|
Μιτάκης Μανώλης
Το Φάρμακο στην Ορθοδοξία
Από τη γέννηση του νοσοκομείου
στο Βυζάντιο ως τη γέννηση της Ντόλλυ
Εισαγωγή
Ο 20ος αιώνας παρέδωσε τη σκυτάλη του στον 21ο με την «παρακαταθήκη» δυο παγκοσμίων πολέμων στους οποίους αφαιρέθηκαν εκατομμύρια ζωές. Η ειρωνεία είναι ότι ο 20ος αιώνας είναι εκείνος που παρέδωσε στην ανθρωπότητα την παράταση του προσδόκιμου της ζωής. Η έκρηξη των επιστημονικών ανακαλύψεων από όλες σχεδόν τις επιστήμες, βρήκε άμεση εφαρμογή στην ενίσχυση των δυνατοτήτων της φαρμακευτικής επιστήμης, με αποτέλεσμα την ανακάλυψη φαρμάκων που όχι μόνο παρατείνουν τη διάρκεια της ζωής, αλλά βελτιώνουν και την ποιότητα
της (1).
Στο κατώφλι του 21ου αιώνα μπορούμε ήδη να μιλάμε για life style drugs. Πρόκειται για φάρμακα που αντιμετωπίζουν μια πάθηση που ενώ άμεσα δεν θεωρείται επαπειλούμενη για τη ζωή, εν τούτοις χειροτερεύει την ποιότητα της ζωής του ασθενή τόσο δραματικά, που μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές ψυχικές παρεκτροπές που δυνητικά μπορεί να είναι επαπειλούμενες για τη ζωή. Συνήθως με τον όρο life style drugs μας έρχονται στο νου φάρμακα όπως η σιλντεναφίλη ( Viagra® ) για την καταπολέμηση της σεξουαλικής δυσλειτουργίας. Σήμερα όμως η φαρμακευτική είναι σε θέση να βοηθήσει ευρύτερο κύκλο «κοινωνικών» παθήσεων όπως για παράδειγμα η γυναικεία ακράτεια ούρων με φάρμακα όπως η ντουλοξετίνη (Ariclaim®). Πριν από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, η επίσκεψη και μόνο του ασθενή στο ιατρό του για την αντιμετώπιση των νόσων αυτών αποτελούσε taboo.
Το προφίλ ασφάλειας και αποτελεσματικότητας των μοντέρνων φαρμάκων σε συνδυασμό με την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και τη θεαματική βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών, (σε βαθμό που σε μερικά νοσήματα να έχουν αρχίσει να αρνούνται ότι είναι ασθενείς λόγω της επιτυχίας της φαρμακευτική αγωγής που λαμβάνουν εφ όρου ζωής) έχει συντελέσει στο να αμφισβητείται καίρια ο ρόλος της θρησκείας στις μετά μοντέρνες κοινωνίες, αντικαθιστάμενος από το ρόλο του ανθρώπου-μικρού δημιουργού (2). Η έλευση της Dolly, η δυνατότητα του ανθρώπου να επέμβει στο γονιδίωμα, η τεχνολογία βλαστοκυττάρων, και η φαρμακογονιδιωματική, έχουν φέρει σε μεγάλη αμηχανία τις θρησκείες, συμπεριλαμβανομένου και του καθολικού και προτεσταντικού Χριστιανισμού. Στόχος του άρθρου αυτού είναι να καταδειχτεί ότι η ορθοδοξία όχι μόνο δεν έχει τίποτε να φοβηθεί από τη φαρμακευτική επανάσταση, αλλά μόνο οφέλη μπορεί να αποκομίσει. Κι αυτό γιατί η ορθοδοξία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανακάλυψη των φαρμάκων και την γέννηση του νοσοκομείου όπως θα δούμε παρακάτω.
