Μελέτιος, Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης
Ο άγιος Νεκτάριος και η στάσις του έναντι των αιρέσεων και των σχισμάτων
Εισήγηση στο Θεολογικό Συνέδριο επί τη 150ετηρίδι από της γεννήσεως του αγ. Νεκταρίου, Αίγινα 21-23 Οκτωβρίου 1996
Κεφάλαιο Α'
Επιτρέπεται να έχη η Εκκλnσία μας σχέσεις με ετεροδόξους; Πότε; Υπό ποίες περιστάσεις; Κάποιοι δίνουν την απάντηση: Μόνο, όταν
προσέρχωνται εν μετανοία, Όταν δεν προσέρχωνται εν μετανοία, όταν δεν στρέφωνται προς την Ορθόδοξη Eκκλησία μας, σαν τηv μία αγία, ποία πρεπει να ειναι η συμπεριφορά μας πρός αυτούς; Μία ομολογία; Αρκεί; Αρκεί να την δώσωμε; Και ξεμπλέξαμε;
Ποια είναι η τοποθέτηση του Αγίου Νεκταρίου επάνω στα ερωτήματα αυτά;
1. Στα ερωτήματα αυτά ο άγιος Νεκτάριος δεν μας απαντά με μια συστηματική διαπραγμάτευση του θέματος.Στις ημέρες του δεν είχε ακόμη δημιουργηθή η λεγόμενη οικουμενική κίνηση. Η προβληματική της ήταν άγνωστη. Δεν είχε ακόμη εμφανισθή η πολωτική τάση, που παρατηρείται σήμερα, μεταξύ «οικουμενιστών» και «αντιοικουμενιστών» Ο άγιος μιλάει παρεμπιπτόντως για το θέμα αυτό. Στο βιβλίο του Ποιμαντική (1), πώς απαντά;
Απαντά καταφατικά . Απόλυτα, θα ελέγαμε , καταφατικά. Γιατί δεν λέγει απλώς «επιτρέπεται» αλλά χρησιμοποιεί τη λέξη: «επιβάλλεται» Και η λέξη «επιβάλλεται», είναι πολύ πιο έντονη από τη λέξη «επιτρέπεται». Η μια αφήνει δικαίωμα επιλογής , η άλλη δεν αφήνει τέτοιο περιθώριο.
Ο άγιος Νεκτάριος λέγει: «Ο επίσκοπος οφείλει να εμμένη αείποτε (= υπό τις οποιεσδήποτε συνθήκες) εν ταις ηθικαίς του ιερού Ευαγγελίου αρχαίς»· και σημειώνει εμφαντικά: Τις ηθικές αυτές αρχές του Ευαγγελίου δεν έχει κανένας δικαίωμα να τις παραβαίνει ούτε «δήθεν λόγω δογματικών διαφορών».
Αναφύεται εύλογα το δικό μας ερώτημα: Μπορούμε λοιπόν να έχωμε σχέσεις με τους ετεροδόξους;
Απαντάει ο άγιος: «Αι δογματικαί διαφοραί ως αναγόμεναι προς μόνον το κεφάλαιον της πίστεως αφίενται ελεύθερον και απρόσβλητον το της αγάπης κεφάλαιον· το δόγμα δεν καταπολεμεί την αγάπην». Δηλαδή η διαφορά δόγματος δεν αίρει, δεν καταργεί, το χρέος της αγάπης. Αντίθετα: Η αγάπη είναι τόσο πλατειά ώστε συγκαταβαίνει «και χαρίζεται» στο μη δόγμα. «Πάντα στέγει, πάντα υπομένει». Δεν επιτρέπεται το δόγμα ούτε να καθιστά την αγάπη ανενεργό, ούτε να την αλλοιώνει· ούτε πολύ, ούτε στο ελάχιστο. «Δι’ο ουδ’ η των ετεροδόξων χωλαίνουσα πίστις δύναται ν’ αλλοιώση το προς αυτούς της αγάπης συναίσθημα», το χρέος της αγάπης.
2.- Μερικοί σύγχρονοί μας δεν συμφωνούν. Έχουν άλλη γνώμη. Λένε: Ναι. Οφείλουμε να τους αγαπάμε! Και τους αγαπάμε! Και προσευχόμεθα γι’ αυτούς! Όμως. Άλλο αγάπη, και άλλο επικοινωνία.
Η τοποθέτηση αυτή, τον άγιο Νεκτάριο δεν τον ευρίσκει σύμφωνο. « Η αγάπη, λέγει, ουδέποτε χάριν δογματικής τινος διαφοράς πρέπον να θυσιάζεται». Πόσο κατηγορηματικός είναι ο άγιος! Ούτε «χαριν δογματικής τινος διαφοράς!» το χρέος είναι απόλυτο.
