|
Κάλλιστος Γουέαρ, Επίσκοπος Διοκλείας
Ο Ορθόδοξος Δρόμος
|
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ
Ο ΘΕΟΣ ΩΣ ΠΝΕΥΜΑ
"Το Πνεύμα του Θεού που έχει δοθεί σ' αυτή τη σάρκα μας δεν μπορεί να υπομείνει λύπη ή περιορισμό."
Ο ποιμήν του Ερμά)
"Όταν το πνεύμα του Θεού κατέρχεται σ' έναν άνθρωπο και τον επισκιάζει με την πληρότητα της έκχυσής του, τότε η ψυχή του ξεχειλίζει από μια χαρά απερίγραπτη, γιατί το Άγιο Πνεύμα χαροποιεί ό,τι αγγίζει.
Η Βασιλεία των ουρανών είναι ειρήνη και χαρά εν Αγίω Πνεύματι.
Απόκτησε εσωτερική ειρήνη, και χιλιάδες γύρω σου θα βρουν τη σωτηρία τους."
(Άγ. Σεραφείμ του Sarov)
ΣΦΙΓΜΕΝΗ ΓΡΟΘΙΑ Η ΑΝΟΙΧΤΑ ΧΕΡΙΑ;
Στους τοίχους των κατακομβών στη Ρώμη υπάρχει μερικές φορές ζωγραφισμένη η μορφή μιας γυναίκας που προσεύχεται, η Δεομένη (Orans). Ατενίζει προς τον ουρανό, με τα χέρια της ανοιχτά και υψωμένα με τις παλάμες προς τα επάνω. Αυτή είναι μία από τις αρχαιότερες Χριστιανικές εικόνες. Ποιαν απεικονίζει: την Παρθένο Μαρία, την Εκκλησία ή την προσευχόμενη ψυχή; Ή ίσως και τα τρία μαζί; Όπως κι αν ερμηνευτεί αυτή η εικόνα απεικονίζει μία βασική Χριστιανική στάση: τη στάση της επίκλησης, της πρόσκλησης, της προσμονής του Αγίου Πνεύματος.
Υπάρχουν τρεις κύριες στάσεις που μπορούμε να πάρουμε με τα χέρια μας κι η κάθε μια έχει τη δική της συμβολική σημασία. Τα χέρια μας μπορεί να είναι κλειστά, οι γροθιές μας σφιγμένες σαν μια χειρονομία πρόκλησης ή σε μια προσπάθεια ν' αρπάξουμε και να κρατήσουμε σφιχτά, εκφράζοντας έτσι επιθετικότητα ή φόβο. Στο άλλο άκρο, τα χέρια μας μπορεί να κρέμονται άτονα στις δυο πλευρές μας, ούτε προκλητικά ούτε δεητικά. Ή αλλιώς, σαν μια τρίτη δυνατότητα, τα χέρια μας μπορεί νάναι σηκωμένα ψηλά όπως αυτά της Δεομένης, όχι πια σφιγμένα αλλ' ανοιχτά, όχι πια άτονα αλλά έτοιμα να δεχτούν τα δώρα του Πνεύματος. Ένα πολύ σημαντικό μάθημα για την πνευματική Οδό είναι το να καταλάβουμε πώς να ξεσφίγγουμε τις γροθιές μας και να ανοίγουμε τα χέρια μας, Κάθε ώρα και λεπτό πρέπει να οικειοποιούμαστε την ενέργεια της Δεομένης· αόρατα να σηκώνουμε τ' ανοιγμένα μας χέρια στον ουρανό, λέγοντας στο Πνεύμα: Ελθέ.
Όλος ο σκοπός της Χριστιανικής ζωής είναι να γίνει Πνευματοφόρα, να ζει μέσα στο Πνεύμα του Θεού, ν' αναπνέει το Πνεύμα του Θεού.
Ο ΑΝΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΦΩΤΙΑ.
Υπάρχει μια μυστική και κρυμένη ιδιότητα στο Άγιο Πνεύμα που μας δυσκολεύει να μιλήσουμε ή να γράψουμε γι' αυτό. Όπως το λέει ο Άγ. Συμεών ο Νέος Θεολόγος:
Παίρνει τ' ονομά του από την ύλη όπου αναπαύεται,
Γιατί δεν έχει διακριτικό όνομα ανάμεσα στους ανθρώπους.
Αλλού ο Άγ. Συμεών γράφει (στην πραγματικότητα, όχι με ειδική αναφορά στο Πνεύμα, αλλά τα λόγια του εφαρμόζονται πολύ καλά στο τρίτο πρόσωπο της αγ. Τριάδος):
Είναι αόρατο και κανένα χέρι δεν μπορεί να το πιάσει·
Αψηλάφητο, κι όμως νιώθεται παντού...
Τι είναι αυτό; Ω θαύμα! Τι δεν είναι. Γιατί δεν έχει όνομα.
Μέσα στην τρέλλα μου προσπάθησα να το αρπάξω,
Κι' έκλεισα το χέρι μου, νομίζοντας ότι το κρατώ σφιχτά·
Αλλά ξέφυγε και δεν μπορούσα
να το κρατήσω στα δάχτυλά μου.
Γεμάτος λύπη, ξέσφιξα την παλάμη μου
και το είδα άλλη μια φορά μέσα στο χέρι μου.
Ω άφατο θαύμα! Ω παράξενο μυστήριο!
Γιατί μάταια ταλαιπωρούμαστε; Γιατί όλοι πλανιόμαστε;
Αυτό το ξεγλίστρημα είναι φανερό στα σύμβολα που χρησιμοποιούνται στη Γραφή για ν' απεικονήσουν το πνεύμα. Είναι σαν «βίαια πνοή» (Πραξ. 2,2)· ο ίδιος ο τίτλος του στα ελληνικά πνεύμα υποδηλώνει τον άνεμο ή την πνοή. Όπως λέει ο Ιησούς στο Νικόδημο: «το πνεύμα όπου θέλει πνει, και την φωνήν αυτού ακούεις, αλλ' ουκ οίδας πόθεν έρχεται και πού υπάγει» (Ιω, 3,8). Ξέρουμε ότι ο άνεμος είναι εκεί· τον ακούμε μέσα στα δέντρα, καθώς ξαγρυπνούμε τη νύχτα, τον αισθανόμαστε στα πρόσωπά μας καθώς περπατάμε στους λόφους. Αλλ' αν προσπαθήσουμε να τον πιάσουμε και να τον κρατήσουμε μέσα στα χέρια μας χάθηκε. Έτσι συμβαίνει και με το πνεύμα του Θεού. Δεν μπορούμε να ζυγίσουμε κασί να μετρήσουμε το Πνεύμα ή να το φυλάξουμε μέσα σ' ένα κουτί με κλειδαριά και κλειδί. Σ' ένα από τα ποιήματά του ο Gerard Manley Hopkins παρομοιάζει την Παρθένο Μαρία με τον αέρα που αναπνέουμε· η ίδια αναλογία μπορεί να εφαρμοστεί το ίδιο και για το πνεύμα. Σαν τον αέρα, το Πνεύμα είναι πηγή ζωής· «πανταχού παρών και τα πάντα πληρών»· πάντοτε γύρω μας, πάντοτε μέσα μας. Όπως ακριβώς ο αέρας παραμένει ο ίδιος αθέατος σε μας αλλά δρα σαν το μέσο με το οποίο βλέπουμε και ακούμε άλλα πράγματα, έτσι το Πνεύμα δεν μας αποκαλύπτει το αληθινό του πρόσωπο, αλλά μας δείχνει πάντα το πρόσωπο του Χριστού.
