|
Γεώργιος Μαριδάκης
Ἡ ἑλληνικὴ ἐπανάστασις ὡς ἔκφρασις τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πνεύματος
(24 Μαρτίου 1951)
Ἀπό «Το Εἰκοσιένα» Πανηγυρικοί Λόγοι Ἀκαδημαϊκῶν, ἐκδ. Ἀκαδημία Ἀθηνῶν, Ἵδρυμα Κώστα καὶ Ἑλένης Οὐράνη, Ἀθῆναι 1977.
Ἡ ἐν Ἄστρει Β' Ἐθνικὴ τῶν Ἑλλήνων Συνέλευσις, ἀφοῦ ἐπεράτωσε τὰς ἐργασίας της, καὶ πρὶν ἢ διαλυθῆ, «ἀπηύθυνε πρὸς τὴν ὑφήλιον» τὴν ἀπὸ 18 Ἀπριλίου 1823 Διακήρυξιν. Ἡ Διακήρυξις αὐτὴ κηρύττει «ἐνώπιον Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων τὴν πολιτικὴν τῶν Ἑλλήνων ὕπαρξιν καὶ ἀνεξαρτησίαν... καθὼς ἀνήκει εἰς ἀνθρώπους προσπαθοῦντας ν' ἀπολαύσωσιν ἀτίμητα ἀγαθά, ὅ,τι λογῆς εἶναι ἡ πολιτικὴ ὕπαρξις καὶ ἀνεξαρτησία καὶ τὰ ὁποῖα αὐτὰ ἀγαθὰ δὲν γνωρίζουσιν ἐκ φήμης, ἀλλ' ἔχοντες ἐστερήθησαν... καθὼς ἀνήκει εἰς ἀνθρώπους κατοικοῦντας γῆν ἡρωϊκήν... καὶ τέλος καθὼς ἀνήκει εἰς ἀνθρώπους πάτριον ἔχοντας τὸν Βάρβαρον νὰ καταπολεμῶσιν καὶ τὴν Πατρίδα νὰ ἀπελευθερώνωσιν».
Συμφώνως πρὸς τὸ ἄρθρον 14 τοῦ Ἐσωτερικοῦ Κανονισμοῦ, κατὰ τὴν Πανηγυρικήν Συνεδρίαν ἐπὶ τῇ ἐπετείῳ τῆς Ἐθνικῆς παλιγγενεσίας, ὁ Πρόεδρος τῆς Ἀκαδημίας ἀναγινώσκει μονογραφίαν ἢ ἄλλην πρωτότυπον μελέτην σχετικὴν πρὸς τὸν Ἀγῶνα τῆς Ἀνεξαρτησίας ἢ τοὺς Ἄνδρας αὐτοῦ. Ἐπιτελῶν τὸ ἐκ τῆς διατάξεως ταύτης καθῆκον καὶ εἰς τὸ πνεῦμα αὐτῆς ἀνταποκρινόμενος θὰ προσπαθήσω ν' ἀνιχνεύσω καὶ νὰ διαγνώσω τὸ περιεχόμενον τῆς ἀνωτέρω ἐν ἐπιλόγῳ φράσεως, τὴν ὁποίαν ἀπηύθυναν πρὸς «τὴν ὑφήλιον» οἱ Ἄνδρες πρὸς τὴν μνήμην τῶν ὁποίων, κατὰ τὴν ἐπέτειον ταύτην ἡμέραν, εὐγνώμονα στρέφομεν καὶ πάλιν ὅλην μας τὴν σκέψιν καὶ ὅλην μας τὴν ψυχήν.
