α΄. Πρῶτον μέν θαυμάζει ὁ νοῦς τήν θείαν ἐννοούμενος κατά πάντα ἀπειρίαν, καί τό ἀνέκβατον ἐκεῖνο καί πολυπόθητον πέλαγος. Δεύτερον δέ ἐκπλήττεται, πῶς ἐκ τοῦ μηδενός τήν τῶν ὄντων εἰς τό εἶναι παρήγαγεν ὕπαρξιν. Ἀλλ᾿ ὥσπερ τῆς μεγαλοσύνης αὐτοῦ οὐκ ἔστι πέρας, οὕτως οὐδέ τῆς φρονήσεως αὐτοῦ ἔστιν εὕρεσις.  

β΄. Πῶς γάρ οὐ θαυμάζει τό ἄπλετον ἐκεῖνο θεωρῶν, καί ὑπέρ ἔκπληξιν ἀγαθότητος πέλαγος; Ἤ πῶς οὐκ ἐξίσταται, ἐννοούμενος, πῶς καί πόθεν ἤ τε λογική καί νοερά γέγονεν οὐσία, καί τά τέσσαρα στοιχεῖα, ἐξ ὧν τά σώματα, μηδεμιᾶς ὕλης τῆς τούτων προϋπαρξάσης γενέσεως; Ποία τε ἡ δύναμις ἐκείνη, ἡ εἰς ἐνέργειαν κινηθεῖσα, ταῦτα εἰς τό εἶναι παρήγαγεν; Ἀλλά τοῦτο Ἑλλήνων παῖδες οὐ παραδέχονται, ἀγνοοῦντες τήν παντοδύναμον ἀγαθότητα, καί τήν δραστήριον αὐτῆς καί ὑπέρ νοῦν σοφίαν καί γνῶσιν.  

γ΄. Ἐξ ἀϊδίου δημιουργός ὑπάρχων ὁ Θεός, ὅτε βούλεται δημιουργεῖν Λόγῳ ὁμοουσίῳ καί Πνεύματι δι᾿ ἄπειρον ἀγαθότητα. Καί μή εἴπῃς, Τίνι τῷ λόγῳ νῦν ἐδημιούργησεν ἀεί ἀγαθός ὑπάρχων; Ἐπεί, κἀγώ σοι λέγω, ὅτι ἡ τῆς ἀπείρου οὐσίας ἀνεξιχνίαστος σοφία, τῇ ἀνθρωπίνῃ οὐχ ὑποπίπτει γνώσει.  

δ΄. Τήν ἐξ ἀϊδίου ἐν αὐτῷ ὁ Δημιουργός τῶν ὄντων προϋπάρχουσαν γνῶσιν, ὅτε ἐβουλήθη, οὐσίωσε καί προεβάλετο. Ἄτοπον γάρ ἐστιν ἐπί Θεοῦ τοῦ παντοδυνάμου διστάσαι, εἰ δύναταί τι οὐσιῶσαι, ὅτε βούλεται.  

ε΄. Δι' ἥν μέν αἰτίαν ὁ Θεός ἐδημιούργησε, ζήτει· ἐστί γάρ γνῶσις. Τό δέ πῶς, καί διά τί προσφάτως, μή ζήτει· οὐκ ἔστι γάρ τῷ σῷ ὑποπίπτουσα νῷ. Διότι τῶν θείων, τά μέν ληπτά, τά δέ, ἄληπτα τοῖς ἀνθρώποις. Θεωρία γάρ ἀχαλίνωτος, τάχα ἄν καί κατά κρημνῶν ὤσειεν, ὡς ἔφη τις τῶν ἁγίων.  

(1049) στ΄. Τινές φασι συνυπάρχειν ἐξ ἀϊδίου τῷ Θεῷ τά δημιουργήματα, ὅπερ ἀμήχανον. Πῶς γάρ τῷ πάντη ἀπείρῳ, τά κατά πάντα πεπερασμένα, συνυπάρχειν δύναται ἐξ ἀϊδίου; ἤ πῶς κυρίως δημιουργήματα, εἰ συναΐδια τῷ Δημιουργῷ; Ἀλλ᾿ οὗτος ὁ λόγος τῶν Ἑλλήνων ἐστίν· οἵτινες οὐσιῶν μέν οὐδαμῶς, ποιοτήτων, ἀλλ᾿ οὐσιῶν πεποιωμένων, δημιουργόν τόν Θεόν εἰσάγουσιν. Ἡμεῖς δέ τόν παντοδύναμον ἐγνωκότες Θεόν, οὐ ποιοτήτων, ἀλλ᾿ οὐσιῶν πεποιωμένων, δημιουργόν αὐτόν εἶναί φαμεν. Εἰ δέ τοῦτο, οὐκ ἐξ ἀϊδίου συνύπαρκτα τῷ Θεῷ τά δημιουργήματα.  

ζ΄. Κατά τι μέν γνωστόν τό Θεῖον καί τά θεῖα· κατά τι δέ, ἄγνωστον. Καί γνωστόν μέν, τοῖς περί αὐτό θεωρήμασιν· ἅγνωστον δέ, τοῖς κατ᾿ αὐτό.  

η΄. Μή ἕξεις καί ἐπιτηδειότητας ζητήσῃς ἐπί τῆς ἁπλῆς καί ἀπείρου οὐσίας τῆς ἁγίας Τριάδος, ἵνα μή σύνθετον αὐτήν ποιήσῃς, ὥσπερ τά κτίσματα· ὅπερ ἄτοπον καί ἀθέμιτον ἐπί Θεοῦ ἐννοῆσαι.  

θ΄. Μόνη ἁπλῆ καί μονοειδής καί ἄποιος καί εἰρηναῖος καί ἀστασίαστος, ἡ ἄπειρος οὐσία καί παντοδύναμος καί δημιουργική τῶν ὅλων. Πᾶσα δέ ἡ κτίσις, σύνθετος ὑπάρχει ἐξ οὐσίας καί συμβεβηκότος· καί ἐπιδεής ἀεί τῆς θείας προνοίας, ὡς τροπῆς οὐκ ἐλευθέρα.  

ι΄. Πᾶσα ἡ νοερά οὐσία, καί αἰσθητική, ἔλαβεν δυνάμεις παρά Θεοῦ εἰς τό εἶναι παραχθεῖσα ἀντιληπτικάς τῶν ὄντων· ἡ μέν νοερά τάς νοήσεις· ἡ δέ αἰσθητική, τάς αἰσθήσεις.  

ια΄. Ὁ μέν Θεός, μετέχεται μόνον· ἡ δέ κτίσις, καί μετέχει καί μεταδίδωσι. Καί μετέχει μέν τοῦ εἶναι, καί τοῦ εὖ εἶναι· μεταδίδωσι δέ, τοῦ εὖ εἶναι μόνον· ἀλλ᾿ ἑτέρως μέν ἡ σωματική, ἑτέρως δέ ἡ ἀσώματος οὐσία.  

ιβ΄. Ἡ μέν ἀσώματος οὐσία, καί λέγουσα καί πράττουσα καί θεωρουμένη, τοῦ εὖ εἶναι μεταδίδωσιν· ἡ δέ σωματική, θεωρουμένη μόνον.  

(1052) ιγ΄. Τό μέν ἀεί εἶναι, ἤ μή εἶναι τήν λογικήν καί νοεράν οὐσίαν, ἐν τῇ βουλήσει ἐστί τοῦ τά πάντα καλά δημιουργήσαντος· τό δέ ἀγαθά ταῦτα εἶναι κατά προαίρεσιν ἤ φαῦλα, ἐν τῷ θελήματι τῶν γεγονότων ὑπάρχει.  