Στη Βίβλο το Άγιο Πνεύμα παρομοιάζεται επίσης με τη φωτιά. Όταν ο Παράκλητος κατέρχεται στους πρώτους Χριστιανούς την ημέρα της Πεντηκοστής είναι «διαμεριζόμεναι γλώσσαι ωσεί πυρός» (Πραξ. 2,3). Σαν τον άνεμο, κι η φωτιά είναι άπιαστη· ζωντανή, ελεύθερη, αεικίνητη, δεν μπορεί να μετρηθεί, δεν μπορεί ζυγιστεί ή να περιοριστεί σε στενά όρια. Νιώθουμε τη ζέστη από τις φλόγες αλλά δεν μπορούμε να τις κλείσουμε και να τις κρατήσουμε στα χέρια μας.
Τέτοια είναι η σχέση μας με το Πνεύμα. Έχουμε συνείδηση της παρουσίας του, ξέρουμε τη δύναμή του, αλλά δεν μπορούμε ν' απεικονίσουμε εύκολα το πρόσωπό του. Το δεύτερο πρόσωπο της Τριάδος ενσαρκώθηκε, ζώντας σαν άνθρωπος πάνω στη γη· τα Ευαγγέλια μας λένε για τα λόγια του και τις πράξεις του, το πρόσωπό του μας κοιτάζει από τις άγιες εικόνες κι έτσι δεν είναι δύσκολο να το απεικονίσουμε μέσα στις καρδιές μας. Αλλά το Πνεύμα δεν ενσαρκώθηκε· το θείο του πρόσωπο δεν μας αποκαλύφθηκε μ' ανθρώπινη μορφή. Στην περίπτωση του δεύτερου προσώπου της Τριάδος, ο όρος «γενεά» ή «γεννάται», που χρησιμοποιείται για να δείξει την αιώνια προέλευσή του από τον Πατέρα, φέρνει στο νου μας μια συγκεκριμένη ιδέα, ένα ορισμένο σχήμα αν και αντιλαμβανόμαστε ότι αυτή η έννοια δεν ερμηνεύεται κυριολεκτικά. Ο όρος όμως που χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την αιώνια σχέση του Πνεύματος προς τον Πατέρα, -«εκπόρευση»- δεν δίνει σαφή και συγκεκριμένη ιδέα. Είναι σαν ιερό ιερογλυφικό που δείχνει κάποιο μυστήριο που δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί τελείως. Ο όρος δείχνει ότι η σχέση ανάμεσα στο Πνεύμα και στον Πατέρα δεν είναι η ίδια όπως αυτή ανάμεσα στον Υιό και στον Πατέρα· αλλά τι μπορεί να είναι η ακριβής φύση της διαφοράς δεν μας έχει ειπωθεί. Αυτό είναι αναπόφευκτο γιατί η ενέργεια του Αγίου Πνεύματος δεν μπορεί να οριστεί με λόγια. Πρέπει να βιωθεί ως εμπειρία άμεσα.
Όμως, παρ' όλη αυτή τη μυστική ιδιότητα στο Άγιο Πνεύμα, η Ορθόδοξη παράδοση διδάσκει σταθερά δυο πράγματα γι' αυτό. Πρώτο, το Πνεύμα είναι ένα πρόσωπο. Δεν είναι μόνο μια «θεία ριπή» (όπως άκουσα κάποτε κάποιον να το περιγράφει), δεν είναι μόνο μία αναίσθητη δύναμη, αλλά ένα από τα τρία αιώνια πρόσωπα της Τριάδος· κι έτσι, παρ' όλη τη φαινομενική αδυναμία σύλληψής του, μπορούμε και μπαίνουμε σε μια προσωπική «Εγώ-Συ» σχέση μαζί του. Δεύτερο, το Πνεύμα σαν το τρίτο μέλος της Αγίας Τριάδος είναι ισότιμο και συναΐδιο με τ' άλλα δύο· δεν είναι απλώς μια λειτουργία που εξαρτάται απ' αυτά ή ένας μεσάζοντας που χρησιμοποιούν. Μία από τις κύριες αιτίες, για την οποία η Ορθόδοξη Εκκλησία απορρίπτει τη Λατινική προσθήκη του Filioque στο «Πιστεύω», όπως επίσης τη Δυτική διδασκαλία για τη «διπλή εκπόρευση» του Πνεύματος που βρίσκεται πίσω απ' αυτή την προσθήκη, είναι ακριβώς ο φόβος μας ότι μια τέτοια διδασκαλία ίσως οδηγήσει τους ανθρώπους ν' αποπροσωποποιήσουν και να υποβιβάσουν το Άγιο Πνεύμα.
Η συναϊδιότητα και η ισοτιμία του Πνεύματος είναι ένα θέμα που επαναλαμβάνεται στους Ορθόδοξους ύμνους της Γιορτής της Πεντηκοστής:
Το Πνεύμα το άγιον ην μεν αεί και έστι και έσται,
ούτε αρξάμενον, ούτε παυσόμενον,
αλλ' αεί Πατρί και Υιώ συντεταγμένον
και συναριθμούμενον·
ζωή και ζωοποιούν, φως και φωτός χορηγόν,
αυτάγαθον και πηγή αγαθότητος·
δι' ου Πατήρ γνωρίζεται,
και Υιός δοξάζεται, και παρά πάντων γινώσκεται·
μία δύναμις, μία σύνταξις
μία προσκύνησις της αγίας Τριάδος.
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Ο ΥΙΟΣ
Ανάμεσα στα «δύο χέρια» του Πατέρα, τον Υιό του και το Πνεύμα του, υφίσταται μία σχέση αμοιβαία, ένας σύνδεσμος αμοιβαίας εξυπηρέτησης. Συχνά υπάρχει μια τάση να εκφράζουμε την εσωτερική σχέση ανάμεσα στους δύο μ' έναν τρόπο μονόπλευρο, που κρύβει αυτή την αμοιβαιότητα. Ο Χριστός, λέγεται, έρχεται πρώτος· έπειτα, μετά την Ανάληψή του στον ουρανό, στέλνει το Πνεύμα την Πεντηκοστή. Στην πραγματικότητα όμως οι αμοιβαίοι δεσμοί είναι πιο πολύπλοκοι και πιο εξισορροπημένοι. Ο Χριστός μας στέλνει το Πνεύμα, αλλά ταυτόχρονα το Πνεύμα είναι που στέλνει το Χριστό. Ας θυμηθούμε κι ας αναπτύξουμε μερικά από τα Τριαδικά σχήματα που δώσαμε πιο πάνω σε γενικές γραμμές.
1. Ενσάρκωση. Στον Ευαγγελισμό το Άγιο Πνεύμα κατέρχεται στην Παρθένο Μαρία κι αυτή συλλαμβάνει το Λόγο· σύμφωνα με το Σύμβολο της Πίστεως, ο Ιησούς Χριστός «εσαρκώθη εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου». Εδώ είναι το Πνεύμα που στέλνει το Χριστό στον κόσμο.