Τί θέλει, λοιπόν, νὰ εἴπη ὁ Θεόδωρος Νέγρης συντάσσων τὴν Διακήρυξιν καὶ γράφων ἐν ἐπιλόγῳ, ὅτι ἡ Ἀνεξαρτησία ἀνήκει εἰς τοὺς Ἕλληνας, ὡς εἰς «ἀνθρώπους πάτριον ἔχοντας τὸν Βάρβαρον νὰ καταπολεμῶσι καὶ τὴν Πατρίδα ν' ἀπελευθερώνωσιν»;
Ἐπανεμφανιζόμενοι εἰς τὸ προσκήνιον τῆς παγκοσμίου πολιτικῆς σκηνῆς οἱ Ἕλληνες δὲν σημειοῦνται ὡς ἕνας οἱοσδήποτε λαὸς ἐπιδιώκων νὰ καταστῆ αὐτὸς οὗτος κύριος τῶν τυχῶν του. Προβάλλουν μὲ ὑπερηφάνειαν καὶ ἀξιοπρέπειαν τονίζοντες, ὅτι συνεχίζουν τὸν πόλεμον κατὰ τοῦ «Βαρβάρου», τὸν ὁποῖον ἤρχισαν οἱ πατέρες των, πόλεμον δὲ τὸν ὁποῖον ἤρχισαν οὔτε χθὲς ἢ προχθές, ἀλλὰ πρὸ αἰώνων καὶ δὴ ἀφ' ἧς τὸ πρῶτον ὁ Ἀσιάτης διελθὼν τὸν Ἑλλήσποντον ἐνεφανίσθη εἰς τὴν Ἑλλάδα, ταὐτὸ εἰπεῖν, ἐνεφανίσθη εἰς τὴν Εὐρώπην.
Καὶ πράγματι:
Ἅμα οἱ Πέρσαι ἀνέστρεψαν πρὸς τὴν Ἀσίαν, οἱ Ἕλληνες ἐπανελθόντες εἰς τὰς ἑστίας των, διέγνωσαν, ὅτι δὲν συνεκρούσθησαν δύο λαοί, ἀλλὰ δύο Κόσμοι. Συνεκρούσθη ὁ Κόσμος τῆς Ἀσίας πρὸς τὸν Κόσμον τὸν ἑλληνικόν, πρὸς τὸν Κόσμον τῆς Εὐρώπης. Λέγει ὁ Ἡρόδοτος (Ι, 1): «τὴν γὰρ Ἀσίην καὶ τὰ ἐνοικέοντα ἔθνεα βάρβαρα οἰκηιεῦνται οἱ Πέρσαι, τὴν δὲ Εὐρώπην καὶ τὸ ἑλληνικὸν ἥγηνται κεχωρίσθαι».
Τὸν διαχωρισμὸν τοῦτον τῆς βαρβάρου Ἀσίας ἀπὸ τοῦ «ἑλληνικοῦ» καὶ τῆς «Εὐρώπης», κατηγορηματικώτερος, ἀλλὰ καὶ προφητικώτερος, γράφων περὶ τὰς δυσμὰς τοῦ βίου του, τονίζει ὁ Πλάτων εἰς τοὺς Νόμους (3, 698 a-b): Ἐμφανίζει ἐκεῖ τὸν Ἀθηναῖον λέγοντα: «Τὰ μὲν δὴ περὶ γε Περσῶν, ὡς οὐκ ὀρθῶς τὰ νῦν διοικεῖται διὰ τὴν σφόδρα δουλείαν τε καὶ δεσποτείαν, τέλος ἐχέτω... Τὰ δὲ περὶ τὴν τῆς Ἀττικῆς αὖ πολιτείας... ἡμᾶς διεξελθεῖν χρεών... ἡμῖν γὰρ (τοῖς Άθηναίοις) κατ' ἐκεῖνον τὸν χρόνον, ὅτε ἡ Περσῶν ἐπίθεσις τοῖς Ἕλλησιν, ἴσως δὲ σχεδὸν ἅπασιν τοῖς τὴν Εὐρώπην οἰκοῦσιν, ἐγίγνετο, πολιτεία τε ἥν παλαιά... καὶ δεσπότις ἐνῆν τις αἰδώς, δι' ἥν δουλεύοντες τοῖς τότε νόμοις, ζῆν ἠθέλομεν.»
Καὶ ὁ Ἡρόδοτος καὶ ὁ Πλάτων διαχωρίζουν κατ' ἔννοιαν τὴν Εὐρώπην ἀπὸ τῆς Ἀσίας. Ἀνταπεκρίνετο, συνεπῶς, εἰς τὸ κοινὸν ἑλληνικὸν αἴσθημα, ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος, ἀποστέλλων ἐκ τῆς Ἀσίας «τριακοσίας πανοπλίας περσικὰς ἀνάθημα εἶναι τῇ Ἀθηνᾷ καὶ ἐπίγραμμα ἐπιγραφῆναι ἐκέλευσε τότε: Ἀλέξανδρος Φιλίππου καὶ οἱ Ἕλληνες πλὴν Λακεδαιμονίων ἀπὸ τῶν βαρβάρων τῶν τὴν Ἀσίαν κατοικούντων».