ιδ΄. Οὐ περί τήν οὐσίαν τῶν γεγονότων, τό κακόν θεωρεῖται· ἀλλά περί τήν ἐσφαλμένην καί ἀλόγιστον κίνησιν.  

ιε΄. Εὐλόγως κινεῖται ἡ ψυχή, ὅταν τό μέν ἐπιθυμητικόν αὐτῆς τῇ ἐγκρατείᾳ πεποίωται· τό δέ θυμικόν, τῆς ἀγάπης ἀντέχεται, τό μῖσος ἀποστρεφόμενον· τό δέ λογιστικόν, πρός τόν Θεόν διάγει, διά προσευχῆς καί θεωρίας πνευματικῆς.  

ιστ΄. Οὕπω ἔχει τελείαν ἀγάπην, οὐδέ τῆς θείας Προνοίας κατά βάθος τήν γνῶσιν, ὁ ἐν καιρῷ πειρασμοῦ μή μακροθυμῶν ἐπί τοῖς συμβαίνουσι λυπηροῖς· ἀλλ᾿ ἀποκόπτων ἑαυτόν τῆς τῶν πνευματικῶν ἀδελφῶν ἀγάπης.  

ιζ΄. Σκοπός τῆς θείας Προνοίας, τό, τούς ὑπό τῆς κακίας ποικίλως διεσχισμένους, διά τῆς ὀρθῆς πίστεως καί πνευματικῆς ἀγάπης ἑνοποιεῖν. Εἴπερ διά τοῦτο πέπονθεν ὁ Σωτήρ, Ἵνα τά τέκνα τοῦ Θεοῦ τά διεσκορπισμένα, συναγάγῃ εἰς ἕν. Ὁ οὖν μή στέγων τά ὀχληρά, μηδέ φέρων τά λυπηρά, μηδέ ὑπομένων τά ἐπίπονα, ἐκτός τῆς θείας ἀγάπης καί τοῦ σκοποῦ τῆς Προνοίας περιπατεῖ;  

ιη΄. Εἰ ἡ ἀγάπη μακροθυμεῖ καί χρηστεύεται, ὁ  ὀλιγοψυχῶν ἐπί τοῖς συμβαίνουσι λυπηροῖς, καί διά τοῦτο πονηρευόμενος ἐπί τοῖς λυπήσασι, καί τῆς πρός αὐτούς ἀγάπης ἑαυτόν ἀποκόπτων, πῶς τοῦ σκοποῦ τῆς θείας Προνοίας οὐκ ἐκπίπτει.  

ιθ΄. Πρόσεχε σεαυτῷ, μήποτε ἡ χωρίζουσά σε ἐκ τοῦ ἀδελφοῦ κακία, οὐκ ἐν τῷ ἀδελφῷ· ἀλλ᾿ ἐν σοί εὑρίσκηται· καί σπεῦσον αὐτῷ διαλλαγῆναι, ἵνα μή τῆς ἐντολῆς τῆς ἀγάπης ἐκπέσῃς.  

κ΄. Μή καταφρονήσῃς τῆς ἐντολῆς τῆς ἀγάπης, ὅτι δι᾿ αὐτῆς υἱός Θεοῦ ἔσῃ· ἥν παραβαίνων, υἱός γεέννης εὑρεθήσῃ.  

κα΄. Τά χωρίζοντα τῆς τῶν φίλων ἀγάπης, εἰσί ταῦτα τό φθονεῖν, ἤ φθονεῖσθαι· τό ζημιοῦν, ἤ ζημιοῦσθαι· τό ἀτιμάζειν, ἤ ἀτιμάζεσθαι, καί οἱ ἐξ ὑπονοίας λογισμοί. Μήποτε οὖν ἕδρασάς τι τοιοῦτον ἤ πέπονθας, καί διά τοῦτο τῆς τοῦ φίλου ἀγάπης χωρίζῃ [unus Reg. ἀποχωρίζῃ].  

κβ΄. Συνέβη σοι πειρασμός ἐκ τοῦ ἀδελφοῦ, καί ἡ λύπη εἰς μῖσός σε ἤγαγε. Μή νικῶ ὑπό τοῦ μίσους, ἀλλά νίκα ἐν τῇ ἀγάπῃ τό μῖσος. Νικήσεις δέ τρόπῳ τοιούτῳ· προσευχόμενος ὑπέρ αὐτοῦ γνησίως πρός τόν Θεόν· τήν τε ἀπολογίαν αὐτοῦ δεχόμενος· ἤ καί αὐτός διά ταύτης αὐτόν θεραπεύων, καί σεαυτόν αἴτιον τοῦ πειρασμοῦ λογιζόμενος, καί μακροθυμῶν μέχρις οὗ παρέλθῃ τό νέφος.  

(1053) κγ΄. Μακρόθυμός ἐστιν, ὁ τό τέλος ἐκδεχόμενος τοῦ πειρασμοῦ, καί τό καύχημα τῆς καρτερίας λαμβάνων.  

κδ΄.  Ἀνήρ μακρόθυμος, πολύς ἐν φρονήσει· ὅτι πάντα τά συμβαίνοντα ἐπί τό τέλος ἀναφέρει·  κἀκεῖνο περιμένων, ἀνέχεται τῶν λυπηρῶν. Τό δέ τέλος ἐστί, ζωή αἰώνιος, κατά τόν θεῖον Ἀπόστολον. Αὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή, ἵνα γινώσκωσί σε τόν μόνον ἀληθινόν Θεόν, καί ὅν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόν.  

κε΄.  Μή εὔκολος ἔσο ἐπί ἀποβολῇ πνευματικῆς ἀγάπης, διότι ἄλλη σωτηρίας ὁδός οὐχ ὑπολέλειπται τοῖς ἀνθρώποις.  

κστ΄. Μή τόν χθές πνευματικόν ἀδελφόν καί ἐνάρετον, διά τό ἐν σοί σήμερον ἐξ ἐπηρείας τοῦ πονηροῦ ἐγγινόμενον μῖσος, κρῖνε φαῦλον καί πονηρόν· ἀλλά διά τῆς μακροθυμούσης ἀγάπης τά χθεσινά καλά λογιζόμενος, τό σήμερον μῖσος τῆς ψυχῆς ἀπόβαλε.  

κζ΄. Μή ὅν ἐπῄνεις χθές ὡς καλόν, καί ἐνεκωμίαζες ὡς ἐνάρετον, σήμερον ὡς φαῦλον καί πονηρόν κακολογήσῃς διά τήν σήν ἐξ ἀγάπης εἰς μῖσος μεταβολήν τόν τοῦ ἀδελφοῦ σου ψόγον, ἀπολογίαν τοῦ ἐν σοί πονηροῦ μίσους ποιούμενος· ἀλλά τοῖς αὐτοῖς ἐγκωμίοις ἐπίμεινον, κἄν ἔτι ὑπό τῆς λύπης κεκράτησαι, καί εἰς τήν σωτηρίαν ἀγάπης εὐχερῶς ἐπανέρχῃ.  

κη΄. Μή τόν συνήθη τοῦ ἀδελφοῦ ἔπαινον, διά τήν ἔτι ἐν σοί πρός αὐτόν ὑπάρχουσαν κεκρυμμένην λύπην, ἐν τῇ τῶν λοιπῶν ἀδελφῶν συντυχίᾳ νοθεύσῃς· συμπαραμίσγων τοῖς λόγοις λεληθότως τόν ψόγον· ἀλλά καθαρῷ τῷ ἐπαίνῳ ἐν τῇ συντυχίᾳ χρῆσαι, καί γνησίως ὑπέρ αὐτοῦ, ὡς σαυτοῦ, προσεύχου· καί τοῦ ὀλεθρίου μίσους τάχιστα ἀπαλλάττῃ.  