2. Βάπτιση. Η σχέση είναι η ίδια. Καθώς ο Ιησούς βγαίνει από τα ύδατα του Ιορδάνη το Πνεύμα κατέρχεται σ' αυτόν με τη μορφή περιστεριού· έτσι είναι το Πνεύμα που «εντέλλεται» το Χριστό και τον στέλνει στη δημόσιαν αποστολή του. Αυτό γίνεται πολύ σαφές στα γεγονότα που ακολουθούν αμέσως τη Βάπτιση. Το πνεύμα οδηγεί το Χριστό μέσα στην έρημο (Μάρκ. 1,12), για να περάσει μια περίοδο δοκιμασίας σαράντα ημερών, πριν αρχίσει να κηρύττει. Όταν ο Χριστός επιστρέφει στο τέλος της πάλης του, «υπέστρεψεν εν τη δυνάμει του Πνεύματος» (Λουκ. 4,14). Τα πρώτα-πρώτα λόγια του κηρύγματός του υπαινίσσονται άμεσα το γεγονός ότι το Πνεύμα τον στέλνει· διαβάζει το κομμάτι από τον Ησαΐα (61,1), εφαρμόζοντας το κείμενο στον εαυτό του: «Πνεύμα Κυρίου επ' εμέ, ου είνεκεν έχρισέ με, ευαγγελίσασθαι πτωχοίς απέσταλκέ με...» (Λουκ. 4, 18). Ο τίτλος του «Χριστός» ή Μεσσίας» δείχνει ακριβώς ότι είναι ο κεχρισμένος από το Άγιο Πνεύμα.
3. Μεταμόρφωση. Για άλλη μια φορά το Πνεύμα κατέρχεται στο Χριστό, αυτή τη φορά όχι σαν περιστέρι αλλά σαν ένα σύννεφο από φως. Όπως ακριβώς προηγουμένως το Πνεύμα έστειλε τον Ιησού στην έρημο και μετά στο δημόσιο κήρυγμά του, έτσι τώρα τον στέλνει στην «έξοδό» του ή στο θάνατο-θυσία, στα Ιεροσόλυμα (Λουκ. 9, 31).
4. Πεντηκοστή. Η αμοιβαία σχέση εδώ αντιστρέφεται. Ως τώρα ήταν το Πνεύμα που έστελνε το Χριστό· τώρα είναι ο αναστημένος Χριστός που στέλνει το Πνεύμα. Η Πεντηκοστή αποτελεί το σκοπό και τη συμπλήρωση της Ενσάρκωσης· με τα λόγια του αγ. Αθανασίου: «Ο Λόγος έλαβε σάρκα, ώστε να δεχτουμ' εμείς το Πνεύμα».
5. Η Χριστιανική Ζωή. Όμως, η συνεργασία των «δυο χεριών» δεν τελειώνει εδώ. Όπως το Πνεύμα στέλνει τον Υιό στον Ευαγγελισμό, στη Βάπτιση και τη Μεταμόρφωση, και όπως ο Υιός με τη σειρά του στέλνει το Πνεύμα στην Πεντηκοστή, έτσι μετά την Πεντηκοστή είναι έργο του Πνεύματος να φέρει τη μαρτυρία του Χριστού, καθιστώντας τον αναστημένο Κύριο πάντοτε παρόντα ανάμεσά μας. Αν ο σκοπός της Ενσάρκωσης είναι η αποστολή του Πνεύματος κατά την Πεντηκοστή, ο σκοπός της Πεντηκοστής είναι η συνέχιση της Ενσάρκωσης του Χριστού μέσα στη ζωή της Εκκλησίας. Αυτό ακριβώς κάνει το Πνεύμα, κατά την επίκληση, στον καθαγιασμό της Θ. Ευχαριστίας και αυτή η καθαγιαστική επίκληση λειτουργεί σαν ένα πρότυπο και παράδειγμα για ό,τι συμβαίνει σ' ολόκληρη την εν Χριστώ ζωή μας.
Ου γάρ εισι δύο ή τρεις συνηγμένοι εις το εμόν όνομα, εκεί ειμί εν μέσω αυτών» (Ματθ.18,20). Πώς ο Χριστός είναι παρών ανάμεσά μας; Μέσω του Αγίου Πνεύματος. Εξ αιτίας της παρουσίας του Παρακλήτου στην καρδιά μας, δε γνωρίζουμε απλώς το Χριστό από τέταρτο ή πεμπτο χέρι σα μια μορφή μακρινή από τα παλιά, για την οποία έχουμε τεκμηριωμένες πληροφορίες από γραπτές μαρτυρίες· αλλά τον γνωρίζουμε άμεσα, εδώ και τώρα, στο παρόν, σαν τον προσωπικό μας Σωτήρα και φίλο μας. Μαζί με τον Απόστολο Θωμά μπορούμε να βεβαιώσουμε: «Ο Κύριός μου και ο Θεός μου» (Ιω. 20,28). Δε λέμε απλώς, «ο Χριστός γεννήθηκε» -κάποτε, πολύ παλιά· λέμε «Χριστός γεννάται» -τώρα τούτη τη στιγμή, μέσα στη δική μου καρδιά. Δε λέμε απλώς, «ο Χριστός πέθανε», αλλά «ο Χριστός πέθανε για μένα». Δε λέμε απλώς, «ο Χριστός αναστήθηκε», αλλά «ο Χριστός είναι αναστημένος» -ζει τώρα για μένα και μέσα μου. Αυτή η αμεσότητα και η προσωπική ευθύτητα στη σχέση μας με τον Ιησού είναι ακριβώς το έργο του Πνεύματος.
Το Άγιο Πνεύμα λοιπόν δε μας μιλάει για τον εαυτό του, αλλά μας μιλάει για το Χριστό. «Όταν δε έλθει εκείνος, το Πνεύμα της αληθείας», λέει ο Ιησούς στο Μυστικό Δείπνο, «οδηγήσει υμάς εις πάσαν την αλήθειαν· ου γαρ λαλήσει αφ' εαυτού ... εκ του εμού λήψεται και αναγγελεί υμίν» (Ιω. 16,13-14). Εδώ βρίσκεται η αιτία της ανωνυμίας ή, για μεγαλύτερη ακρίβεια, η διαφάνεια του Αγίου Πνεύματος· δε δείχνει προς τον εαυτό του, αλλά προς τον αναστημένο Χριστό.
ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ
Σχετικά με το δώρο του Παρακλήτου την ημέρα της Πεντηκοστής τρία πράγματα είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακά:
Πρώτο, είναι ένα δώρο σ' όλους τους ανθρώπους του Θεού: «και επλήσθησαν άπαντες Πνεύματος Αγίου» (Πραξ.2,4). Το δώρο ή χάρισμα του Πνεύματος δεν απονέμεται μόνο στους επισκόπους και τον κλήρο, αλλά σε κάθε βαπτισμένο. Όλοι είναι Πνευματοφόροι, όλοι είναι -με την κατάλληλη έννοια της λέξης -«χαρισματικοί».
