Της Καταστροφής που σε μέγεθος και συνέπειες για τον Ελληνισμό αμιλλάται, αν δεν την υπερβαίνει, την άλλη μεγάλη εθνική μας Τραγωδια, την Άλωση της Πόλεως. Η ατυχής έκβαση της Μικρασιατικής εκείνης εκστρατείας, οφειλομένη κυρίως στα ιδικά μας λάθη αλλά και στην προδοτική στάση των δήθεν φίλων και συμμάχων μας, ξερρίζωσε τον Ελληνισμό από τις προαιώνιες εστίες του, την Ιωνία, την Ανατ. Θράκη, τον Πόντο και έφερε τους επιζήσαντες καταδιωγμένους, ρακένδυτους, με την ψυχή στο στόμα, ως πρόσφυγες υπό λίαν δυσμενείς συνθήκες στην Ελλάδα, ενώ εκατομμύρια αδελφοί μας άφησαν την τελευταία πνοή των στα πατρογονικά και άγια χώματα της Μ. Ασίας, άδολα θύματα της διεθνούς διπλωματίας των χριστιανών συμμάχων. Σφαγές, αγχόνες, ατιμώσεις, λεηλασίες περιουσιών είναι τα θλιβερά στοιχεία που συνθέτουν το νεώτερο μαρτυρολόγιο του "Εθνους μας.

Θύματα της Τραγωδίας εκείνης επίλεκτα, υπήρξαν τα στελέχη της Εκκλησίας μας, εναντίον των οποίων εστράφη η μήνις των βαρβάρων. Και πολλές άλλες χιλιάδες βεβαίως αδελφών μας εδοκίμασαν τον φρικτόν θάνατον του μαρτυρίου. Κορυφαίοι όμως ανεδείχθησαν οι Ιεράρχες μας, πού δεν εδέχθησαν, παρά τις περί του αντιθέτου προτροπές, να εγκαταλείψουν το ποίμνιόν των κατ' εκείνες τις δραματικές στιγμές, αλλ' αντιθέτως ακολουθούντες το πρότυπον του καλού Ποιμένος, όστις «την ψυχήν αυτού τίθησιν υπέρ των προβάτων», και αυτοί εθυσίασαν την ζωήν των πρώτοι μεταξύ πάντων, διδοντες έτσι λαμπρό παράδειγμα θυσίας και αυταπαρνήσεως. Άλλοι απ' αυτούς εσταυρώθησαν, άλλοι επεταλώθησαν, άλλοι ετάφησαν ζωντανοί, άλλοι έσκασαν, άλλοι εσύρθησαν σε δεσμωτήρια, άλλοι ελυντσαρίσθησαν από τον όχλο, όπως ό άγιος Χρυσόστομος. Όλοι τώρα σελαγίζουν στο πνευματικό στερέωμα των αγίων της Εκκλησίας μας «θύματα άμωμα Χριστού, Θεόν γινώσκοντα και Θεώ γινωσκόμενα».

α) Ο Χρυσόστομος συνεκέντρωνε τη μήνι των Τούρκων, επειδή ήτο ο πνευματικός ηγέτης των Ρωμηών, μια και ήσαν ανύπαρκτοι οι πολιτικοί των ηγέτες. Γι' αυτό και πιστεύω πως, εάν ο Χρυσόστομος δεν ήτο Ιεράρχης, θα ήτο δυνατόν να μη σφαγιασθή.

β) Εάν ο Χρυσόστομος δεν ήτο Ιεράρχης αλλά πολιτικός ή έστω και εθνικός ηγέτης των Ρωμηών, όταν όλοι οι άλλοι «ηγέτες» των Ελλήνων στη Σμύρνη εφρόντιζαν τα της διαφυγής και σωτηρίας των, θα ηκολούθει και αυτός, αντί να προκρίνει την παραμονή που ισοδυνάμει με παράδοση σε εκούσιο θάνατο. Αν με άλλα λόγια ο άγιος ιερομάρτυς Χρυσόστομος ενδιεφέρετο μόνο για την Πατρίδα δεν θα ήτο κουτός να παραμείνει στη θέση του για να σφαγιασθή δωρεάν και άνευ λόγου, μια και η υπόθεση της Πατρίδος είχε πλέον χαθή. Έμεινεν όμως, διότι ήτο ο πνευματικός Ποιμενάρχης του λαού του και εθυσιάσθη, τολμώ να πω, πρώτα υπέρ Πίστεως και ύστερα υπέρ Πατρίδος.