κθ΄. Μή εἴπῃς· Οὐ μισῶ τόν ἀδελφόν, τήν μνήμην αὐτοῦ ἀποστρεφόμενος. Ἀλλά ἄκουσον Μωϋσέως λέγοντος· Μή μισήσῃς τόν ἀδελφόν σου τῇ διανοίᾳ σου· ἐλεγμῷ ἐλέγξεις τόν ἀδελφόν σου καί οὐ λήψῃ δι᾿ αὐτόν ἁμαρτίαν.  

λ΄. Ἐάν ἀδελφός τυχόν πειραζόμενος ἐπιμείνῃ κακολογῶν σε, ἀλλά σύ γε μή ἐξενεχθῇς τῆς ἀγαπητικῆς καταστάσεως, τοῦ αὐτοῦ πονηροῦ δαίμονος ἀνεχόμενος, ἐνοχλοῦντος κατά διάνοιαν. Οὐκ ἐξενεχθήσῃ δέ ταύτης, ἐάν λοιδορούμενος εὐλογήσῃς· ἐάν ἐπιβουλευόμεος, εὐνοήσῃς. Αὕτη ἐστίν ἡ ὁδός τῆς κατά Χριστόν φιλοσοφίας· καί ὁ μή ταύτην ὁδεύων οὐ συναυλίζεται αὐτῷ.  

λα΄. Μή ὡς εὐνοοῦντας λογίζου, τούς λόγους σοι φέροντας λύπην ἐν σοί καί μῖσος τόν πρός ἀδελφόν ἐργαζομένους, κἄν ἀληθεύειν δοκῶσιν· ἀλλ᾿ ὡς θανατοῦντας ὄφεις τούς τοιούτους ἀποστρέφου· ἵνα κἀκείνους τοῦ κακολογεῖν ἀνακόψῃς, καί τήν σεαυτοῦ ψυχήν πονηρίας ἀπαλλάξῃς.  

λβ΄. Μή λόγοις δι᾿ αἰνιγμάτων τόν ἀδελφόν κεντήσῃς, (1056) ἵνα μή τά ὅμοια παρ᾿ αὐτοῦ ἀντιδεχόμενος, τήν τῆς ἀγάπης διάθεσιν ἐξ ἀμφοτέρων ἀπελάσῃς. Ἀλλά μετά παῤῥησίας ἀγαπητικῆς, ὕπαγε, ἔλεγξον αὐτόν, ἵνα τάς αἰτίας τῆς λύπης λύσας, ταραχῆς καί λύπης ἀμφοτέρους ἀπαλλάξῃς.  

λγ΄. Ἐρεύνησον τήν συνείδησιν μετά πάσης ἀκριβείας, μήποτε τῇ σῇ αἰτίᾳ ὁ ἀδελφός οὐ διηλλάγη· καί μή παραλογίζου ταύτην, τά κρυπτά σου γινώσκουσαν, καί κατηγοροῦσάν σου ἐν τῷ καιρῷ τῆς ἐξόδου, καί ἐν καιρῷ δέ προσευχῆς, πρόσκομμά σοι γινομένην.  

λδ΄. Μή μνημόνευε ἐν τῷ καιρῷ τῆς εἰρήνης, τῶν ἐν τῷ καιρῷ τῆς λύπης ὑπό τοῦ ἀδελφοῦ λεχθέντων· κἄν τε κατά πρόσωπον τά λυπηρά ἐῤῥέθη, κἄν τε πρός ἄλλον περί σοῦ, καί μετά ταῦτα ἤκουσας· ἵνα μή τῶν λογισμῶν τῆς μνησικακίας ἀνεχόμενος, εἰς τό ὀλέθριον μῖσος τοῦ ἀδελφοῦ ὑποστρέψῃς.  

λε΄.  Οὐ δύναται ψυχή λογική πρός ἄνθρωπον μῖσος τρέφουσα, πρός τόν Θεόν εἰρηνεῦσαι, τόν τῶν ἐντολῶν δοτῆρα· Ἐάν γάρ, φησί, μή ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τά παραπτώματα αὐτῶν, οὐδέ ὁ Πατήρ ἡμῶν ὁ οὐράνιος ἀφήσει ὑμῖν τά παραπτώματα ὑμῶν. Εἰ δέ ἐκεῖνος εἰρηνεύειν οὐ θέλει, ἀλλά σύ γε σεαυτόν ἀπό μίσους φύλαξον, προσευχόμενος ὑπέρ αὐτοῦ γνησίως, καί μή κακολογῶν αὐτόν πρός τινα.  

λστ΄.  Ἡ τῶν ἁγίων ἀγγέλων ἄφραστος εἰρήνη, ταῖς δυσί ταύταις κεκράτηται διαθέσεσι· τῇ τε πρός τόν Θεόν, καί τῇ πρός ἀλλήλους ἀγάπῃ. Ὁμοίως δέ, καί πάντων τῶν ἀπ᾿ αἰῶνος ἁγίων. Παγκάλως οὖν εἴρηται ὑπό τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, ὅτι Ἐν ταύταις ταῖς δυσίν ἐντολαῖς ὁ νόμος ὅλος καί οἱ προφῆται κρέμανται.  

λζ΄. Μή ἔσο αὐτάρεσκος, καί οὐκ ἔσῃ μισάδελφος· καί μή ἔσο φίλαυτος, καί ἔσῃ φιλόθεος.  

λη΄. Πνευματικοῖς συζῆσαι προῃρημένος, τοῖς σοῖς θελήμασιν ἀπό θυρῶν ἀπόταξαι· οὐ μή γάρ ἑτέρῳ τρόπῳ εἰρηνεῦσαι δυνήσῃ, οὔτε πρός τόν Θεόν, οὔτε πρός τούς συζῶντας.  

λθ΄.  Ὁ τελείαν ἀγάπην κτήσασθαι δυνηθείς, καί ὅλον τόν βίον αὐτοῦ, πρός ταύτην ῥυθμίσας, οὗτος λέγει Κύριον Ἰησοῦν ἐν Πνεύματι ἁγίῳ. Καί ἐκ τοῦ ἐναντίου, τά ἐναντία δηλονότι.  

μ΄.  Ἡ μέν εἰς Θεόν ἀγάπη, εἰς τήν θείαν ὁμιλίαν ἀεί φιλεῖ πτερῶσαι τόν νοῦν· ἡ δέ εἰς τόν πλησίον, ἀεί καλά λογίζεσθαι περί αὐτοῦ παρασκευάζει.  

(1057) μα΄. Τοῦ ἔτι δόξαν ἀγαπῶντος κενήν, ἤ τινι τῶν ὑλικῶν πραγμάτων προσκειμένου, ἐστί τό πρός ἀνθρώπους λυπεῖσθαι διά πρόσκαιρα, ἤ μνησικακεῖν αὐτοῖς, ἤ μῖσος ἔχειν πρός αὐτούς, ἤ λογισμοῖς δουλεύειν αἰσχροῖς· τῆς δέ φιλοθέου ψυχῆς, ταῦτα πάντα ἀλλότρια.  