Δεύτερο, είναι ένα δώρο ενότητας: «ήσαν άπαντες ομοθυμαδόν επί το αυτό» (Πραξ. 2,1). Το Άγιο Πνεύμα κάνει τους πολλούς να είναι ένα Σώμα εν Χριστώ. Η κάθοδος του Πνεύματος την Πεντηκοστή αντιστρέφει το αποτέλεσμα του πύργου της Βαβέλ (Γεν. 11,7). Όπως λέμε στο Κοντάκιο της Γιορτής της Πεντηκοστής:
Ότε καταβάς τας γλώσσας συνέχεε,
διεμέριζεν έθνη ο Ύψιστος·
ότε του πυρός τας γλώσσας διένειμεν,
εις ενότητα πάντας εκάλεσε·
και συμφώνως δοξάζομεν το πανάγιον Πνεύμα.
Το Πνεύμα φέρνει ενότητα και αμοιβαία κατανόηση, ικανώνοντάς μας να μιλάμε «εν μια φωνή». Μεταμορφώνει τα άτομα σε πρόσωπα. Για την πρώτη Χριστιανική κοινότητα στα Ιεροσόλυμα, στην περίοδο αμέσως μετά την Πεντηκοστή, λέγεται ότι «είχον άπαντα κοινά» και ότι «του πλήθους των πιστευσάντων ην η καρδία και η ψυχή μία» (Πραξ. 2,44· 4,32)· κι αυτό θάπρεπε νάναι το σημάδι της κοινότητας του Χριστού της Πεντηκοστής σε κάθε εποχή.
Τρίτο, το δώρο του Πνεύματος είναι ένα δώρο διαφοροποίησης· οι γλώσσες της φωτιάς «διαμερίζονται» ή «χωρίζονται» (Πραξ. 2,3) και κατανέμονται άμεσα στον καθένα. Το Άγιο Πνεύμα δε μας κάνει μόνο όλους ένα, άλλά κάνει και τον καθένα μας διαφορετικό. Στην Πεντηκοστή η πολλαπλότητα των γλωσσών δεν καταργήθηκε αλλά έπαψε να είναι η αιτία του χωρισμού· όπως προηγουμένως, ο καθένας μιλούσε στη δική του γλώσσα, αλλά με τη δύναμη του Πνεύματος ο καθένας μπορούσε να καταλάβει τους άλλους. Για μένα το να είμαι Πνευματοφόρος σημαίνει ν' αντιλαμβάνομαι όλα τα διακριτικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μου· σημαίνει να γίνω αληθινά ελεύθερος, αληθινά ο εαυτός μου μέσα στη μοναδικότητά μου. Η ζωή μέσα στο Πνεύμα έχει μι' ανεξάντλητη ποικιλία· είναι σφάλμα και όχι αγιότητα, ότι είναι ανιαρή και μονότονη. Όπως συνήθιζε να παρατηρεί με ανία ένας φίλος μου ιερέας, που αφιέρωνε πολλές ώρες κάθε μέρα ακούγοντας εξομολογήσεις: «τι κρίμα που δεν υπάρχουν καινουργι' αμαρτήματα!» Υπάρχουν, όμως, πάντα νέες μορφές αγιότητας.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΣΑΛΟΙ
Στην Ορθόδοξη Παράδοση η άμεση δράση του Παρακλήτου μέσα στη Χριστιανική κοινότητα ειν' εντυπωσιακά φανερή σε δύο «Πνευματοφόρες» μορφές· τους γέροντες ή πνευματικούς πατέρες και τους διά Χριστόν σαλούς.
Ο γέροντας, γνωστός στα ελληνικά ως «γέρων» και στα Ρωσσικά ως στάρετς, δεν είναι ανάγκη να είναι οπωσδήποτε ηλικιωμένος, αλλά να είναι σοφός ως προς την εμπειρία του για τη θείαν αλήθεια και ευλογημένος με τη χάρη της «Πνευματικής πατρότητας», με το χάρισμα να καθοδηγεί άλλους στην Οδό. Αυτό που προσφέρει στα πνευματικά του παιδιά δεν είναι κυρίως ηθικές οδηγίες ή ένας κανόνας ζωής, αλλά μια προσωπική σχέση. «΄Ενας στάρετς», λέει ο Dostoevsky, «είν' αυτός που παίρνει την ψυχή σου, τη θέλησή σου μέσα στη δική του ψυχή και θέληση». Οι μαθητές του π. Ζαχαρία συνήθιζαν να λένε γι' αυτόν: «Ήταν σαν να κρατούσε τις καρδιές μας μέσα στα χέρια του».
Ο στάρετς είναι ο άνθρωπος της εσωτερικής ησυχίας που δίπλα του μπορούν χιλιάδες να βρουν σωτηρία. Το Άγιο Πνεύμα του έχει δώσει, σαν καρπό της προσευχής του και της άρνησης του εαυτού του, το δώρο της διόρασης ή διάκρισης που τον κάνει ικανό να διαβάζει τα μυστικά στις καρδιές των ανθρώπων· κι έτσι απαντάει, όχι μόνο στις ερωτήσεις που οι άλλοι του θέτουν, αλλά επίσης στις ερωτήσεις -συχνά πολύ πιο θεμελιώδεις- που ούτε καν είχαν σκεφτεί να ρωτήσουν. Σε συνδυασμό με το δώρο της διόρασης έχει και το δώρο της πνευματικής θεραπείας, τη δύναμη ν' αποκαθιστά τις ψυχές των ανθρώπων και μερικές φορές και τα σώματά τους. Αυτή την πνευματική θεραπεία την παρέχει όχι μόνο με τα συμβουλευτικά του λόγια αλλά και με τη σιωπή του και με την ίδια την παρουσία του. Όσο σημαντική μπορεί νάναι η συμβουλή του, πολύ πιο σημαντική είναι η μεσολαβητική του προσευχή. Ολοκληρώνει τα παιδιά του με το να προσεύχεται διαρκώς γι' αυτά, με το να δέχεται τις χαρές και τις λύπες τους σαν νάταν δικές του, με το να παίρνει στους ώμους του το φορτίο της ενοχής τους ή της ανησυχίας τους. Κανείς δεν μπορεί να είναι στάρετς, αν δεν προσεύχεται επίμονα για τους άλλους.
Αν ο στάρετς είναι ιερέας, συνήθως η αποστολή του της πνευματικής καθοδήγησης είναι στενά συνδεδεμένη με το μυστήριο της εξομολόγησης. Αλλά ένας στάρετς, στην πλήρη έννοια, όπως περιγράφεται από τον Dostoevsky ή εξηγείται με το παράδειγμα του π. Ζαχαρία, είναι κάτι περισσότερο από έναν ιερέα-εξομολόγο. Ένας στάρετς, στην πλήρη έννοια, δεν μπορεί να διοριστεί από κάποια ανώτερη εξουσία. Αυτό που συμβαίνει είναι απλώς ότι το Άγιο Πνεύμα, μιλώντας κατευθείαν στις καρδιές των Χριστιανών, αποκαλύπτει ότι αυτό ή εκείνο το πρόσωπο έχει ευλογηθεί από το Θεό με τη χάρη να καθοδηγεί και να θεραπεύει άλλους. Ο αληθινός στάρετς με αυτή την έννοια είναι μια προφητική και όχι κάποιος επίσημος αξιωματούχος. Αν και συνηθέστατα είναι ιερομόναχος, μπορεί επίσης να είναι έγγαμος ιερέας κάποιας ενορίας, ή ένας απλός μοναχός που δεν είναι ιερέας, ή άλλοτε -αλλ' αυτό είναι λιγότερο συχνό- μια μοναχή ή ένας λαϊκός, άνδρας ή γυναίκα, που ζει έξω στον κόσμο. Αν ο στάρετς δεν είναι ο ίδιος ιερέας, αφού ακούσει τα προβλήματα των ανθρώπων και δώσει συμβουλές, συχνά τους στέλνει σε κάποιον ιερέα για το μυστήριο της εξομολόγησης και την άφεση.
