτης. Μια νέα θεωρία για την εξέλιξη. Εκδ.Κάτοπτρο 1999
26. Sarah Nettleton: Κοινωνιολογία της υγείας και της ασθένειας. Εκδ. τυπωθήτω, 1995
27. Μανώλης Μιτάκης: Φαντασία και λογική στον κόσμο του φαρμάκου: Η ιστορία της cis-platine. Περ. Ρυσμός, 2/ 2002
28. πατήρ Φιλόθεος Φάρος. Η Ίαση ως υγείας ολοκληρία. Εκδ. Αρμός, 2003
|
|
|