μβ΄. Ὅταν μηδέν εἴπῃς, μηδέ πράξῃς αἰσχρόν κατά διάνοιαν, καί ὅταν τῷ ζημιώσαντι ἤ κακολογήσαντι μή μνησικακήσῃς· καί ὅταν ἐν τῷ καιρῷ τῆς προσευχῆς ἄϋλον καί ἀνείδεον ἀεί ἔχῃς τόν νοῦν, τότε γνῶθι, ὅτι ἔφθασας εἰς τό μέτρον τῆς ἀπαθείας καί τῆς τελείας ἀγάπης.  

μγ΄.  Οὐ μικρός ἀγών κενοδοξίας ἀπαλλαγῆναι· ἀπαλλάττεται δέ τις, διά κρυπτῆς τῶν ἀρετῶν ἐργασίας, καί συχνοτέρας προσευχῆς. Σημεῖον δέ τῆς ἀπαλλαγῆς, τό μηκέτι μνησικακεῖν τῷ κακολογήσαντι, ἤ κακολογοῦντι.  

μδ΄.  Εἰ θέλεις εἶναι δίκαιος, ἀπόνεμε ἑκάστῳ τῶν ἐν σοί μερῶν τά κατ᾿ ἀξίαν· ψυχῇ λέγω καί σώματι. Καί τῷ μέν λογιστικῷ τῆς ψυχῆς, ἀναγνώσματα καί θεωρήματα πνευματικά, καί προσευχήν· τῷ δέ θυμικῷ ἀγάπην πνευματικήν, τήν τῷ μίσει ἀντικειμένην· τῷ δέ ἐπιθυμητικῷ, σωφροσύνην καί ἐγκράτειαν· τῷ δέ σαρκίῳ, διατροφήν καί σκεπάσματα, τά μόνα ἀναγκαιότερα.  

με΄.  Κατά φύσιν ὁ νοῦς ἐνεργεῖ, ὅταν τά πάθη ἔχῃ ὑποτεταγμένα, καί τούς λόγους τῶν ὄντων θεωρῇ, καί πρός τόν Θεόν διάγῃ.  

μστ΄.  Ὥσπερ ὑγεία καί νόσος πρός τό σῶμα θεωρεῖται τοῦ ζώου, καί φῶς καί σκότος πρός τόν ὀφθαλμόν· οὕτως ἀρετή καί κακία πρός τήν ψυχήν, καί γνῶσις καί ἀγνωσία πρός τόν νοῦν.  

μζ΄.  Ἐν τοῖς τρισί τούτοις ὁ Χριστιανός φιλοσοφεῖ· ἐν ταῖς ἐντολαῖς, ἐν τοῖς δόγμασι, καί ἐν τῇ πίστει. Καί αἱ μέν ἐντολαί, τῶν παθῶν τόν νοῦν χωρίζουσι· τά δέ δόγματα, εἰς τήν γνῶσιν τῶν ὄντων αὐτόν εἰσάγουσι· ἡ δέ πίστις, εἰς τήν θεωρίαν τῆς ἁγίας Τριάδος.  

μη΄.  Οἱ μέν τῶν ἀγωνιζομένων, ἀποκρούονται μόνον τούς ἐμπαθεῖς λογισμούς· οἱ δέ καί αὐτά τά πάθη περικόπτουσι. Καί ἀποκρούεται μέν τις τούς ἐμπαθεῖς λογισμούς· οἷον, ἤ ψαλμῳδίᾳ, ἤ προσευχῇ, ἤ μετεωρισμῷ, ἤ ἄλλῳ τινί τοπικῷ περισπασμῷ. Ἐκκόπτει δέ τά πάθη, τῶν πραγμάτων ἐκείνων πειρφρονῶν, πρός ἅπερ αὐτά κέκτηται.  

μθ΄.  Πρός ἅπερ τά πάθη κεκτήμεθα πράγματα, εἰσί ταῦτα, οἷον, γυνή, χρήματα, δῶρα, καί τά ἑξῆς. (1060) Καί τῆς μέν γυναικός, τότε δύναταί τις περιφρονεῖν, ὅτε καί μετά τήν ἀναχώρησιν, καί τό σῶμα δεῖ δι᾿ ἐγκρατείας μαραίνει· τῶν δέ χρημάτων, ὅτε πείθει τόν λογισμόν ἐν παντί τῇ αὐταρκείᾳ στοιχῆσαι· τῆς δέ δόξης, ὅτε τήν κρυπτήν ἀγαπήσει τῶν ἀρετῶν ἐργασίαν, καί Θεῷ φαινομένην μόνῳ· καί ἐπί τῶν ἄλλων ὡσαύτως· ὁ δέ τούτων περιφρονῶν, οὐδέ εἰς μῖσός τινος ἔρχεταί ποτε.  

ν΄.  Ὁ μέν τοῖς πράγμασιν ἀποταξάμενος, οἷον τῇ γυναικί καί τοῖς χρήμασι, καί τοῖς ἑξῆς, τόν ἔξω ἄνθρωπον ἐποίησε μοναχόν· οὔπω δέ καί τόν ἔσω. Ὁ δέ τοῖς τούτων ἐμπαθέσι νοήμασι, τόν ἔσω ἄνθρωπον, ὅ ἐστιν ὁ νοῦς. Καί τόν μέν ἔξω ἄνθρωπον, εὐκόλως τις ποιεῖ μοναχόν, μόνον ἐάν θελήσῃ· οὐκ ὀλίγος δέ ἀγών, τόν ἔσω ἄνθρωπον ποιῆσαι μοναχόν.  

να΄.  Τίς ἄρα ἐστίν ἐν τῇ γενεᾷ ταύτῃ, ὁ παντάπασιν ἀπαλλαγείς ἐμπαθῶν νοημάτων, καί τῆς καθαρᾶς καί ἀΰλου καταξιωθείς προσευχῆς· ὅπερ ἐστί σημεῖον τοῦ ἔνδον μοναχοῦ;  

νβ΄.  Πολλά πάθη ἐν ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν κέκρυπται· τότε δέ ἐλέγχονται, ὅταν τά πράγματα ἀναφαίνωνται.  

νγ΄. Δύναταί τις μή ὀχλεῖσθαι ὑπό παθῶν ἐν τῇ τῶν πραγμάτων ἀπουσίᾳ, μερικῆς τυχών ἀπαθείας· ἐάν δέ ἀναφανῶσι τά πράγματα, εὐθύς τά πάθη τόν νοῦν περισπῶσι.  

νδ΄.  Μή νόμιζε τελείαν ἔχειν ἀπάθειαν, τοῦ πράγματος μή παρόντος. Ὅταν δέ φανῇ, καί μένῃς ἀκίνητος, πρός τε τό πρᾶγμα, καί τήν μετά ταῦτα μνήμην αὐτοῦ, τότε γνῶθι σεαυτόν τῶν ὅρων αὐτῆς ἐπιβεβηκέναι. Πλήν μηδέ οὕτω καταφρονήσῃς, διότι ἀρετή μέν χρονίζουσα, νεκροῖ τά πάθη· ἀμελουμένη δέ, πάλιν ἐγείρει αὐτά.  