Η σχέση ανάμεσα στο παιδί και τον πνευματικό πατέρα ποικίλλει πάρα πολύ. Μερικοί επισκέπτονται ένα στάρετς ίσως μόνο μια ή δυο φορές σ' όλη τους τη ζωή, σε μια στιγμή ιδιαίτερα κρίσιμη, ενώ άλλοι είναι σε συχνή επαφή με τον στάρετς τους βλέποντάς τον κάθε μήνα ή κάθε μέρα. Κανόνες δεν μπορούν να μπουν από πριν· ο σύνδεσμος μεγαλώνει μόνος του κάτω από την άμεση καθοδήγηση του Πνεύματος.
Πάντοτε η σχέση είναι προσωπική. Ο στάρετς δε δίνει αφηρημένους κανόνες μαθημένους από κάποιο βιβλίο -όπως στην «περιπτωσιολογία» της Αντιμεταρρύθμισης των Καθολικών-, αλλά βλέπει σε κάθε περίπτωση αυτόν τον συγκεκριμένο άνδρα ή γυναίκα που βρίσκεται μπροστά του· και, φωτισμένος από το Πνεύμα, προσπαθεί να μεταδώσει το μοναδικό θέλημα του Θεού ειδικά γι' αυτό το ένα πρόσωπο. Έπειδή ο αληθινός στάρετς καταλαβαίνει και σέβεται τον ξεχωριστό χαρακτήρα του καθενός, δεν καταπιέζει την εσωτερική ελευθερία αλλά την ενδυναμώνει. Δε σκοπεύει στο ν' αποσπάσει μια μηχανική υπακοή, αλλά οδηγεί τα παιδιά του ως το σημείο της πνευματικής ωριμότητας, όπου μπορούν ν' αποφασίσουν μόνα τους. Στον καθένα δείχνει το αληθινό του ή αληθινό της πρόσωπο, που πριν ήταν κατά το μεγαλύτερο μέρος κρυμένο απ' αυτό το πρόσωπο· και ο λόγος του είναι δημιουργικός και ζωοποιός, ικανώνοντας τον άλλο να κατορθώσει έργα που πριν φαίνονταν αδύνατα. Αλλά όλ' αυτά ο στάρετς μπορεί να τα πετύχει μόνο επειδή αγαπάει τον καθένα προσωπικά. Επιπλέον η σχέση είναι αμοιβαία· ο στάρετς δεν μπορεί να βοηθήσει τον άλλο αν εκείνος δεν επιθυμεί σοβαρά να αλλάξει τον τρόπο της ζωής του και ν' ανοίξει την καρδιά του με τρυφερή εμπιστοσύνη στο στάρετς. Αυτός που πηγαίνει να δει ένα στάρετς με πνεύμα κριτικής περιέργειας, είναι πιθανό να επιστρέψει με άδεια χέρια, χωρίς να έχει εντυπωσιαστεί.
Επειδή η σχέση είναι πάντα προσωπική, ένας ορισμένος στάρετς δεν μπορεί να βοηθήσει εξίσου τον καθένα. Μπορεί να βοηθήσει μόνον εκείνους που έχουν σταλεί ειδικά σ' αυτόν από το Πνεύμα. Το ίδιο και ο μαθητής δεν θάπρεπε να λέει, «Ο δικός μου στάρετς είναι καλύτερος απ' όλους τους άλλους». Θάπρεπε να λέει μόνο: «Ο στάρετς μου είναι ο καλύτερος για μένα».
Στην καθοδήγηση των άλλων, ο πνευματικός πατέρας περιμένει το θέλημα και τη φωνή του Αγίου Πνεύματος. «Δίνω μόνο ό,τι ο Θεός μου λέει να δώσω», είπε ο άγ. Σεραφείμ. «Πιστεύω ότι ο Πρώτος λόγος που μου έρχεται είναι εμπνευσμένος από το Άγιο Πνεύμα». Είναι φανερό ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να ενεργεί μ' αυτό τον τρόπο, παρά μόνο αν, με ασκητική προσπάθεια και προσευχή, έχει αποκτήσει μια εξαιρετικά έντονη επίγνωση της παρουσίας του Θεού. Για τον οποιοδήποτε που δεν έχει φτάσει σ' αυτό το επίπεδο, μια τέτοια συμπεριφορά θα ήταν θρασεία -και ανεύθυνη. Ο π. Ζαχαρίας μιλάει όπως ο άγ. Σεραφείμ:
Μερικές φορές ένας άνθρωπος δεν ξέρει ούτε ο ίδιος τι θα πει. Ο ίδιος ο Κύριος μιλάει με τα χείλη του· έτσι πρέπει κανείς να προσεύχεται: «Ω Κύριε, ας ζήσεις μέσα μου, ας μιλήσεις μεσ' από μένα, ας δράσεις μεσ' από μένα». Όταν ο Κύριος μιλάει μεσ' από τα χείλη ενός ανθρώπου, τότε όλα τα λόγια αυτού του ανθρώπου έχουν αποτέλεσμα και ό,τι λέει εκπληρώνεται. Ο ίδιος ο άνθρωπος που μιλάει εκπλήσσεται μ' αυτό ... Μόνο δεν πρέπει κανείς να επαφίεται στη σοφία.
Η σχέση ανάμεσα στον πνευματικό πατέρα και το παιδί εκτείνεται περ' από το θάνατο, στην τελική Κρίση. Ο π. Ζαχαρίας επιβεβαίωσε τους μαθητές του: «Μετά το θάνατο θα είμαι πολύ πιο ζωντανός, απ' όσο τώρα, γι' αυτό μη λυπηθείτε όταν θα πεθάνω... Την ημέρα της κρίσης οι γέροντες θα πουν: Ιδού εγώ και τα παιδία μου.» Ο άγ. Σεραφείμ ζήτησε να σκαλιστούν στον τάφο του αυτά τ' αξιόλογα λόγια:
Όταν πεθάνω, ελάτε σε μένα στον τάφο μου, και όσο συχνότερα τόσο καλύτερα. Ό,τι είναι μέσα στην ψυχή σας, ό,τι τυχόν σας συμβεί, ελάτε σε μένα, όπως όταν ήμουν ζωντανός, και γονατίζοντας στο έδαφος, ρίξτε όλη σας την πίκρα πάνω στον τάφο μου. Πέστε μου το κάθε τι και θα σας ακούσω· και όλ' η πίκρα θα φύγει μακριά σας. Και όπως μου μιλούσατε όταν ήμουν ζωντανός, κάντε το και τώρα. Γιατί ζω και θα ζω παντοτεινά.