Ὑπὸ τὸ αὐτὸ ἀκριβῶς πνεῦμα ἔδρασαν καὶ τὰ Κράτη τῶν Ἐπιγόνων. Τὰ ἐθέρμαινεν ἡ κλασσικὴ Ἑλλὰς καὶ ὄχι μόνον ἀπετέλεσαν τὸ φράγμα κατὰ τῶν Ἀσιατῶν, ἀλλὰ καὶ ὠργανώθησαν κατὰ σύστημα διοικητικόν, ὅπερ ἐφείλκυσε τὴν προσοχὴν ἑνὸς Ἰουλίου Καίσαρος, σήμερον δὲ θεωρεῖται ὡς τὸ πρῶτον πρότυπον τοῦ συστήματος κατὰ τὸ ὁποῖον διοικοῦνται τὰ σύγχρονα Εὐρωπαϊκὰ Κράτη.
Ὁ ἀπὸ τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος παραδεδομένος ἐννοιολογικὸς οὗτος διαχωρισμὸς τῆς Εὐρώπης ἀπὸ τῆς Ἀσίας, ἐκδηλοῦται καὶ πάλιν ἐνεργός, ὅταν οἱ ἕλληνες, μετὰ τὴν ἐγκατάστασιν εἰς τὸ Βυζάντιον τῆς ἕδρας τοῦ ρωμαϊκοῦ Κράτους, ἀνέλαβον τὴν διακυβέρνησιν αὐτοῦ.
Τὸ Κράτος τοῦτο ἐπὶ δέκα αἰῶνας ἐτέλει εἰς διηνεκῆ πόλεμον κατὰ τῶν ἀπὸ Ἀνατολῶν καὶ τῶν ἀπὸ Βορρᾶ βαρβάρων. Ποίας ψυχικὰς καὶ πνευματικὰς δυνάμεις ἐκινητοποίει τὸ Βυζάντιον κατὰ τῶν βαρβάρων; Τὸ ἐρώτημα τοῦτο οὐδὲν ἄλλο συνιστᾷ εἰς τὴν οὐσίαν του παρὰ μόνον τὸ ἐρώτημα: Τί εἶναι τὸ Βυζάντιον;
Σύγχρονος ρῶσσος ἱστορικός, καθηγητὴς τοῦ εἰς τὸ Leningrad Πανεπιστημίου, φιλοδοξῶν νὰ προκαλέση ἀνανέωσιν τῶν βυζαντινῶν σπουδῶν εἰς τὴν Ρωσσίαν, εἰς πρόσφατον περὶ τοῦ Βυζαντίου δοκίμιον, γράφει ἐπὶ λέξει: «Ἡ αὐτοκρατορία τοῦ Βυζαντίου, ἥτις μόνον τὸ ὄνομα εἶχε ρωμαϊκόν, δὲν εἶχεν ἑνότητα φυλῆς, δὲν εἶχεν ἑνότητα γλώσσης, ἀλλ' ἦτο δημιούργημα κατὰ πάντα τεχνητόν, ὅπερ ἐκυβέρνα εἴκοσιν ἐθνότητας διὰ μόνου τοῦ ἀξιώματος: «εἷς δεσπότης, μία πίστις(1)».
Τὸ Βυζαντινὸν Κράτος ἦτο création tout artificielle, κατὰ τὸν ρῶσσον ἱστορικόν, ὅπερ σημαίνει, ὅτι δὲν εἶχε πνεῦμα, δὲν εἶχε ψυχήν. Πόθεν ἐξεπήγαζε, λοιπόν, ἡ μυστηριώδης ἐκείνη δύναμις, τὴν ὁποίαν ἐπὶ δέκα αἰῶνας ἐκινητοποίουν διὰ νὰ κρατοῦν τὸν Ἀσιάτην μακράν τοῦ Ἑλλησπόντου καὶ ἐκεῖθεν τοῦ Δουνάβεως, «οἱ Χριστιανοὶ ἡμῶν Αὐτοκράτορες», ὅπως ἀπεκάλουν τοὺς βασιλεῖς τοῦ Βυζαντίου, οἱ ἄνδρες τοῦ 1821, καὶ τὴν ὁποίαν δύναμιν κυρίως καὶ πρὸ παντὸς ὑπενόει ὁ τὴν ἀνωτέρω Διακήρυξιν συντάξας Θεόδωρος Νέγρης, λέγων ὅτι οἱ Ἕλληνες «πάτριον ἔχουν τὸν Βάρβαρον νὰ καταπολεμῶσιν»;
Τὴν ἀπάντησιν δίδει ἕν καὶ μόνον κείμενον.