νε΄.  Ὁ ἀγαπῶν τόν Χριστόν, πάντως καί μιμεῖται αὐτόν κατά δύναμιν. Οἶον, ὁ Χριστός τούς ἀνθρώπους εὐεργετῶν οὐκ ἐπαύσατο· καί ἀχαριστούμενος καί βλασφημούμενος, ἐμακροθύμει· καί τυπτόμενος ὑπ᾿ αὐτῶν καί φονευόμενος, ὑπέμενε, μηδενί τό σύνολον τό κακόν λογιζόμενος. Ταῦτα δέ τά τρία, τά ἔργα εἰσί τῆς εἰς τόν πλησίον ἀγάπης, ὧν χωρίς ὁ λέγων ἀγαπᾷν τόν Χριστόν, ἤ τῆς βασιλείας αὐτοῦ τυχεῖν, ἑαυτόν ἀπατᾷ· Οὐ γάρ ὁ λέγων μοι, φησί, Κύριε, Κύριε, οὗτος εἰσελεύσεται εἰς τήν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν, ἀλλ᾿ ὁ ποιῶν τό θέλημα τοῦ Πατρός μου. Καί πάλιν· Ὁ ἀγαπῶν ἐμέ, καί τάς ἐντολάς μου τηρήσει, καί τά ἑξῆς.  

νστ΄.  Ἅπαξ ὁ σκοπός τῶν ἐντολῶν τοῦ Σωτῆρος, ἵνα ἀκρασίας καί μίσους τόν νοῦν ἐλευθερώσῃ, καί εἰς τήν αὐτοῦ ἀγάπην καί τοῦ πλησίον, ἀγάγῃ· ἐξ ὧν τίκτεται τό φέγγος τῆς κατ᾿ ἐνέργειαν ἁγίας γνώσεως.  

(1061) νζ΄.  Μερικῆς γνώσεως παρά τοῦ Θεοῦ καταξιωθείς, μή ἀμέλει ἀγάπης καί ἐγκρατείας. Αὗται γάρ τό παθητικόν μέρος τῆς ψυχῆς ἐκκαθαίρουσαι, τήν ἐπί τήν γνῶσιν ὁδόν ἀεί σοι εὐτρεπίζουσιν.  

νη΄.  Ὁδός ἐπί τήν γνῶσίν ἐστιν, ἀπάθεια καί ταπείνωσις, ὧν χωρίς οὐδείς ὄψεται τόν Κύριον.  

νθ΄.  Ἐπειδή ἡ γνῶσις φυσιοῖ, ἡ δέ ἀγάπη οἰκοδομεῖ· σύζευξον τῇ γνώσει τήν ἀγάπην, καί ἔσῃ ἄτυφος· καί πνευματικός οἰκοδόμος, καί σεαυτόν οἰκοδομῶν, καί πάντας τούς ἐγγίζοντάς σοι.  

ξ΄. Ἐντεῦθεν ἡ ἀγάπη οἰκοδομεῖ, ἐπειδή οὐδέ φθονεῖ, οὐδέ πρός φθονοῦντας πικραίνεται· οὐδέ τό φθονούμενον δημοσεύει ἐπιδεικτικῶς· οὐδέ λογίζεται ἑαυτόν ἤδη κατειληφέναι· καί ὧν δέ οὐκ οἶδεν, ὁμολογεῖ ἀνερυθριάστως τήν ἄγνοιαν. Οὕτως οὖν τόν νοῦν ἄτυφον ἀπεργάζεται, καί προκόπτειν εἰς τήν γνῶσιν ἀεί παρασκευάζει.  

ξα΄.  Πέφυκέ πως παρέπεσθαι τῇ γνώσει ἡ οἴησις καί φθόνος ἐν προοιμίοις μάλιστα. Καί ἡ μέν οἴησις, ἔνθοθεν μόνον· ὁ δέ φθόνος, καί ἔνθοθεν καί ἔξωθεν. Καί ἔνδοθεν μέν, πρός τούς ἔχοντας γνῶσιν· ἔξωθεν δέ, ἀπό τῶν ἐχόντων. Ἡ οὖν ἀγάπη, τά τρία ἀνατρέπει· τήν μέν οἴησιν, ἐπειδή οὐ φυσιοῦται. Τόν δέ ἔνδοθεν φθόνον, ἐπεί οὐ ζηλοῖ· τόν δέ ἔξωθεν, ἐπειδή μακροθυμεῖ καί χρηστεύεται. Ἀνάγκη οὖν τόν ἔχοντα γνῶσιν, προσλαβέσθαι καί τήν ἀγάπην, ἵνα ἄτρωτον τόν νοῦν ἐν παντί διαφυλάττῃ.  

ξβ΄. Ὁ τοῦ χαρίσματος τῆς γνώσεως καταξιωθείς, καί λύπην, ἤ μνησικακίαν πρός ἄνθρωπον ἔχων, ἤ μῖσος, ὅμοιός ἐστι τῷ ἀκάνθαις καί τριβόλοις τούς (1064) ὀφθαλμούς κατακεντοῦντι [Fr.τοῦ κατακεντοῦντος].  Διό ἀναγκαίως δέεται ἡ γνῶσις ἀγάπης.  

ξγ΄. Μή ὅλην τήν σχολήν σου περί τήν σάρκα ἔχε, ἀλλά ὅρισόν αὐτῇ τήν κατά δύναμιν ἄσκησιν· καί ὅλον τόν νοῦν σου, περί τά ἔνδον τρέψον· Ἡ γάρ σωματική γυμνασία, πρός ὀλίγον ἐστίν ὠφέλιμος· ἡ δέ εὐσέβεια, πρός πάντα ἐστίν ὠφέλιμος καί τά ἑξῆς.  

ξδ΄.  Ὁ ἀδιαλείπτως περί τά ἔνδον τάς διατριβάς ποιούμενος, σωφρονεῖ, μακροθυμεῖ, χρηστεύεται, ταπεινοφρονεῖ. Οὐ μόνον δέ, ἀλλά καί θεωρεῖ, καί θεολογεῖ, καί προσεύχεται. Καί τοῦτό ἐστιν ὅ λέγει ὁ Ἀπόστολος· Πνεύματι περιπατεῖτε, καί τά ἑξῆς.  

ξε΄. Ὁ τήν πνευματικήν ὁδόν ὁδεύειν μή ἐπιστάμενος, τῶν ἐμπαθῶν νοημάτων οὐ ποιεῖται φροντίδα· ἀλλ᾿ ὅλην τήν σχολήν περί τήν σάρκα ἔχει, καί ἤ γαστριμαργεῖ καί ἀκολασταίνει, λυπεῖταί τε καί ὀργίζεται καί μνησικακεῖ, καί ἐντεῦθεν τόν νοῦν σκοτίζει· ἤ ἀμέτρως τῇ ἀσκήσει κέχρηται, θολεῖ τήν διάνοιαν.  

ξστ΄. Οὐδέν τῶν ἐκ Θεοῦ εἰς χρῆσιν ἡμῖν δοθέντων ἀναιρεῖ ἡ Γραφή· ἀλλά τήν ἀμετρίαν κολάζει, καί τήν ἀλογιστίαν διορθοῦται. Οἷον, οὐ κωλύει ἐσθίειν, οὐδέ παιδοποιεῖν, οὐδέ χρήματα ἔχειν καί ὀρθῶς διοικεῖν· ἀλλά κωλύει γαστριμαργεῖν, πορνεύειν, καί τά ἑξῆς. Ἀλλ᾿ οὐδέ τό νοεῖν ταῦτα κωλύει (διά τοῦτο γάρ γεγόνασιν), ἀλλά τό ἐμπαθῶς νοεῖν.  