Οπωσδήποτε, όλοι οι Ορθόδοξοι δεν έχουν το δικό τους πνευματικό πατέρα. Τι πρέπει να κάνουμε όμως αν ψάχνουμε για έναν οδηγό και δεν μπορούμε να βρούμε κάποιον; Βέβαια είναι δυνατό να μάθουμε από βιβλία· είτε έχουμε είτε δεν έχουμε ένα στάρετς, κοιτάζουμε τη Γραφή για συνεχή καθοδήγηση. Αλλά η δυσκολία με τα βιβλία είναι να γνωρίσουμε ακριβώς τι εφαρμόζεται σε μένα προσωπικά σ' αυτό το συγκεκριμένο σημείο στο ταξίδι μου. Εκτός από τα βιβλία κι εκτός από την πνευματική πατρότητα, υπάρχει επίσης πνευματική αδελφότητα -η βοήθεια που μας δίνεται όχι από διδασκάλους εν Κυρίω, αλλ' από τους συμμαθητές μας. Δεν πρέπει ν' αμελούμε τις ευκαιρίες που μας προσφέρονται σ' αυτή τη μορφή. Εκείνοι όμως που ακολουθούν σοβαρά την Οδό, θα πρέπει επί πλέον να κάνουν κάθε προσπάθεια για να βρουν έναν πατέρα εν Αγίω Πνεύματι. Αν ψάχνουν ταπεινά, αναμφίβολα θα τους δοθεί η καθοδήγηση που ζητούν. Όχι βέβαια ότι θα βρουν συχνά ένα στάρετς όπως ο άγ. Σεραφείμ ή ο π. Ζαχαρίας. Θα πρέπει να προσέχουμε μήπως καθώς περιμένουμε κάτι πιο εντυπωσιακό εξωτερικά, παραβλέψουμε τη βοήθεια που πράγματι μας προσφέρει ο Θεός. Κάποιος που στα μάτια των άλλων είναι ασήμαντος ίσως αποδειχθεί ότι είναι εκείνος ο πνευματικός πατέρας που μπορεί να πει, σε μένα προσωπικά, τα φλογερά λόγια που πάνω απ' όλα έχω ανάγκη ν' ακούσω.
*
Ένας δεύτερος προφητικός Πνευματοφόρος μέσα στη Χριστιανική Κοινότητα είναι ο διά Χριστόν σαλός, όπως λέγεται στα ελληνικά -iurodivyi στα ρωσικά. Συνήθως είναι δύσκολο ν' ανακαλύψουμε ως ποιο σημείο η «σαλότητά» του είναι ενσυνείδητη και εσκεμένη και ως ποιο σημείο είναι αυθόρμητη και ακούσια. Εμπνευσμένος από το Πνεύμα, ο σαλός φτάνει τη μετάνοια ως το απώτερο σημείο· ριζικώτερ' απ' οποιονδήποτε άλλο αναποδογυρίζει το κατεστημένο. Αποτελεί ο ίδιος μια ζωντανή μαρτυρία της αλήθειας, ότι η βασιλεία του Χριστού δεν είναι «εκ του κόσμου τούτου»· επιβεβαιώνει την πραγματικότητα του «αντι-κόσμου», τη δυνατότητα του αδύνατου. Εξασκεί μιαν απόλυτη εκούσια πτωχεία, ταυτίζοντας τον εαυτό του με τον ταπεινωμένο Χριστό. Όπως λέει η Julia de Beausobre: «Δεν είναι κανενός γιος, κανενός αδελφός, κανενός πατέρας και δεν έχει σπίτι». Εγκαταλείποντας την οικογενειακή ζωή, είναι ο περιπλανώμενος ή ο οδοιπόρος που νιώθει το ίδιο άνετα παντού, κι όμως πουθενά δεν κατασταλάζει. Ντυμένος με κουρέλια, ακόμη και μέσα στο κρύο του χειμώνα, ακουμπώντας για να κοιμηθεί σε κάποιο σταύλο ή στο νάρθηκα της εκκλησίας, απορρίπτει όχι μόνο τα υλικά αποκτήματα αλλά κι ό,τι οι άλλοι θεωρούν πνευματική υγεία και διανοητική ισορροπία. Κι όμως, έτσι γίνεται ένα κανάλι για την υψηλότερη σοφία του Πνεύματος.
Δε χρειάζεται να πούμε ότι ο διά Χριστόν σαλός είναι μια εξαιρετικά σπάνια κλήση· ούτε είναι εύκολο να ξεχωρίσουμε το κίβδηλο από το γνήσιο. Υπάρχει στο τέλος μόνο ένα πειστήριο: «Άρα γε από των καρπών αυτών επιγνώσεσθε αυτούς» (Ματθ. 7,20). Ο ψευτικός σαλός είναι ανωφελής και καταστρεπτικός και για τον εαυτό του και για τους άλλους. Ο πραγματικός δια Χριστόν σαλός, με την αγιότητα της καρδιάς, έχει στους γύρω του μια επίδραση που κάνει τη ζωή καλύτερη. Από πρακτικής πλευράς, δεν εξυπηρετείται καμιά χρήσιμη πρόθεση απ' ότιδήποτε κάνει ο σαλός. Κι όμως, μεσ' από μια εκπληκτική ενέργεια ή αινιγματική λέξη, συχνά εσκεμένα προκλητική και συγκλονιστική, ξυπνάει τους ανθρώπους από την αυταρέσκεια και τον φαρισαϊσμό. Παραμένοντας ο ίδιος αφηρημένος, εξαπολύει αντιδράσεις στους άλλους, κάνοντας το υποσυνείδητο ν' ανέβει στην επιφάνεια, ώστε να μπορέσει να καθαρθεί και να εξαγιαστεί. Συνδυάζει το θράσος με την ταπείνωση. Όπως ο σαλός Nicolas του Pskov, που έβαλε στα χέρια του Ιβάν του Τρομερού ένα κομάτι κρέας που έσταζε αίμα, ο διά Χριστόν σαλός μπορεί να επιτιμήσει με δριμύτητα τους ισχυρούς αυτού του κόσμου με μια τόλμη που λείπει από τους άλλους. Αυτός είναι η ζωντανή συνείδηση της κοινωνίας.
ΓΙΝΕ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΙΣΑΙ
Μόνο μερικοί Χριστιανοί σε κάθε γενιά γίνονται γέροντες και ακόμη λιγότεροι γίνονται διά Χριστόν σαλοί. Αλλά όλοι όσοι έχουν βαπτιστεί, δίχως εξαίρεση, είναι Πνευματοφόροι. «Δεν εννοείς και δεν καταλαβαίνεις την ευγένειά σου;» ρωτούν Οι Ομιλίες του αγ. Μακαρίου: «... Ο καθένας από σας έχει χριστεί με το ουράνιο Χρίσμα κι έχει γίνει ένας Χριστός κατά χάρη· ο καθένας είναι βασιλιάς και προφήτης των ουρανίων μυστηρίων». Ό.τι συνέβη στους πρώτους Χριστιανούς την ημέρα της Πεντηκοστής συμβαίνει και στον καθένα μας όταν, μετά το βάπτισμα, κατά την Ορθόδοξη πράξη, χριόμαστε με Χρίσμα, ή μύρο. Ο νεοβαπτισμένος -είτε παιδί, είτε ενήλικος- χρίεται από τον ιερέα στο μέτωπο, στα μάτια, στη μύτη, στο στόμα, στ' αυτιά, στο στήθος, στα χέρια και στα πόδια με τα λόγια: «Σφραγίς δωρεάς Πνεύματος Αγίου». Αυτό είναι για τον καθένα μια Προσωπική Πεντηκοστή· το Πνεύμα που κατήλθε ορατά στους Αποστόλους, σαν γλώσσες φωτιάς, κατέρχεται στον καθένα μας αόρατα, όχι όμως με λιγότερη πραγματικότητα και δύναμη. Ο καθένας γίνεται ένας «κεχρισμένος», ένας «Χριστός» καθ' ομοίωση του Ιησού, του Μεσσία. Ο καθένας σφραγίζεται με τα χαρίσματα του Παρακλήτου. Από τη στιγμή του Βαπτίσματός μας και του Χρίσματος το Άγιο Πνεύμα, μαζί με το Χριστό, έρχεται να κατοικήσει στον εσώτατο ναό των καρδιών μας. Αν και λέμε στο Πνεύμα «Ελθέ», αυτό είναι ήδη μέσα μας.