Όμως αρκεί η προσευχή από μακρυά;
Ο άγιος Νεκτάριος απαντά: Όχι. Αυτό δεν αρκεί. Όποιος λέγει ότι η αγάπη μπορεί να περιορισθή μόνο στην προσευχή, κάνει λάθος! Και σε επίρρωση, φέρνει σαν παράδειγμα τον Παύλο. Επισημαίνει ότι ο απόστολος Παύλος προσευχόταν για τους Εβραίους. Και προσευχόταν για χάρη τους, για τη σωτηρία τους, «ηύχετο ανάθεμα είναι αυτών», αλλά και έκανε τα πάντα για χάρη τους. Πάντοτε από αυτούς άρχιζε.
Και επιφέρει: «Ο μη αγαπών τους ετεροδόξους επίσκοπος ο μη και υπέρ αυτών εργαζόμενος, από ψευδούς κινείται ζήλου και εστερημένος εστίν αγάπης· διότι όπου η αγάπη, εκεί και η αλήθεια και το φως, ο δε ψευδής ζήλος και η πεπλανημένη δόξα εξελέγχονται υπό του φωτός και της αγάπης και αποκρούονται». Με άλλα λόγια, για τον άγιο Νεκτάριο, εκείνοι που αρνούνται την επικοινωνία με τους αιρετικούς ή σχισματικούς, είναι πλανεμένοι και έχουν «ζήλον ου κατ’ επίγνωσιν». Τι περισσότερο και τι χειρότερο θα μπορούσε να είχε ειπεί;
3.- Συμπέρασμα: Όχι δικό μου (=του γράφοντος) αλλά του αγίου Νεκταρίου:
- «Τα της πίστεως ζητήματα ουδ’ όλως δέον εστί να μειώσι το της αγάπης συναίσθημα».
- Εκείνοι που δεν θέλουν επικοινωνία είναι «διδάσκαλοι του μίσους»! Και κατ’ επέκταση «μαθηταί του πονηρού», δηλαδή του διαβόλου.
- Από την ίδια πηγή δεν εξέρχεται και γλυκύ και πικρό νερό.
- Από την ίδια καρδιά δεν μπορεί να βγαίνη και αγάπη και μίσος και πάθος!
- Όποιος έχει αγάπη και διδάσκει την αγάπη, δεν μπορεί να μη αγαπά και τους ετεροδόξους και τους αιρετικούς. Και είναι αδύνατο να μισή. Γιατί το «πλήρωμα της αγάπης εκδιώκει το μίσος».
Είναι θαυμάσιος ο άγιος Νεκτάριος. Δεν μιλάει ούτε για ιερείς, ούτε για λαϊκούς. Γιατί αυτοί δεν ποιμένουν. Αυτοί είναι, ή συνεργοί-εντολοδόχοι (οι ιερείς) ή απλώς υπηρεσιακό προσωπικό που υποβοηθεί τους ποιμένες στο έργο τους (οι λαϊκοί). Ο επίσκοπος πρέπει να δίδη την κατευθυντήρια αρχή και να εποπτεύη τον διάλογο και την επικοινωνία.
Συμπέρασμα δικό μου.
Το συμπέρασμα αυτό είναι νόμιμο, για δύο λόγους:
Διότι ό,τι ισχύει σαν εντολή Θεού για έναν αρχιερέα, ισχύει και για ολόκληρη την Ιεραρχία της Μιας Εκκλησίας, αφού αυτή έχει χρέος με Συνοδικές αποφάσεις να επιβάλλη την τήρηση του θείου Νόμου· και,
γιατί ο άγιος Νεκτάριος σε ό,τι έπραττε προς την κατεύθυνση της αγάπης προς τους αιρετικούς και σχισματικούς, τελικά ανεφέρετο –όπως μαρτυρούν πολλές επιστολές του- στον Οικουμενικό Πατριάρχη (2), παρ’ ότι δεν υπήρξε ποτέ ο άμεσος προκαθήμενός του, για περαιτέρω προώθηση και αξιοποίηση.
4. Αν αυτό ισχύει για τον μεμονωμένο επίσκοπο, σαν χρέος του από τις επιταγές του ηθικού νόμου του Ευαγγελίου, πολύ περισσότερο ισχύει για τις Συνόδους των Τοπικών Εκκλησιών και για την Ορθόδοξη Εκκλησία στο σύνολό της.
NOTES
1. - Βλ. Αγίου Νεκταρίου, Μητροπολίτου Πενταπόλεως, Μάθημα Ποιμαντικής, Θεσσαλονίκη 1974(3), σ. 192, απ’ όπου και τα εν συνεχεία παραθέματα.
2. - Βλ. Θεόκλητου μοναχού Διονυσιάτου. Ο άγιος Νεκτάριος Αιγίνης, σ. 329 κ.ε.
|