Η προσωπικότης εξάλλου του Χρυστοστόμου πρέπει να κριθή όχι από μεμονωμένα περιστατικά, αλλά από την εκτίμηση όλων συλλήβδην των στοιχείων που τη συνθέτουν. Παρακολουθώντας κανείς την από παιδικής ηλικίας πορείαν του διαπιστώνει ότι από βρέφους έλαβε την κλίση προς την ιερωσύνη, διό και ηκολούθησε τον δρόμον της αφιερώσεως σπουδάσας στη Σχολή της Χάλκης και διαπρέψας ως ιεροκήρυξ και διδάσκαλος των ορθοδόξων δογμάτων. Υπήρξε και συγγραφεύς αξιολόγων πνευματικών βιβλίων και άρθρων πνευματικής οίκοδομής, που τον καθιέρωσαν ως κατηχητή και διδάσκαλο της αληθείας. Το μαρτύριό του δεν υπήρξεν αποτέλεσμα τύχης. Το επεδίωξεν απ’αρχής της ιερατικής του διακονίας ως λάτρης Χριστού και Ελλάδος. Δεν επρόδωσε την πίστη του ούτε την ετοποθέτησε σέ δευτερεύουσα μοίρα. Υπήρξεν εκκλησιαστικός ανήρ που προσηύχετο, που ησκείτο, που εδιώκετο, που εξωρίζετο, πάντοτε εξαιτίας της Πίστεώς του. Το φρόνημά του όμως υπήρξε πάντοτε ακμαίο, δεν υπέστειλε τη σημαία του χρέους, δεν «εκιότεψεν» εμπρός στις δυσκολίες. Αντλούσε δύναμη από τον ίδιο τον Χριστό, όπως έπρατταν και όλοι οι άγιοι μάρτυρες της Εκκλησίας μας, μικροί και μεγάλοι.

Στη Ν. Ιωνία μας έχομε χιλιάδες προσφύγων εκ Σμύρνης, που στα οικιακά των εικονοστάσια, δίπλα στις άλλες άγιες εικόνες έχουν τοποθετήσει τη φωτογραφία του Μητροπολίτου των στη Σμύρνη, του μακαριστού Χρυσοστόμου, προ της οποίας ανάβουν καντήλι και καίνε θυμίαμα. Ο λαός τον επίστευσεν εξ αρχής ως άγιο μάρτυρα και εξακολουθεί να τον πιστεύει. Γι' αυτό κι εμείς καθιερώσαμε τον τακτικό εορτασμό της άγιας μνήμης αυτού και των συμμαρτύρων του από το 1992 ανελλιπώς με επίκεντρο τον Καθεδρικό ιερό ναό Ευαγγελιστρίας Ν. Ιωνίας, όπου έχει φιλοτεχνηθή η ιερά εικών των μαρτύρων που λιτανεύεται μετά τη Θ.Λειτουργία κατά μήνα Σεπτέμβριο. Η καθιέρωση του εορτασμού αυτού που τελείται κατ' έτος με τρόπο πανηγυρικό και μέ συμμετοχή χιλιάδων λαού πλαισιούμενος από παραδοσιακές εκδηλώσεις στον περίβολο του ναού, εκίνησε και πάλι τη μήνι μερικών ακραίων ορθοδόξων που είχαν την αξίωση, επειδή εκείνοι επίστευαν πως δεν είναι Άγιος ο Χρυσόστομος ότι θα έπρεπε οι πάντες να πειθαρχήσουμε στη γνώμη τους.

Προς αυτούς απευθυνθήκαμε το 1994 («Πληροφόρηση» Σεπτέμβριος 1994) και τους είπαμε με αγάπη ότι:

α) Τον Χρυσόστομον Σμύρνης ανεκήρυξεν άγιο η Εκκλησία διά της Ι. Συνόδου λαβούσα υπ’ όψιν την Αγία βιοτή του, τις συνθήκες του μαρτυρικού του θανάτου, και την ουσιαστική αναγνώρισή του ως μάρτυρος παρά του μικρασιατικού κυρίως αλλά και του μητροπολιτικού ελληνικού λαού. Ανεγράφη μάλιστα ότι σε πολλά σπίτια της Ν.Ιωνίας, Βόλου και Αθηνών, όπου κατοικούν Σμυρναίοι πρόσφυγες, η φωτογραφία του μητροπολιτου Χρυσοστόμου ήτο και εξακολουθεί να είναι τοποθετημένη μαζί με τα εικονίσματα.

β) Η περι μασονικής ιδιότητος του αειμνήστου Ιεράρχου είδηση ήλθε προσφάτως στο φως με διάφορα δημοσιεύματα. Όμως εδόθη από αρμοδίους παράγοντες η δέουσα απάντηση, ότι δηλ. πρόκειται περί αδεσπότου φήμης, η οποία δεν έχει επιβεβαιωθή. Δεν είναι δε αρκετή η μαρτυρία των ιδίων των μασόνων ότι ο Ιεράρχης ήτο μέλος των, διότι τούτο έχει πολλάκις λεχθή για πολλούς και έχει αποδειχθή αναληθές.