Ὁ Ἰουστινιανὸς διὰ τῆς ἑβδόμης Νεαρᾶς ρυθμίζει διάφορα θέματα καὶ θέλων νὰ σημάνη, ὁτι ἡ ἰσχὺς τῆς Νεαρᾶς ἐκτείνεται καθ' ἅπαν τὸ Κράτος, διατάσσει ἐν ἐπιλόγῳ: «ἐπὶ πάσης τῆς γῆς, ἥν ὁ ρωμαίων ἐπέχει νόμος καὶ ὁ τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας θεσμός, οὗτος (ὁ νόμος) ἐκτετάσθω καὶ ὁριζέτω τὰ οἰκεῖα καὶ κρατείτω διηνεκῶς».
Πρὸς τὴν διατύπωσιν ταύτην μόνον ἕλληνες, κατέχοντες τὴν ἔννοιαν τῆς Πολιτείας καὶ τὴν ἔννοιαν τοῦ Νόμου, οἵας τὰς διέγραψεν ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ σκέψις, ἠδύναντο νὰ φέρουν τὸν Ἰουστινιανὸν καὶ «τὴν ὁμόζυγον τοῦ κράτους καὶ ἐκ Θεοῦ δεδομένην σύζυγον Θεοδώραν».
Τὸ πρόσωπον τοῦ βασιλέως, τὸ πρόσωπον τοῦ δεσπότου, καθ' ἃ ἐκφράζεται ὁ ρῶσσος ἱστορικός, δὲν ἐμφανίζεται. Ἡ Πολιτεία εἶναι ἀπρόσωπος καὶ μόνοι συνιστῶντες τὴν Πολιτείαν ἐμφανίζονται «ὁ τῶν ρωμαίων νόμος καὶ ὁ τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας θεσμός». Ἐπειδὴ δὲ ὁ Ἰουστινιανὸς διὰ τῆς αὐτῆς ἑβδόμης Νεαρᾶς ἐκτοπίζει τὴν λατινικὴν καὶ ὡς ἐπίσημον γλῶσσαν εἰσάγει τὴν «κοινὴν καὶ ἑλλάδα φωνὴν ὥστε ἅπασιν τὸν νόμον εἶναι γνώριμον διὰ τὸ πρόχειρον τῆς ἑρμηνείας, «ὁ τῶν ρωμαίων νόμος, ὁ τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας θεσμός, ἡ κοινὴ ἑλλὰς φωνή», συνιστοῦν τὴν ψυχὴν τοῦ Κράτους. Ἡ ἑνότης αὐτὴ δικαίου, πίστεως καὶ γλώσσης, ἀποτελεῖ τὴν πνευματικὴν δύναμιν, ἥτις «τομωτέρα ξίφους παντὸς τῇ τοῦ ἐπ' αὐτῇ θεραπευομένου δυνάμει κατὰ τῶν πολεμίων ὑπάρχουσα, κατώρθωνεν εἰρηναῖον ἡμῖν καθίστασθαι τὸ βασίλειον καὶ εὐσταθὲς τὸ πολίτευμα», ὅπως γράφουν «Λέων καὶ Κωνσταντῖνος οἱ σοφοὶ καὶ φιλευσεβεῖς ἡμῶν βασιλεῖς(2)».