Το φάρμακο στην αρχαία Ελλάδα
Σύμφωνα με τις αρχές της Εθνοφαρμακολογίας η ανακάλυψη φαρμάκων από τον άνθρωπο, αποτελεί ιδιαίτερο διακριτό του χαρακτηριστικό (3,4) που προηγήθηκε ακόμα και από την ανακάλυψη της φωτιάς ή του τροχού (5,6). Κι αυτό γιατί οι πρωτόγονοι άνθρωποι είχαν την τάση να χαϊδεύουν την άγνωστη γη για να την εξευμενίσουν. Ήταν λογικό επομένως κάποια από τα φυτά με τα οποία έρχονταν σε επαφή να αποδειχτούν σωτήρια για τη ζωή τους, και γρήγορα διδάχτηκαν εμπειρικά την ποσότητα που χρειάζονταν για να σωθούν αντί να δηλητηριαστούν. Το γεγονός ότι κάποια φυτά ενώ ήταν δηλητηριώδη μπορούσαν να σώσουν ζωές, έκανε τον Όμηρο να πρωτοεμφανίσει στην ανθρωπότητα τη λέξη Φάρμακον (7). Η σημασία της λέξης αυτής των Ομηρικών επών σημαίνει φάρμακο και δηλητήριο ταυτόχρονα. Η αξία της λέξης Φάρμακον στον Όμηρο είναι τεράστια. Κι αυτό γιατί στον ομηρικό κόσμο, οι ήρωες δεν αρρωσταίνουν ποτέ. Ζουν ή πεθαίνουν. Εάν λαβωθούν σε μάχη, κάποιος θεός φροντίζει για να μην πεθάνουν. Αυτός ο θεός όμως δεν κάνει ιατρική. Κάνει θαύματα. Μέσα σε αυτόν τον κόσμο λοιπόν ο Όμηρος επέλεξε τον Οδυσσέα να χορηγήσει αντίδοτο στους συντρόφους του που είχαν κυριευτεί από τις παρενέργειες που είχε το φάρμακο που τους έδωσε η Κίρκη για να λησμονήσουν την πατρίδα τους (8). Η αναφορά λοιπόν της σχέσης φαρμάκου-δηλητηρίου και δηλητηρίου- αντιδότου, από τον Όμηρο, πυροδότησε την αρχή του τέλους του ελέγχου των θεραπειών από το ιερατείο της εποχής.
Η αρχαία Ελλάδα δεν είχε ποτέ στενά οργανωμένα ιερατεία με βάση τη μορφή και τη δομή που σήμερα εννοούμε. Έτσι, οι Έλληνες ιατροί της αρχαιότητας, χωρίς ποτέ να παρεκτοπίσουν την έννοια του θείου (απόδειξη είναι ότι ορκίζονταν στον θεό Ασκληπιό), παρεκτόπισαν τη μεταφυσική προσέγγιση στην ασθένεια θεμελιώνοντας έτσι τις βάσεις της σύγχρονης Ιατρικής. Για την ιστορία της αρχαίας Ελληνικής ιατρικής κυρίαρχη θέση έχουν αναμφισβήτητα ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός, ενώ η Φαρμακευτική επιστήμη που δεν είχε ακόμη αποχωριστεί από την Ιατρική μνημονεύει το Θεόφραστο και το Διοσκουρίδη (9). Έτσι, η αρχαία Ελλάδα κληροδότησε τον Ελληνικό πληθυσμό (10,11,16,17,18) με:
- Την αποδοχή σε γενικές γραμμές του επαγγέλματος της ιατρικής γενικά, και των ιατρών ειδικά.
- Τη συνειδητή χρήση φαρμάκων για την αντιμετώπιση των ασθενειών από τους ιατρούς και τη συνειδητή συμμόρφωση των ασθενών στις οδηγίες χρήσης των φαρμάκων
- Τον περιορισμό της μεταφυσικότητας και την εισαγωγή των θεμελίων για αυτό που ορίζεται στη σημερινή βιβλιογραφία ως evidence based medicine & evidence based pharmacy.
- Την ίδρυση των ασκληπιείων που αποτελούν τον μακρινό πρόδρομο των νοσοκομείων, όπου όμως είναι αμφίβολο εάν οι ασθενείς είχαν ταξική ισότητα ως προς την πρόσβαση σε αυτά.