ξζ΄. Τά μέν τῶν ὑφ᾿ ὑμῶν κατά Θεόν πραττομένων, κατ᾿ ἐντολήν πράττεται· τά δέ, κατ᾿ ἐντολήν, ἀλλ᾿ ὡς ἄν τις εἴποι, καθ᾿ ἑκούσιον προσφοράν. Οἷον κατ᾿ ἐντολήν μέν, τό ἀγαπᾷν τόν Θεόν καί τόν πλησίον· τό ἀγαπᾷν τούς ἐχθρούς· τό μή μοιχεύειν μηδέ φονεύειν [unus Reg. φθονεῖν], καί τά λοιπά· ἅτινα καί παραβάντες, κατακρινόμεθα. Οὐ κατ᾿ ἐντολήν δέ, τό παρθενεύειν, ἡ ἀγαμία, ἡ ἀκτημοσύνη, ἡ ἀναχώρησις, καί τά ἑξῆς. Ταῦτα δώρων λόγον ἐπέχουσιν· ἵνα ἐάν τινας τῶν ἐντολῶν κατορθῶσαι ἐξ ἀσθενείας μή δυνηθῶμεν, διά τῶν δώρων τόν ἀγαθόν ἡμῶν ἐξιλεωσώμεθα Δεσπότην.  

ξη΄. Ὁ τήν ἀγαμίαν τιμῶν ἤ παρθενίαν, ἀναγκαίως ὀφείλει ἔχειν τήν ὀσφύν περιεζωσμένην, καί τόν λύχνον καιόμενον· τήν μέν ὀσφύν δι᾿ ἐγκρατείας· τόν δέ λύχνον, διά προσευχῆς καί θεωρίας καί ἀγάπης πνευματικῆς.  

ξθ΄. Τινές τῶν ἀδελφῶν, ἐκτός ἑαυτούς εἶναι νομίζουσι, τῶν τοῦ ἁγίου Πνεύματος χαρισμάτων. Οὐ γάρ ἴσασι διά τήν ἀμέλειαν τῆς τῶν ἐντολῶν ἐργασίας, ὅτι ὁ τήν εἰς Χριστόν πίστιν ἀνόθευτον ἔχων, πάντα τά θεῖα χαρίσματα συλλήβδην ἔχει ἐν ἑαυτῷ. (1056)Ἐπειδή γάρ τῆς εἰς αὐτόν κατ᾿ ἐνέργειαν ἀγάπης διά τήν ἀργίαν μακράν ἐσμέν, τῆς δεικνούσης ἡμῖν τούς ἐν ἡμῖν θείους θησαυρούς, εἰκότως ἐκτός ἑαυτούς τῶν θείων νομίζομεν χαρισμάτων.  

ο΄. Εἰ ὁ Χριστός ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν κατοικεῖ διά τῆς πίστεως, κατά τόν θεῖον Ἀπόστολον· πάντες δέ οἱ θησαυροί τῆς σοφίας καί τῆς γνώσεως ἐν αὐτῷ εἰσιν ἀπόκρυφοι· πάντες ἄρα οἱ θησαυροί τῆς σοφίας καί τῆς γνώσεως ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν εἰσιν ἀπόκρυφοι. Φανεροῦνται δέ τῇ καρδίᾳ, κατά τήν ἀναλογίαν τῆς ἑκάστου διά τῶν ἐντολῶν καθάρσεως.  

οα΄. Οὗτός ἐστιν ὁ θησαυρός ὁ ἐν τῷ ἀγρῷ κεκρυμμένος τῆς καρδίας σου, ὅν οὔπω εὗρες διά τήν ἀργίαν. Εἰ γάρ εὗρες,  ἄρα ἄν πέπρακες πάντα, καί ἐκτήσω τόν ἀγρόν τοῦτον. Νῦν δέ τόν ἀγρόν ἀφείς, τά περί τόν ἀγρόν περιέπεις· ἐν οἷς οὐδέν ἄλλο εὑρίσκεται, πλήν ἀκανθῶν καί τριβόλων.  

οβ΄. Διά τοῦτο λέγει ὁ Σωτήρ· Μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται. Τότε δέ ὄψονται αὐτόν, καί τούς ἐν αὐτῷ θησαυρούς, ὅτε διά ἀγάπης καί ἐγκρατείας ἑαυτούς καθαίρουσι· καί τοσούτῳ πλέον, ὅσῳ τήν κάθαρσιν ἐπιτείνουσι.  

ογ΄. Διά τοῦτο πάλιν λέγει· Πωλήσατε τά ὑπάρχοντα ὑμῶν, καί δότε ἐλεημοσύνην, καί ἰδού πάντα ὑμῖν καθαρά ἔσται· ὡς μηκέτι τοῖς περί τό σῶμα σχολαζόντων πράγμασιν, ἀλλά τόν νοῦν καθαίρειν σπευδόντων, ἀπό μίσους καί ἀκρασίας· ὅν καρδίαν ὀνομάζει ὁ Κύριος. Ταῦτα γάρ τόν νοῦν ῥυποῦντα, οὐκ ἐῶσι βλέπειν τόν ἐν αὐτῷ κατοικοῦντα Χριστόν, διά τῆς χάριτος τοῦ ἁγίου βαπτίσματος.  

οδ΄. Ὁδούς ἡ Γραφή τάς ἀρετάς ὀνομάζει. Μεῖζων δέ πασῶν τῶν ἀρετῶν, ἡ ἀγάπη καθέστηκε. Διά τοῦτο ἔλεγεν ὁ Ἀπόστολος· Ἔτι καθ᾿ ὑπερβολήν ὁδόν ὑμῖν δείκνυμι· ὡς καταφρονεῖν πείθουσαν τῶν ὑλικῶν πραγμάτων, καί μηδέν τῶν προσκαίρων προτιμᾷν τῶν αἰωνίων.  

οε΄. Ἡ εἰς Θεόν ἀγάπη, ἀνθίσταται τῇ ἐπιθυμίᾳ· πείθει γάρ τόν νοῦν ἐγκρατεύεσθαι ἀπό τῶν ἡδονῶν. Ἡ δέ εἰς τόν πλησίον, ἀνθίσταταιτῷ θυμῷ· ποιεῖ γάρ καταφρονεῖν δόξης καί χρημάτων. Καί ταῦτά εἰσι τά δύο δηνάρια, ἅπερ ὁ Σωτήρ δέδωκε τῷ πανδοχεῖ, ἵνα σου ἐπιμέλειαν ποιήσηται. Ἀλλά μή φανῇς ἀγνώμων τοῖς λῃσταῖς συνδυάζων, μή ποτε πάλιν πληγῇς, καί οὐκ ἔτι ἡμιθανής, ἀλλά νεκρός εὑρεθήσῃ.  

(1068) οστ΄. Κάθαιρε τόν νοῦν σου ἀπό ὀργῆς, καί μνησικακίας, καί τῶν αἰσχρῶν λογισμῶν. Καί τότε δυνήσῃ γνῶναι τήν τοῦ Χριστοῦ ἐνοίκησιν.  

οζ΄. Τίς σε ἐφώτισεν εἰς τήν πίστιν τῆς ἁγίας καί ὁμοουσίου καί προσκυνητῆς Τριάδος; ἤ τίς σοι ἐγνώρισε τήν ἔνσαρκον οἰκονομίαν τοῦ ἑνός τῆς ἁγίας Τριάδος; Τίς δέ σε ἐδίδαξε τούς περί ἀσωμάτων λόγους, ἤ τούς περί γενέσεως καί συντελείας τοῦ ὁρωμένου κόσμου· ἤ περί τῆς ἐκ νεκρῶν ἀναστάσεως καί αἰωνίου ζωῆς, ἤ περί τῆς δόξης τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, καί τῆς φοβερᾶς κρίσεως; Οὐχί ἡ χάρις τοῦ Χριστοῦ ἡ ἐνοικοῦσα ἐν σοί; ἥτις ἐστίν ὁ ἀῤῥαβών τοῦ ἁγίου Πνεύματος; Τί μεῖζον ταύτης τῆς χάριτος; ἤ τί κρεῖττον ταύτης τῆς σοφίας καί τῆς γνώσεως; ἤ τί τῶν ἐπαγγελιῶν ὑψηλότερον;  Εἰ δέ ἐσμεν ἀργοί καί ἀμελεῖς, καί μή καθαίρομεν ἑαυτούς τῶν κωλυόντων ἡμᾶς, καί τόν νοῦν ἡμῶν ἐκτυφλούντων παθῶν, ὥστε δύνασθαι καί τρανότερον ἡλίου τούς περί τούτων λόγους ὁρᾷν, ἑαυτούς αἰτιασώμεθα, καί μή τήν τῆς χάριτος ἐνοίκησιν ἀρνησώμεθα.  