Οἱ ἕλληνες, ἀφοῦ ὑπέταξαν τοὺς ρωμαίους διὰ τοῦ πνεύματος, μετατεθείσης τῆς ἕδρας τοῦ Κράτους εἰς τὸ Βυζάντιον, διὰ τοῦ αὐτοῦ πνεύματος ἔθηκαν ὑπὸ τὴν ἡγεσίαν των τὰς ἐν ἰσοτιμίᾳ καὶ ἰσονομίᾳ ὑπὸ τὸν αὐτὸν ρωμαϊκὸν νόμον, ὑπὸ τὴν αὐτὴν χριστιανικὴν πίστιν καὶ ὑπὸ τὴν αὐτὴν «κοινὴν ἑλλάδα φωνήν» συμβιούσας ἐθνότητας, ἵνα πληρωθῇ τὸ ρηθὲν διὰ στόματος Ἀριστοτέλους λέγοντος: (Πολιτ. Η. 7, 1327 b, 27):
«Τὰ μὲν περὶ τὴν Ἀσίαν ἔθνη ἄθυμα, διόπερ ἀρχόμενα καὶ δουλεύοντα διατελεῖ... τὸ δὲ τῶν ἑλλήνων γένος, ἔνθυμον καὶ διανοητικὸν ἔστιν, διόπερ ἐλεύθερόν τε διατελεῖ καὶ βέλτιστα πολιτευόμενον καὶ δυνάμενον ἄρχειν πάντων, μιᾶς τυγχάνον πολιτείας». Ἡ μία αὕτη καὶ ἑνιαία ἑλληνικὴ Πολιτεία τὴν ὁποίαν προφητεύει ὁ Ἀριστοτέλης, ὠνειρεύθησαν δὲ καὶ ὁ Ἰσοκράτης καὶ ὁ Πλάτων καὶ ὁ Ἀγησίλαος, ἐπραγματοποιήθη, ὅταν οἱ ἕλληνες ἑνωθέντες ὑπὸ τὴν κυριαρχίαν τῶν ρωμαίων, καθυπέταξαν αὐτοὺς πνευματικῶς, μετατεθείσης δὲ εἶτα τῆς ἕδρας τοῦ ρωμαϊκοῦ Κράτους εἰς τὸ Βυζάντιον, ἐπεσφράγισαν τὴν πνευματικὴν καθυπόταξιν καὶ πολιτικῶς, ἐγκατασταθέντες, οὔτε ὀλίγον οὔτε πολύ, ὑπὸ τοὺς θόλους τοῦ αὐτοκρατορικοῦ γραφείου.
Τὸ ἑλληνικὸν πνεῦμα ἀπεχθάνεται τὸ Χάος καὶ ἀγαπᾷ τὸν Κόσμον. Τὸν δὲ Νέον Κόσμον, ὅστις ἀνέκυπτεν μὲ ἕδραν τὸ Βυζάντιον καὶ κύριον πυρῆνα, τὰς χώρας ἔνθα κατοικοῦν ἕλληνες ἢ ἐξελληνισμένοι λαοί, μόνον τὸ ἑλληνικὸν πνεῦμα ἠδύνατο νὰ συντάξῃ εἰς μέτρον καὶ εἰς ἁρμονίαν. Καὶ πράγματι ἀνομολογεῖται σήμερον, ὅτι ἡ ἰουστινιάνειος κωδικοποίησις, παρὰ τὴν ρωμαϊκὴν σφραγῖδα, ὡς ἰδέα, ὡς ἔμπνευσις, ὡς ἐκτέλεσις καὶ ἐν γένει ὡς σύνολον θεωρουμένη, εἶναι ἔργον τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος. Ἀφ' ἑτέρου τὴν νέαν Πίστιν, μόνον τὸ ἑλληνικὸν πνεῦμα, χειριζόμενον τὸ λεπτὸν ὄργανον τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης, ἠδύνατο νὰ συγκρατήσῃ εἰς τὴν νεανικήν της ὁρμήν, κατεργαζόμενον τὰ δογματικά της θεμέλια ἀσφαλῆ, ὥστε νὰ βαδίσῃ πρὸς τὴν
κατάκτησιν τῶν ψυχῶν διὰ μόνης τῆς πειθοῦς.
Τὴν διαφορὰν μεταξὺ τοῦ Νέου Κόσμου, ὅστις ἀνέκυπτεν εἰς τὸ Βυζάντιον ἀπειλητικὸς κατὰ τῶν βαρβάρων, καὶ τοῦ Παλαιοῦ Κόσμου, ὅστις παρέμεινεν εἰς τὴν Ρώμην, ἀναμένων τοὺς βαρβάρους νὰ διαβοῦν τὸν Ρῆνον, καταδεικνύει ἀπλῆ σύγκρισις τῆς ἀνωτέρω σημειωθείσης φράσεως τοῦ Ἰουστινιανοῦ «ἐπὶ τῆς γῆς ἥν ὁ ρωμαίων ἐπέχει νόμος καὶ ὁ τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας θεσμός, ὁ νόμος οὗτος ἐκτετάσθω καὶ ὁριζέτω τὰ οἰκεῖα καὶ κρατείτω διηνεκῶς», καταδεικνύει, λέγω, ἁπλῆ σύγκρισις τῆς φράσεως ταύτης πρὸς ἑτέραν φράσιν πομπωδῶς ἐξαγγελθεῖσαν τρεῖς αἰῶνας ἐνωρίτερον, τὸ 212 μ.Χ., ὑπὸ τοῦ Αὐτοκράτορος Καρακάλλα, εἰς τὴν περίφημον Constitutio Antoniniana. Διακηρύττει μεγαλαυχῶν ὁ Καρακάλλας:
«συνάπασιν τοῖς οἰκοῦσι κατὰ τὴν οἰκουμένην πολιτείαν ρωμαίων δίδωμι».