Όσο απρόσεκτοι ή αδιάφοροι και να είναι οι βαπτισμένοι στην επόμενη ζωή τους, αυτή η παρουσία του Πνεύματος που εγκαταβιώνει μέσα τους ποτέ δεν αποσύρεται ολοκληρωτικά. Αλλά είναι πιθανό η παρουσία του Πνεύματος μέσα μας να παραμείνει κρυμένη και ασύνειδη, εκτός εάν συνεργαστούμε με τη χάρη του Θεού, εκτός εάν, με την εξάσκηση της ελεύθερης θέλησής μας, αγωνιστούμε να εφαρμόσουμε τις εντολές. Σαν οδοιπόροι πάνω στην Οδό, λοιπόν, έχουμε πρόθεσή μας να προχωρήσουμε από το στάδιο όπου η χάρη του Πνεύματος παρευρίσκεται και ενεργεί μέσα μας με κρυφό τρόπο, προς το σημείο της συνειδητής γνώσης, όπου γνωρίζουμε τη δύναμη του Πνεύματος ανοιχτά, άμεσα, μ' όλη την αντίληψη των καρδιών μας. «Πυρ ήλθον βαλείν επί την γην», είπε ο Χριστός «και τι θέλω ει ήδη ανήφθη!» (Λουκ. 12,49). Η σπίθα του Πνεύματος της Πεντηκοστής που υπάρχει στον καθένα μας από το βάπτισμα πρέπει ν' αναφτεί σαν μια ζωντανή φλόγα. Πρέπει να γίνουμε αυτό που είμαστε.
«Ο δε καρπός του Πνεύματός εστιν αγάπη, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, χρηστότης...» (Γαλ. 5,22). Η συνειδητή γνώση της ενέργειας του Πνεύματος θάπρεπε νάναι κάτι που να διαπερνά ολόκληρη την εσωτερική μας ζωή. Δεν είναι ανάγκη ο καθένας να υποστεί μια εκπληκτική «εμπειρία μεταστροφής». Ακόμη λιγότερο είναι αναγκαίο για τον καθένα «λαλείν γλώσσαις». Οι περισσότεροι σύγχρονοι Ορθόδοξοι βλέπουν με πολύ μεγάλη επιφύλαξη αυτό το μέρος από την «Πεντηκοστιανή Κίνηση» που αναφέρεται στις«γλώσσες» σαν την αποφασιστική και απαραίτητη απόδειξη ότι κάποιος είναι πράγματι ένας Πνευματοφόρος. Το δώρο των «γλωσσών» ήταν βέβαια συχνό την εποχή των Αποστόλων· αλλά από τα μέσα του β' αιώνα έχει πολύ λιγοστέψει, αν και ποτέ δεν εξαφανίστηκε ολοκληρωτικά. Οπωσδήποτε, ο Απ. Παύλος τονίζει ότι αυτό είναι ένα από τα λιγότερο σημαντικά πνευματικά δώρα (βλ. Α' Κοριν. 14,5).
Όταν είναι αληθινά πνευματικό, το «λαλείν γλώσσαις» μοιάζει ν' αντιπροσωπεύει μια πράξη «ξεσπάσματος» -την κρίσιμη στιγμή που καταρρέει η αμαρτωλή μας αυτοπεποίθηση και η αντικατάστασή της από μια προθυμία ν' αφήσουμε το Θεό να ενεργήσει μέσα μας. Στην Ορθόδοξη παράδοση αυτή η πράξη του «ξεσπάσματος» πολύ συχνά παίρνει τη μορφή του δώρου των δακρύων. «Τα δάκρυα», λέει ο άγ. Ισαάκ ο Σύρος, «σημαδεύουν το σύνορο ανάμεσα στη σωματική και στην πνευματική κατάσταση, ανάμεσα στην κατάσταση της υποταγής στα πάθη και σ' αυτήν της καθαρότητος». Και σ' ένα αξιομνημόνευτο απόσπασμα γράφει:
Οι καρποί του εσωτερικού ανθρώπου αρχίζουν μόνο με το χύσιμο των δακρύων. Όταν φτάσεις στον τόπο των δακρύων, τότε να ξέρεις ότι το πνεύμα σου έχει βγει από τη φυλακή αυτού του κόσμου κι έχει αρχίσει να βαδίζει στο μονοπάτι που οδηγεί προς τη Νέα Εποχή. Το πνεύμα σου αρχίζει αυτή τη στιγμή ν' αναπνέει το θαυμάσιο αέρα που υπάρχει εκεί κι αρχίζει να χύνει δάκρυα. Η στιγμή για τη γέννηση του πνευματικού παιδιού έχει φτάσει και οι ωδίνες του τοκετού γίνονται έντονες. Η Χάρις, η κοινή μητέρα όλων μας, βιάζεται να γεννήσει μυστικά την ψυχή, την εικόνα του Θεού, φέρνοντάς την στο φως του Μέλλοντος Αιώνος. Και όταν έχει φτάσει η ώρα για τη γέννηση, ο νους αρχίζει να νιώθει κάτι από τα πράγματα εκείνου του άλλου κόσμου -σαν ένα λεπτό άρωμα ή σαν την πνοή της ζωής που ένα νεογέννητο παιδί δέχεται μέσα στο σώμα του. Αλλά δεν είμαστε συνηθισμένοι σε μια εμπειρία· και, βρίσκοντάς την σκληρή να την αντέξει, το σώμα μας ξαφνικά πιέζεται από ένα κλάμα ανακατεμένο με χαρά.
Υπάρχουν όμως πολλά είδη δακρύων και δεν είναι όλα δώρο του Πνεύματος. Εκτός από τα πνευματικά δάκρυα, υπάρχουν δάκρυα θυμού και δάκρυα για κάποια ματαίωση, δάκρυα που χύνονται από οίκτο για τον εαυτό μας, αισθηματικά και δάκρυα συγκίνησης. Χρειάζεται διάκριση· από εδώ αρχίζει η σπουδαιότητα του να ζητήσουμε τη βοήθεια ενός έμπειρου πνευματικού οδηγού, ενός στάρετς. Η διάκριση είναι ακόμη πιο αναγκαία στην περίπτωση των «γλωσσών». Συχνά δεν είναι το Πνεύμα του Θεού που μιλάει μεσ'από τις γλώσσες, αλλά το τελείως ανθρώπινο πνεύμα της αυθυποβολής και της ομαδικής υστερίας. Υπάρχουν ακόμη και περιπτώσεις όπου το «λαλείν γλώσσαις» είναι μια μορφή δαιμονικής κατοχής. «Αγαπητοί, μη παντί πνεύματι πιστεύετε, αλλά δοκιμάζετε τα πνεύματα ει εκ του Θεού εστιν» (Α' Ιω. 4,1).
Η Ορθοδοξία, επομένως, ενώ τονίζει την ανάγκη μιας άμεσης εμπειρίας του Αγίου Πνεύματος, τονίζει επίσης την ανάγκη για διάκριση και νηφαλιότητα. Το κλάμα μας, όπως και η συμμετοχή μας στ' άλλα δώρα του Πνεύματος, είναι ανάγκη να καθαρθεί από κάθε φαντασία και συναισθηματική έξαρση. Τα δώρα που είναι αυθεντικά πνευματικά δεν πρέπει ν' απωθούνται, αλλά ποτέ δεν θα πρέπει να επιδιώκουμε τέτοια δώρα σαν αυτοσκοπό. Σκοπός μας μέσα στη ζωή της προσευχής δεν είναι να κερδίσουμε αισθήματα ή «αισθητές» εμπειρίες κάποιου ορισμένου είδους, αλλ' απλώς και μόνο να συσχηματίσουμε το θέλημά μας με το θέλημα του Θεού. «Ου ζητώ τα υμών αλλά υμάς», λέει ο Απ. Παύλος προς τους Κορινθίους (Β'Κορ, 12,14)· κι εμείς λέμε το ίδιο στο Θεό. Δε ζητάμε τα δώρα, αλλά το Δοτήρα.
***
Μία Επίκληση στο Άγιο Πνεύμα
Έλα, φως αληθινό.
Έλα, ζωή αιώνια.
Έλα, κρυμένο μυστήριο.
Έλα, ακατανόμαστε θησαυρέ.
Έλα, πραγματικότητα πέρ' από κάθε λόγο.
Έλα, πρόσωπο πέρ'από κατανόηση.
Έλα, ατελεύτητη αγαλλίαση.
Έλα, άδυτο φως.
Έλα, αδιάψευστη προσδοκία των σωσμένων.
Έλα, ανύψωση των πεσμένων.
Έλα, ανάσταση των νεκρών.
Έλα, παντοδύναμε, γιατί ακατάπαυστα δημιουργείς,
μεταμορφώνεις και αλλάζεις όλα τα πράγματα με μόνη τη θέλησή σου.
Έλα, αόρατε, που κανείς δεν μπορεί ν' αγγίξει και να ψηλαφήσει.
Έλα, γιατί συνεχίζεις πάντα να είσαι ακίνητος,
κι όμως σε κάθε στιγμή βρίσκεσαι ολοκληρωτικά σε κίνηση· έρχεσαι κοντά σε μας
που είμαστε στην κόλαση, αλλά παραμένεις πιο πάνω κι απ' τον ουρανό.
Έλα, γιατί το όνομά σου γεμίζει τις καρδιές μας μ' επιθυμία και είναι πάντα στα χείλη μας· κι όμως, ποιος είσαι και ποια είναι η φύση σου, δεν μπορούμε να πούμε ή να γνωρίζουμε.
Έλα, Μόνε στο μόνο.
Έλα, γιατί συ ο ίδιος είσαι η επιθυμία που βρίσκεται μέσα μου.
Έλα, αναπνοή μου και ζωή μου.
Έλα, η παρηγοριά της ταπεινής μου ψυχής.
Έλα, χαρά μου, δόξα μου, ατέλειωτή μου απόλαυση.
(Άγ. Συμεών ο Νέος Θεολόγος).
"Το Πνεύμα το Άγιον φως και ζωή, και ζώσα πηγή νοερά· Πνεύμα σοφίας, Πνεύμα συνέσεως, αγαθόν, ευθές, νοερόν, ηγεμονεύον, καθαίρον τα πταίσματα· Θεός και θεοποιούν, πυρ εκ πυρός προϊόν, λαλούν, ενεργούν, διαιρούν τα χαρίσματα, δι ου προφήται άπαντες και Θεού απόστολοι μετά μαρτύρων εστέφθησαν. Ξένον άκουσμα, ξένον θέαμα, πυρ διαιρούμενον εις νομάς χαρισμάτων."
(Από τον Εσπερινό της Πεντηκοστής).
"Ο καθένας που έχει βαφτιστεί με τον ορθόδοξο τρόπο, έχει δεχτεί μυστικά το πλήρωμα της χάρης· και αν έπειτα συνεχίζει να τηρεί τις εντολές, θ' αποκτήσει συνειδητά τη γνώση αυτής της χάρης· και αν έπειτα συνεχίζει να τηρεί τις εντολές, θ' αποκτήσει συνειδητά τη γνώση αυτής της χάρης μέσα του.
Όσο κι αν προχωρήσει κάποιος στην πίστη, όσο μεγάλες ευλογίες κι αν αποκτήσει, ποτέ δεν ανακαλύπτει, ούτε θα μπορέσει ποτέ ν' ανακαλύψει τίποτε περισσότερο απ' ό,τι ήδη έχει λάβει μυστικά με το βάπτισμα.
Ο Χριστός, όντας τέλειος Θεός, χορηγεί στον βαπτισμένο την τέλεια χάρη του Πνεύματος. Εμείς, από την πλευρά μας, δεν μπορούμε να προσθέσουμε τίποτε σ' αυτή τη χάρη, αλλά μας αποκαλύπτεται και μας φανερώνεται βαθμιαία, ανάλογα με την εκπλήρωση των εντολών. Ο,τιδήποτε, λοιπόν, του προσφέρουμε μετά την αναγέννησή μας, ήταν ήδη μέσα μας και προήλθε απ' αυτόν."
(Άγ. Μάρκος ο Μοναχός).
"Τα θεία πρόσωπα δεν επιβάλλονται, αλλά το ένα μαρτυρεί το άλλο. Γι' αυτό το λόγο ο άγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός είπε ότι «ο Υιός είναι η εικόνα του Πατρός και το Πνεύμα η εικόνα του Υιού». Κατά συνέπεια το τρίτο πρόσωπο της Τριάδος είναι το μόνο που δεν απεικονίζεται σ' έν' άλλο πρόσωπο. Το Άγιο Πνεύμα, ως πρόσωπο, παραμένει αφανέρωτο, κρυμένο, συγκαλύπτοντας τον εαυτό του μόλις εμφανιστεί.
Το Άγιο Πνεύμα είναι το βασιλικό χρίσμα του Χριστού και όλων των Χριστιανών που έχουν κληθεί να βασιλέψουν μαζί του στον Μέλλοντα Αιώνα. Τότε αυτό το θείο πρόσωπο, άγνωστο τώρα, χωρίς να έχει την εικόνα του σε κάποιο άλλο μέλος της Τριάδος, θα φανερωθεί σε θεοποιημένα πρόσωπα· γιατί το πλήθος των αγίων θα είναι η εικόνα του."
(Vladimir Lossky).
"Πάντα χορηγεί το Πνεύμα το Άγιον· βρύει προφητείας, ιερέας τελειοί, αγραμμάτους σοφίαν εδίδαξεν, αλιείς θεολόγους ανέδειξεν, όλον συγκροτεί τον θεσμόν της Εκκλησίας. Ομοούσιε και ομόθρονε τω Πατρί και τω Υιώ, Παράκλητε, δόξα σοι."
(Από τον Εσπερινό της Πεντηκοστής).
|