οη΄. Ὁ ἐπαγγειλάμενός σοι Θεός τά αἰώνια ἀγαθά, καί τόν ἀῤῥαβῶνα τοῦ Πνεύματος ἐν τῇ καρδίᾳ δεδωκώς, ἐνετείλατό σοι ἐπιμελεῖσθαί σε τοῦ βίου, ἵνα ὁ ἔσω ἄνθρωπος τῶν παθῶν ἐλευθερωθείς, ἄρξηται ἀπεντεῦθεν τῆς τῶν ἀγαθῶν ἀπολαύσεως.  

οθ΄. Τῶν θείων καί ὑψηλῶν καταξιωθείς θεωρημάτων, σφόδρα ἐπιμελοῦ ἀγάπης καί ἐγκρατείας· ἵνα τό παθητικόν ἀτάραχον διαφυλάττων, ἀνέκλειπτον ἕξῃς τό τῆς ψυχῆς φέγγος.  

π΄. Τό θυμικόν τῆς ψυχῆς, ἀγάπῃ χαλίνωσον· καί τό ἐπιθυμητικόν αὐτῆς ἐγκρατείᾳ καταμάρανον· καί τό λογικόν αὐτῆς προσευχῇ πτέρωσον· καί τό φῶς τοῦ νοῦ οὐκ ἀμαυροῦταί ποτε.  

πα΄. Τά τήν ἀγάπην λύοντα, εἰσί ταῦτα· οἷον, ἀτιμία, ζημία, συκοφαντία, ἤ εἰς πίστιν,ἤ εἰς βίον· δαρμοί, πληγαί, καί τά ἑξῆς· καί ταῦτα ἤ αὐτῷ συμβαίνοντα, ἤ τινι τῶν αὐτοῦ συγγενῶν ἤ φίλων.Ὁ οὖν διά τι τούτων λύων τήν ἀγάπην, οὔπω ἔγνω τίς ὁ σκοπός τῶν τοῦ Χριστοῦ ἐντολῶν.  

πβ΄. Σπούδασον ὅσον δύνασαι πάντα ἄνθρωπον ἀγαπῆσαι. Εἰ δέ τοῦτο οὔπω δύνασαι, κἄν μηδένα μισήσῃς, οὐ δύνασαι δέ οὐδέ τοῦτο ποιῆσαι, εἰ μή τῶν τοῦ κόσμου πραγμάτων καταφρονήσῃς.  

πγ΄. Ὁ δεῖνα ἐβλασφήμησε· μή μισήσῃς ἐκεῖνον, ἀλλά τήν βλασφημίαν, καί τόν βλασφημῆσαι παρασκευάσαντα δαίμονα. Εἰ δέ τόν βλασφημήσαντα μισεῖς, ἄνθρωπον ἐμίσησας, καί τήν ἐντολήν παρέβης· καί ὅπερ ἐκεῖνος τῷ λόγῳ ἐποίησε, ποιεῖς σύ τῷ ἔργῳ. Εἰ δέ τήν ἐντολήν φυλάττεις, τά τῆς ἀγάπης ἐπίδειξαι· καί εἴ τι δύνασαι, βοήθησον, ἵνα τοῦ κακοῦ αὐτόν ἀπαλλάξῃς.  

πδ΄. Οὐ θέλει σε ὁ Χριστός μῖσος ἔχειν πρός ἄνθρωπον, ἤ λύπην ἤ ὀργήν ἤ (1069) μνησικακίαν τοσύνολον καθ᾿ οἱονδήποτε τρόπον, ἤ δι᾿ οἱονδήποτε πρᾶγμα πρόσκαιρον. Καί τοῦτο πάντη βοῶσι τά τέσσαρα Εὐαγγέλια.  

πε΄. Πολλοί ἐσμεν οἱ λέγοντες, ὀλίγοι δέ οἱ ποιοῦντες. ἀλλ᾿ οὖν τόν λόγον τοῦ Θεοῦ οὐδείς ὤφειλε νοθεύειν διά τήν ἰδίαν ἀμέλειαν· ἀλλ᾿ ὁμολογεῖν μέν τήν ἑαυτοῦ ἀσθένειαν, μή ἀποκρύπτειν δέ τήν τοῦ Θεοῦ ἀλήθειαν· ἵνα μή ὑπόδικοι γενώμεθα, μετά τῆς τῶν ἐντολῶν παραβάσεως, καί τῆς τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ παρεξηγήσεως.  

πστ΄. Ἀγάπη καί ἐγκράτεια, παθῶν τήν ψυχήν ἐλευθεροῦσιν· ἀνάγνωσις καί θεωρία, ἀγνοίας τόν ἀπαλλάττουσιν· ἡ δέ τῆς προσευχῆς κατάστασις, αὐτῷ παρίστησιν αὐτόν τῷ Θεῷ.  

πζ΄. Ὅταν ἴδωσιν ἡμᾶς οἱ δαίμονες τῶν πραγμάτων τοῦ κόσμου καταφρονοῦντας, ἵνα μή δι᾿ αὐτά τούς ἀνθρώπους μισήσωμεν καί τῆς ἀγάπης ἐκπέσωμεν, τότε συκοφαντίας καθ᾿ ἡμῶν ἐγείρουσιν, ἵνα τήν λύπην μή φέροντες, τούς συκοφαντήσαντας μισήσωμεν.  

πη΄. Οὐκ ἔστι πόνος ψυχῆς βαρύτερος συκοφαντίας, κἄν τε εἰς πίστιν, κἄν τε εἰς βίον τις συκοφαντεῖται· καί οὐδείς ταύτης καταφρονεῖν δύναται, εἰ μή μόνος ὁ εἰς Θεόν ἀποβλεπόμενος ὡς ἡ Σωσάννα, τόν μόνον δυνάμενον καί ἐξ ἀναγκῶν ῥύσασθαι ὥσπερ κἀκείνην, καί τούς ἀνθρώπους πληροφορῆσαι, ὡς καί περί ἐκείνης· καί τήν ψυχήν τῇ ἐλπίδι παραμυθήσασθαι.  

πθ΄. Ὅσον εὔχῃ ἐκ τῆς ψυχῆς ὑπέρ τοῦ συκοφαντήσαντος, τοσοῦτον καί ὁ Θεός πληροφορεῖ τούς σκανδαλισθέντας.  