Οὐδεὶς οὐδαμοῦ οὐδεμίαν συνῃσθάνθη ἐν ἑαυτῷ μεταβολήν, μανθάνων, ὅτι ἐγένετο civis romanus. Οὔτε καὶ ἦτο δυνατὸν νὰ αἰσθανθῇ, ἀφοῦ καὶ αὐτὸς ὁ αὐτοκράτωρ Καρακάλλας οὐδὲν ἐπίστευεν, ἔχων, κατὰ τὸν Δίωνα Κάσσιον, ὅλα τὰ ἐλαττώματα καὶ οὐδὲν προτέρημα τῶν τριῶν φυλῶν, αἵτινες συνηνοῦντο εἰς τὸ πρόσωπόν του: «τῆς μὲν Γαλατίας τὸ κοῦφον καὶ τὸ δειλὸν καὶ τὸ θρασύ, τῆς Ἀφρικῆς τὸ τραχὺ καὶ ἄγριον, τῆς Συρίας, ὅθεν πρὸς μητρὸς ἦν, τὸ πανοῦργον».
Ἐνῷ, λοιπόν, διὰ τῆς Constitutio Antoniniana ἐγένοντο μὲν ἅπαντες οἱ κατὰ τὴν Οἰκουμένην οἰκοῦντες cives romani, ἀλλὰ δὲν ἔπαυσεν ἡ διάκρισις μεταξὺ λαοῦ ἄρχοντος, τοῦ ρωμαϊκοῦ, καὶ λαῶν ἀρχομένων, τῶν ὑποτεταγμένων εἰς τὸν ρωμαϊκόν, εἰς τὴν ἀνωτέρω φράσιν τοῦ Ἰουστινιανοῦ, δηλοῦται καθαρά, ὅτι δὲν ὑπάρχουν ἔθνη ἄρχοντα καὶ ἔθνη ἀρχόμενα, ἀλλὰ μόνον ἔθνη ἑνούμενα διὰ τοῦ αὐτοῦ δικαίου, διὰ τῆς αὐτῆς πίστεως, διὰ τῆς αὐτῆς γλώσσης, συμβιοῦντα ἐν ἰσοτιμίᾳ, ἰσονομίᾳ καὶ ταυτοπιστία.
Δὲν εἶναι κατὰ ταῦτα création tout artificielle τὸ βυζαντινὸν Κράτος, ὅπως λέγει ὁ ρῶσσος ἱστορικός. Εἶναι πνεῦμα καὶ ψυχή. Ἐπὶ τοῦ πνεύματος καὶ τῆς ψυχῆς ἥν ἀπετέλουν ἡ ἑνότης δικαίου, πίστεως καὶ γλώσσης, στηριζόμενος ὁ Ἰουστινιανός, κατώρθωσε νὰ ἐπαναφέρῃ τὰ σύνορα τοῦ Κράτους «μέχρι τῶν πρὸς ἑκάτερον ὠκεανὸν ὁρίων», ὅπως ὀνομάζει τὸ Γιβραλτάρ. Ἐπὶ τῶν αὐτῶν πνευματικῶν δυνάμεων στηριζόμενος ὁ Ἡράκλειος ἀπώθησε τοὺς βαρβάρους ἐκ τῶν Ἁγίων Τόπων, δικαίως ἐπικληθεὶς «ὁ πρῶτος σταυροφόρος». Διὰ τῶν αὐτῶν πνευματικῶν δυνάμεων Λέων Γ' ὁ Ἴσαυρος ἀπέτρεψε τὸν ἐξαραβισμόν τῆς Εὐρώπης. Δὲν εἶχον συμπληρωθῆ ἑκατὸν ἔτη ἀπὸ τοῦ θανάτου τοῦ Μωάμεθ, καὶ οἱ ἐν ὀνόματι τοῦ Ἀλλὰχ πρὸς τὴν κατάκτησιν τοῦ Κόσμου καὶ τὴν παγκόσμιον ἐπιβολὴν τῆς νέας θρησκείας ἔφιπποι ἐξορμήσαντες Ἄραβες, καταλαβόντες τὴν βόρειον Ἀφρικήν, διὰ παραλλήλου πορείας ἐνεφανίζοντο ταὐτοχρόνως πρὸ τῶν τειχῶν τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ εἰς τὰς κεντρικὰς πεδιάδας τῆς Γαλλίας. Λέων Γ' ὁ Ἴσαυρος τὸ 718, ἀπεμάκρυνε τοὺς Ἄραβας ἐκ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, μετὰ δεκαετίαν δὲ καὶ ἀπὸ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Μετὰ δέκα τέσσαρα ἔτη, τὸ 732, Κάρολος ὁ Μαρτέλλος νικήσας εἰς τὸ Poitiers, ἠνάγκασε τοὺς Ἄραβας νὰ ὑποχωρήσουν εἰς τὴν Ἱσπανίαν καὶ ἐκεῖθεν μετὰ αἰῶνας νὰ ἐπιστρέψουν εἰς τὴν Ἀφρικήν. Ἐάν, εἴτε ἐξ Ἀνατολῶν εἴτε ἐκ Δυσμῶν, κατώρθωναν οἱ Ἄραβες νὰ εἰσέλθουν εἰς τὴν Εὐρώπην, θὰ κατέπνιγον τὸν ἐν ἐξελίξει εὑρισκόμενον ἐκχριστιανισμὸν τῶν βαρβάρων γερμανικῶν φυλῶν, καὶ ἡ Εὐρώπη θὰ εἶχε τὴν τύχην τῆς Βορείου 'Αφρικῆς. Πολλὰ ὀφείλει συνεπῶς ἡ Εὐρώπη εἰς τὸν Λέοντα τὸν Γ'. Καὶ λέγεται μέν, ὅτι ἡ νίκη αὕτη τοῦ Βυζαντίου ἔχει σημασίαν ἴσην πρὸς τὴν νίκην τῶν Ἀθηναίων εἰς τὸν Μαραθῶνα, ὁ δὲ Λέων ὁ Γ' παραλληλίζεται πρὸς τὸν Μιλτιάδην, ἐν τούτοις καὶ εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀδικεῖται τὸ Βυζάντιον, διότι οἱ εὐρωπαῖοι ἱστορικοὶ ἐξαίρουν μονοπλεύρως τὴν σημασίαν τῆς ἐν Poitiers νίκης, παραβλέποντες, ὅτι ἐὰν ἐνίκων μὲν οἱ φράγκοι εἰς τὸ Poitiers, δὲν ἐνίκων ὅμως ταὐτοχρόνως καὶ οἱ ἕλληνες πρὸ τῶν τειχῶν τῆς Κωνσταντινουπόλεως, θὰ ἔπιπτε τὸ Βυζάντιον, καὶ ἂν μή τι ἄλλο, θὰ ἐξηφανίζοντο ὑπὸ τὰς ὁπλὰς τῶν ἀραβικῶν ἵππων οἱ ἑλληνικοὶ θησαυροί, τοὺς ὁποίους τόσον ζηλοτύπως διεφύλαττον οἱ ἕλληνες διὰ νὰ τοὺς ἐμπιστευθοῦν εἰς τὴν Εὐρώπην. Καὶ τοὺς ἀνέμενεν ἡ Εὐρώπη. Καὶ ἰδοὺ ἡ ἀπόδειξις. Κατὰ τὸ 997, ὁ γάλλος Auvergnat d'Aurillac, γνωστὸς ὑπὸ τὸ μοναχικὸν ὄνομα Gerbert, ἀπὸ τὸ Reims, ἔνθα διηύθυνε τὴν ἐπισκοπικὴν Σχολήν, ἐκλήθη εἰς τὴν Αὐλὴν τοῦ Αὐτοκράτορος τῆς Γερμανίας Ὄθωνος τοῦ Βου, διὰ νὰ ἐκπαιδεύσῃ τὸν υἱόν του, τὸν μετέπειτα Αὐτοκράτορα Ὄθωνα τὸν Γον. Ἡ φύσις τοῦ μαθητοῦ ἐξέπληξε τὸν διδάσκαλον. «Ἀγνοῶ», λέγει ὁ Gerbert, «τί θέλει νὰ φανερώσῃ τὸ θεῖον διὰ τοῦ ἀνθρώπου τούτου, ὅστις ἕλλην τὸ γένος» —Ὄθων ὁ Γ' μητέρα, ὡς γνωστόν, εἶχε τὴν ἑλληνίδα, πριγκήπισσαν Θεοφανὼ— «τὴν δὲ ἐξουσίαν ρωμαῖος, οἰονεὶ κληρονομικῷ δικαιώματι, νομίμως διεκδικεῖ ὑπὲρ ἑαυτοῦ τοὺς θησαυροὺς τῆς ἑλληνικῆς καὶ ρωμαϊκῆς σοφίας». (Nescio quid divinum exprimitur cum humo, genere graecus, imperio romanus, quasi hereditario jure thesauros sibi graeciae ac romanae repetit sapientiae)(3).