γ) Εγράφη επίσης ότι και αν ακόμη είναι αληθής η τοιαύτη είδηση, θα πρέπει να ληφθούν υπ' όψιν τα εξής: αα) ότι η μασονία μόλις το 1933 κατεδικάσθη από την Εκκλησία μας ως χωριστή θρησκεία ασυμβίβαστη με το Χριστιανισμό και επομένως διευκρινίσθη ότι είναι ασυμβίβαστες οι ιδιότητες του χριστιανού και του μασόνου και ββ) ότι το μαρτύριο του αίματος αποπλύνει κάθε αμαρτία.

δ) Είναι ασεβής και αντιεκκλησιαστική η αξίωση των διαφωνούντων να παύσομε να εορτάζομε τον Σμύρνης Χρυσόστομον ως άγιον, όταν η Εκκλησία η ίδια συνεχίζει να τον θεωρεί άγιο. Εάν ποτέ η Εκκλησία ελέγχουσα τις διδόμενες πληροφορίες ως αληθείς αποφασίσει να διαγράψει τον Χρυσόστομον Σμύρνης από τις δέλτους των αγίων της, τότε υποχρεούμεθα να σταματήσομε κι εμείς να τον τιμώμεν ως άγιον. Πριν συμβή αυτό, κανείς δέν έχει τέτοιο δικαίωμα, να συμπεριφέρεται δηλ. αυστηρότερα από όσο συμπεριφέρεται η Εκκλησία.

ε) Όσοι έχουν στοιχεία που αποδεικνύουν τον ισχυρισμόν τους περί της μασονικής ιδιότητος του αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης, αντί να επιτίθενται εναντίον εκείνων που πιστοί στην Εκκλησία, τιμούν τη μνήμη του, είναι προτιμότερο να τα θέσουν υπ’ όψιν της Εκκλησίας και να ζητήσουν την επανεξέταση της υποθέσεως υπό το φως των νεωτέρων στοιχείων.

Εμείς εξακολουθούμεν, όσον καιρό θα ισχύει η απόφαση της Εκκλησίας, να τιμώμεν ως Άγιον τον Χρυσόστομον και να ζητούμεν τις πρός Κύριον ικεσίες του εις ουδέν λογιζόμενοι τις αντιδράσεις και κυρίως τις υποδείξεις ότι αντί της Εκκλησίας πρέπει να υπακούομε μάλλον στους υποδεικνύοντες την αλλαγήν της στάσεώς μας. Άλλωστε όλη η Εκκλησία μας, κλήρος δηλ. και λαός, δεν φαίνεται να συμμερίζεται, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, τις επιφυλάξεις που διατυπώνουν οι διαφωνούντες, τους οποίους και αντιπαρέρχεται χωρίς να τους υπολογίζει.

Η τοπική μας Εκκλησία και ο ετήσιος εορτασμός της μνήμης των αγίων εθνο-ιερομαρτύρων της Μικρασίας, με κορυφαίο τον άγιο Σμύρνης Χρυσόστομο, προσφέρουν στο λαό μας ένα βάθρο στήριξης. Οι άνεμοι της αρνήσεως πνέουν με σαρωτική δύναμη και στο πέρασμά των ξερριζώνουν παμπάλαια δένδρα ζωής. Εμείς ξαναφυτεύομε όσα έπεσαν και στηρίζουμε όσα κινδυνεύουν. Αυτό μας επιβάλλει το χρέος τούτη τη δραματική ώρα, που όλα σείονται και καταρρέουν. Με επίγνωση και ενσυνείδητη προσοχή συντηρούμε την πίστη και την ιστορική μνήμη ξαναχαρίζοντας στους εαυτούς μας τα εξαγιασμένα πρότυπα της αρετής και της φιλοπατρίας.

Το κείμενο που ακολουθεί είναι η βαθυνούστατη ομιλία που εξεφώνησε τον Σεπτέμβριο 1992 στη Ν. Ιωνία ο ρέκτης ιστορικός συγγραφεύς κ. Σαρ. Καργάκος, εκπληκτικός αναλυτής της ιστορίας και εκλεκτός προσκεκλημένος μας στον παλλαϊκό εορτασμό του αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης κατά το έτος αυτό. Τα μηνύματα της ομιλίας εκείνης παραμένουν ακόμη ανεξίτηλα γραμμένα στη μνήμη όσων είχαμε την ευτυχία να την ακούσουμε. Η δημοσίευσή της στον τόμο αυτόν είναι μια πολύτιμη, όπως πιστεύουμε, προσφορά στο λαό μας, που του την οφείλομεν. Παραλλήλως δημοσιεύεται και η μεστή σε γόνιμα ερεθίσματα προσφώνηση του αιδεσιμολογιωτάτου Πρωτ. Θωμά Συνοδινού, Γεν. Αρχιερατικού μας Επιτρόπου και ιερατικώς προϊσταμένου του ι. Καθεδρικού ναού Ευαγγελιστρίας Ν. Ιωνίας Βόλου, που με μεράκι και ζήλο επιμελείται κατ’ έτος του εορτασμού των Μικρασιατών νεομαρτύρων στην ενορίαν του. Αμφοτέρους ευχαριστώ και από τη θέση αυτή.