Το φάρμακο στην αρχαία Ρώμη
Παρόλο που ο Διοσκουρίδης και ο Γαληνός έζησαν σε εποχές που η Ελλάδα ήταν απλώς ρωμαϊκή επαρχία, οι Ρωμαίοι δεν απέκτησαν ποτέ την αγάπη και την εξοικείωση με την Ιατρική που παρέλαβαν από τους Έλληνες. Πράγματι, ελάχιστες είναι οι ιστορικές καταγραφές Ρωμαίων ιατρών. Αυτό έγινε γιατί οι εκπρόσωποι της Ρωμαϊκής κουλτούρας ήταν εξαιρετικά καχύποπτοι σε καθετί Ελληνικό, και ειδικά στην Ιατρική που έφερε ιδιαίτερα τα στοιχεία της Ελληνικής κουλτούρας (10). Σε μια από τις Τουσκουλιανές διατριβές που φέρει τον τίτλο Το φάρμακο της λύπης, ο φιλόσοφος Κικέρων παροτρύνει την αποφυγή οποιονδήποτε φαρμάκων προτείνουν οι Έλληνες ιατροί, και συνιστά μόνο πνευματική αναζήτηση (12). Οι Ρωμαίοι κατάφεραν να μειώσουν τη θνησιμότητα κατασκευάζοντας υδραγωγεία, με αποτέλεσμα τον περιορισμό των λιμναζόντων υδάτων που ως γνωστό βρίθουν από παθογόνους μικροοργανισμούς. Μη γνωρίζοντας τίποτε από τον κόσμο των μικροβίων, απέδιδαν τη μακροζωία τους στους θεούς και όχι στην Ιατρική (13). Το αποτέλεσμα της ανένδοτης αντιπάθειας των Ρωμαίων στην ιατρική γενικά, και τα φάρμακα ειδικά, ήταν κεφαλαιώδους σημασίας για τη μετέπειτα ιστορία των επιστημών της υγείας για τον ακόλουθο λόγο: Όταν χωρίστηκε οριστικά η ρωμαϊκή αυτοκρατορία σε ανατολικό και δυτικό κράτος, η άποψη των λαών για τη φαρμακοθεραπεία ήταν διχασμένη: Στο δυτικό Ρωμαϊκό κράτος απλά δεν υπήρχε Ιατρική και φαρμακοθεραπεία στο μυαλό του μέσου πολίτη. Αντίθετα, στο Ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος, η δύναμη του Ελληνικού στοιχείου είχε μπολιάσει το μυαλό του μέσου πολίτη με την αξία της Ιατρικής φροντίδας και τα ευεργετήματα της Φαρμακοθεραπείας. Γι αυτό και στη Δύση η Φαρμακευτική και η Ιατρική πέρασαν το δικό τους μεσαίωνα. Αντίθετα στο βυζάντιο η Φαρμακευτική και η Ιατρική συνέχισαν την πορεία τους.
Σημειώσεις
1. Graham Smith Aronson: Κλινική φαρμακολογία & Φαρμακοθεραπεία. Ελληνική επιμέλεια, Μάριος Μαρσέλλος. Εκδ. τυπωθήτω 1993
2. Henri Berxon: Οι δυο πηγές της ηθικής και της θρησκείας. Εκδ. Νέος σταθμός 1979
3. Nina Etkin: Anthropological methods in Ethnopharmacology. Journal of Ethnopharmacology, 38 (1993) 93-104, Elsevier publications
4. Μανώλης Μιτάκης: Ο ρόλος της Εθνοφαρμακολογίας στην ανακάλυψη νέων φαρμάκων. Πρακτικά ημερίδας Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρμακολογίας, Πήλιο, Ιούνιος 2005. http//www.iama.gr/ethno
5. Michael Heinrich: Ethnopharmazie. Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft mbH, Sttutgart 2000
6. Prof. Pierre Pottier, Pharm.D.: Το μαγαζάκι του καλού Θεού. Οι υπέροχοι θεραπευτικοί θησαυροί που κρύβουν μέσα τους τα φυτά και τα ζώα. Εκδ. Ψύχαλος 2002
7. Mirko Grmek: Οι ασθένειες στην αυγή του δυτικού πολιτισμού. Εκδ. Χατζηνικολή, 1983
8. Ομήρου Οδύσσεια. Κεφάλαιο Κ. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης 2003
9. Β.& Ρ. Σπανδαγού, Δ. Τραυλού: Οι Ιατροί και οι φαρμακολόγοι της αρχαίας Ελλάδας. Εκδ. Αίθρα.
10. Εμμ. Εμμανουήλ: Ιστορία της φαρμακευτικής. Εκδ. Πυρσός, 1946
11. Γ. Α. Ρηγάτος: Αρρώστειες και γιατροί σε αρχαία Ελληνικά επιγράματα. Εκδ. βήτα Medical arts
12. Κικέρων: Το φάρμακο της λύπης. Εκδ. Ωκεανίδα 2003
13. René Dubos: Το όραμα της υγείας. Εκδ. Κάτοπτρο, 1999
|
|
|