Ἡ φρασιολογία αὕτη τοῦ μοναχοῦ Gerbert, ὅστις μετὰ διετίαν, τὸ 999, ἐξελέγη Πάπας ὑπὸ τὸ ὄνομα Σίλβεστρος ὁ Β', εἰσαγαγὼν μάλιστα εἰς τὴν Εὐρώπην καὶ τοὺς ἀραβικοὺς ἀριθμούς, φανερώνει τὴν τότε κρατοῦσαν εἰς τὴν Εὐρώπην ἀντίληψιν περὶ τοῦ Βυζαντίου, ὡς κράτους ἑλληνικοῦ συνεχίζοντος τὴν ἑλληνικὴν κλασσικὴν παράδοσιν, ἐκδηλουμένην, ὄχι μόνον εἰς τὴν παραφυλακὴν τῶν θησαυρῶν τῆς ἑλληνικῆς σοφίας, κατὰ τὰς λέξεις τοῦ Gerbert, ἀλλὰ καὶ εἰς τὸν διηνεκῆ κατὰ τῶν βαρβάρων πόλεμον, περαιτέρω δὲ καὶ εἰς τὴν, κατὰ τὸ πνεῦμα τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν ἀποικιῶν, εὐγενῆ προσπάθειαν πρὸς ἐφελκυσμὸν τῶν βαρβάρων εἰς τὸν πολιτισμόν. Ἡ προσπάθεια αὕτη ἐσημειώθη κυρίως εἰς τὸν ἐκχριστιανισμὸν τῶν ρώσσων, ἀνομολογουμένου σήμερον, ὅτι ἐὰν δὲν ἐξησθένει τὸ Βυζάντιον κατὰ τὸν δωδέκατον αἰῶνα, δὲν θὰ κατώρθωναν οἱ Μογγόλοι νὰ καταλύσουν τὸ ρωσσικὸν Κράτος τοῦ Κιέβου, ἡ κατάλυσις τοῦ ὁποίου ἐπακόλουθον εἶχε, καθ' ἃ ρητῶς ἐπίσης γράφεται, ἡ Ρωσσία, καὶ κατὰ τὸν δέκατον ἔνατον ἀκόμη αἰῶνα, νὰ θεωρῆται ὡς μὴ ἀνήκουσα εἰς τὸν κύκλον τῶν εὐρωπαϊκῶν Κρατῶν(4).
Σημειώσεις
1. Levtchenko, Byzance (1949) 164.
2. Ἐκλογὴ τῶν νόμων, προοίμιον.
3. Σημειωτέον ὅτι Ὄθων ὁ Γος εἰσήγαγεν εἰς τὴν Γερμανίαν τὸ ἰουστινιάνειον δίκαιον ὡς ἐπίσημον δίκαιον, ἀλλ’ ἡ εἰσαγωγὴ αὕτη παρέμεινε τότε θεωρητική. Planitz, Grundzüge des deutschen Privatrechts (1949)3, 5.
4. Brackmann, Das mittelalterliche Deutschland als Vormacht Europas (Gesammelte Aufsätze 1941). 15. Halphen, L' essor de l'Europe (1932) 410, κατὰ τὴν παραπομπὴν τοῦ Koschaker, Europa und das römische Recht (1947) 16 σήμ. 1.
|
|
|