τέσσ. ἀνοικ. ΄. Φύσει ἀγαθός μόνος ὁ Θεός· καί γνώμῃ ἀγαθός, μόνος ὁ θεομίμητος. Σκοπός γάρ αὐτῷ ἐστι, τῷ φύσει ἀγαθῷ τούς πονηρούς συνάψαι, ἵνα γένωνται ἀγαθοί. Διά τοῦτο ὑπ᾿ αὐτῶν λοιδορούμενος εὐλογῇ· διωκόμενος ἀνέχεται· βλασφημούμενος παρακαλεῖ· φονευόμενος ὑπερεύχεται. Πάντα ποιεῖ, ἵνα τοῦ σκοποῦ τῆς ἀγάπης μή ἐκπέσῃ.  

τέσσ. ἀνοικ. α΄. Αἱ μέν ἐντολαί τοῦ Κυρίου, διδάσκουσιν ἡμᾶς τοῖς μέσοις εὐλόγως χρήσασθαι πράγμασι· ἡ δέ εὔλογος τῶν μέσων χρῆσις, τήν τῆς ψυχῆς καθαίρει κατάστασιν· ἡ δέ καθαρά κατάστασις, τίκτει τήν διάκρισιν· ἡ δέ διάκρισις, τίκτει τήν ἀπάθειαν, ἐξ ἦς τίκτεται ἡ τελεία ἀγάπη.  

τέσσ. ἀνοικ. β΄. Οὔπω ἔχει τήν ἀπάθειαν, ὁ διά σύμβασιν πειρασμοῦ, τό ἐλάττωμα τοῦ φίλου παραβλέπειν μή δυνάμενος, ἤ ὅν τυχόν, ἤ δέ εἶναι δοκοῦν. (1072) Τά γάρ ἐγκείμενα τῇ ψυχῇ πάθη ἐκταρασσόμενα, ἐκτυφλοῖ τήν διάνοιαν, καί οὐκ ἐᾷ διαβλέψαι εἰς τάς τῆς ἀληθείας αὐγάς, οὐδέ διακρῖναι τό κρεῖττον ἀπό τοῦ χείρονος. Οὐκ ἄρα οὖν οὐδέ τήν τελείαν ἀγάπην ὁ τοιοῦτος ἐκτήσατο, τήν ἔξω βάλλουσαν τόν φόβον τῆς κρίσεως.  

τέσσ. ἀνοικ. γ΄. Φίλου πιστοῦ οὐκ ἔστιν ἀντάλλαγμα. Ἐπειδή τάς τοῦ φίλου συμφοράς, ἰδίας λογίζεται· καί συνυποφέρει αὐτῷ μέχρι θανάτου κακοπαθῶν.  

τέσσ. ἀνοικ. δ΄. Πολλοί μέν οἱ φίλοι, ἀλλ᾿ ἐν καιρῷ εὐημερίας· ἐν δέ καιρῷ πειρασμῶν, μόλις ἄν εὑρήσεις ἕνα.  

τέσσ. ἀνοικ. ε΄. Πάντα μέν ἄνθρωπον, ἐκ ψυχῆς ἀγαπητέον· ἐπί τῷ Θεῷ μέ μόνῳ τήν ἐλπίδα θετέον, καί ἐξ ὅλης ἰσχύος αὐτόν θεραπευτέον. Ἐφόσον γάρ αὐτός ἡμᾶς συντηρεῖ, οἵ τε φίλοι πάντες ἡμᾶς περιέπουσι, καί οἱ ἐχθροί πάντες πρός ἡμᾶς ἀδυνατοῦσιν. Ἐπάν δέ αὐτός ἡμᾶς ἐγκαταλίπῃ, οἵ τε φίλοι πάντες ἡμᾶς ἀποστρέφονται, καί οἱ ἐχθροί πάντες καθ᾿ ἡμῶν ἰσχύουσι.  

τέσσ. ἀνοικ.  στ΄. Τέσσαρές εἰσι γενικοί ἐγκαταλείψεως τρόποι· ἡ μέν, οἰκονομική, ὡς ἐπί τοῦ Κυρίου· ἵνα διά τῆς δοκούσης ἐγκαταλείψεως, οἱ ἐγκαταλελειμένοι σωθῶσιν. ἡ δέ, πρός δοκιμήν, ὡς ἐπί τοῦ Ἰώβ καί Ἰωσήφ· ἵνα ὁ μέν, ἀνδρείας· ὁ δέ, σωφροσύνης στῆλαι ἀναφανῶσιν. Ἡ δέ, πρός παίδευσιν πνευματικήν, ὡς ἐπί τοῦ Ἀποστόλου, ἵνα ταπεινοφρονῶν, τήν ὑπερβολήν φυλάξῃ τῆς χάριτος. Ἡ δέ κατά ἀποστροφήν, ὡς ἐπί τῶν Ἰουδαίων, ἵνα κολαζόμενοι πρός μετάνοιαν κατακαμφθῶσι. Σωτήριοι δέ πάντες οἱ τρόποι ὑπάρχουσι, καί τῆς θείας ἀγαθότητος καί φιλανθρωπίας ἀνάμεστοι.  

τέσσ. ἀνοικ.  ζ΄. Μόνον οἱ ἀκριβεῖς τῶν ἐντολῶν φύλακες, καί γνήσιοι τῶν θείων κριμάτων μύσται, τούς κατά συγχώρησιν Θεοῦ πειραζομένους, οὐ καταλιμπάνουσι φίλοις. Οἱ δέ τῶν ἐντολῶν καταφρονηταί, καί τῶν θείων κριμάτων ἀμύητοι, ὅταν μέν ὁ φίλος εὐημερῇ, συναπολαύουσιν αὐτῷ· ἐπάν δέ πειραζόμενος κακοπαθῇ, καταλιμπάνουσιν αὐτόν. Ἔστι δέ ὅταν καί μετά τῶν ἐναντίων ἵστανται.  

τέσσ. ἀνοικ.  η΄. Οἱ μέν τοῦ Χριστοῦ φίλοι, πάντας ἀγαπῶσι γνησίως. Οὐχ ὑπό πάντων δέ ἀγαπῶνται. Καί οἱ μέν τοῦ Χριστοῦ, μέχρι τέλους τήν συνέχειαν τῆς ἀγάπης διατηροῦσιν· οἱ δέ τοῦ κόσμου, μέχρι οὗ ἀλλήλοις διά τά κόσμου προσκρούσωσι.  

τέσσ. ἀνοικ. θ΄. Φίλος πιστός, σκέπη κραταιά. Ἐπειδή καί εὐημεροῦντι τῷ φίλῳ σύμβουλός ἐστιν ἀγαθός καί συνεργός σύμψυχος· καί κακοπαθοῦντι ἀντιλήπτωρ γνησιώτατος καί ὑπέρμαχος συμπαθέστατος.  

(1073) ρ΄. Πολλοί μέν πολλά περί ἀγάπης εἰρήκασιν· ἐν μόνοις δέ τοῖς Χριστοῦ μαθηταῖς ταύτην ζητήσας, εὑρήσεις· ἐπεί καί μόνοι αὐτοί εἶχον τήν ἀληθινήν Ἀγάπην τῆς ἀγάπης διδάσκαλον, περί ἧς ἔλεγον· Ἐάν ἔχω προφητείαν, καί εἰδῶ τά μυστήρια πάντα, καί πᾶσαν τήν γνῶσιν, ἀγάπην δέ μή ἔχω, οὐδέν ὠφελοῦμαι. Ὁ οὖν κτησάμενος τήν ἀγάπην, αὐτόν τόν Θεόν ἐκτήσατο· ἐπειδή ὁ Θεός ἀγάπης ἐστίν. Αὐτῷ ἡ δόξα εἰς τούς αἰῶνας. Ἀμήν.     

Τέλος τῶν περί ἀγάπης κεφαλαίων τῆς τετάρτης ἑκατοντάδος.