Μιχαήλ Α. Καλινδέρης
Αι Συντεχνίαι και η Εκκλησία επί Τουρκοκρατίας
Εκκλησιαστικαί Εκδόσεις Εθνικής Εκατονπεντηκονταετηρίδος. Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας, Αθήναι 1973
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'
ΓΕΝΙΚΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΙΝ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ
3. Πνευματική υπόστασις των συντέχνων.
Β'. Από το Εορτολόγιον των συντεχνιών.
Σαφέστερον διαφαίνεται η θρησκευτική συνείδησις των επαγγελματιών και των βιοτεχνών εις τας συνηθείας λατρείας πρός αγίους, μάρτυρας κλπ., πολλάκις ασήμους εις το Εορτολόγιον της Εκκλησίας, θεωρηθέντας ως προστάτας των επαγγελματικών των συμφερόντων. Την εικόνα του αγίου της έφερεν η σφραγίς και η σημαία εκάστης συντεχνίας.
Η εκλογή του προστάτου αγίου είχε κατά τινα τρόπον σχέσιν προς το επάγγελμα και συνήπτετο μετά τινος παραδόσεως, καθ' ην η ο άγιος εφέρετο ως ομότεχνος ή συναξαριστικός τις λόγος ή παρετυμολογία του ονόματος ασήμου αγίου προσηρμόζετο προς το επάγγελμα ή και φράσις τις του σχετικού τροπαρίου. Ότι τινές των δοξασιών και συνηθειών προς τούτον ή εκείνον τον άγιον έχουν την προέλευσίν των από το απώτατον παρελθόν είναι φανερόν, αλλ' ου του παρόντος.
Από τους προστάτας αγίους εκάστης συντεχνίας τους κοινούς διά τους ομοτέχνους ή διαφόρους κατά τόπους και από τας σχετικάς αιτιολογικάς παραδόσεις -αποδεικτικάς της βαθυτάτης θρησκευτικής πίστεως και εμπνεύσεως- θα μνημονεύσωμεν ενταύθα ό,τι έχομεν υπ' οψιν μας και κατά την σειράν του Εορτολογίου της Εκκλησίας. Είναι κάπως λεπτομεριακά τα κατά τους πάτρωνας και τας εορτάς αυτών, όμως εκρίθησαν απαραίτητα προς κατανόησιν και των σχετικών αφιερωμάτων εις εικόνας κυρίως των ναών ή των ενισχύσεων αυτών οικονομικώς κατά τα εκτεθησόμενα κατωτέρω εις το οικείον κεφάλαιον. Ούτω: Οι μουταφτσήδες (= υφανταί μεγάλων ειδών σκεπασμάτων, σχοινιών από γιδόμαλλο) της Κοζάνης εώρταζον κατ' έτος την 16ην Ιανουαρίου, εορτήν της Προσκυνήσεως της αλύσεως του Αποστόλου Πέτρου κατά τινα συνδυασμόν των φορτωμάτων άτινα κατασκευάζουν προς τα σχοινιά διά των οποίων είχον δεμένον τον Απόστολον Πέτρον.
Τρεις συντεχνίαι των σιμιτζήδων, μυλωνάδων και σαμαντζήδων (=εμπόρων λιναρίου) της Κωνσταντινουπόλεως εώρταζον την 17ην Ιανουαρίου, εορτήν Αντωνίου του Μεγάλου εις τον ναόν του Αγίου Γεωργίου του Εδιρνέκαπι (=Πύλην Αδριανουπόλεως). Αρχικώς μόνον οι μυλωνάδες εχρησιμοποίουν τον ναόν τούτον, επειδή πολλά κτήματά των ευρίσκοντο πλησίον του ναού. Βραδύτερον ένδεκα (11) συντεχνίαι σχέσιν έχουσαι με το άλευρον έλαβον τον ναό9 τούτον υπό την προστασίαν των.
Οι βυρσοδέψαι Κοζάνης ετέλουν την ετήσιαν εορτήν των την 18ην Ιανουαρίου, ημέραν της μνήμης του Αγίου Αθανασίου, ο οποίος κατά τας παραδόσεις των ήτο ο πρώτος βυρσοδέψης ο λαβών την ευλογίαν του Χριστού διά την προκοπήν της τέχνης.
Οι σαμαράδες Κοζάνης εώρταζον την 25ην Ιανουαρίου συνάπτοντες διήγησιν τινα, κατά την κτίσιν της μονής του Διονυσίου εν Ολύμπω, περί άρκτου σαμαρωθείσης παρά του Διονυσίου διά μεταφοράν πετρών κλπ. υλικών αντί των ίππων, τους οποίους αυτή κατέφαγε.
Οι πυροσβέσται Σμύρνης εώρταζον την 27ην Ιανοναρίου εις μνήμην της ανακομιδής του λειψάνου του Χρυσοστόμου.
Οι κηπουροί και οι γεωργοί πολλαχού ήγον κατ' έτος εορτήν την ημέραν της μνήμης του μάρτυρος Τρύφωνος (1ην Φεβρ.), τον οποίον εθεώρουν, ως προστάτην των, διοτι εικονίζετο κρατών κλαδευτήρι.
Ή συντεχνία των Μικρασιατών ζαχερετζήδων (= προμηθευτών ζωοτροφιών) εώρταζεν εις την κατά το Βλαχσεράϊον εκκλησίαν του Άγίου Χαραλάμπους.
Το ρουφέτι των κεραμέων (τσουκκαλάδων ) της Αίνου-Θράκης πάτρωνά του άγιον είχε τον άγιον (ιερομάρτυρα) Βλάσιον (11η Φεβρ.).
Οι αμπατζήδες (= ράπται εγχωρίων ενδυμάτων ) Θράκης εώρταζον την ημέραν του Άγίου Θεοδώρου, διότι επίστευον ότι ο άγιος αυτός υπήρξε ράπτης. Η συντεχνία των αμπατζήδων Φιλιππουπόλεως προστάτην άγιον είχε τον τίμιον Πρόδρομον.
Οι υδροφόροι (κ. σουτζήδες, σακάδες) εν Σεβαστεία εώρταζον την 9ην Μαρτίου «των Άγίων 40 μαρτύρων». Οι ύποδηματοποιοί και βυρσοδέψαι Ζακύνθου προστάτην των είχον τον Άγιον Λάζαρον. Οι κτίσται Κοζάνης και Φιλιππουπόλεως προστάτην άγιον είχον τον Απόστολον Θωμάν εορτάζοντες την Κυριαχήν του Θωμά. Οι ξυλουργοί Ζακύνθου τον Άγιον Κωνσταντίνον. Οι εργαστηριάρχαι βυρσοδέψαι Κοζάνης, απαρτίσαντες την Πέμπτην της Αναλήψεως του 1876 βυρσοδεψικήν Αδελφότητα, εώρταζον από της χρονολογίας ταύτης την ημέραν της Αναλήψεως αποσπασθέντες της κοινής μετά των υπαλλήλων εορτής εκ λόγων υπερηφανείας, ως απομνημονεύουν οι παλαιότεροι.
Οι εν Κων/πόλει καπνοπώλαι εώρταζον την 12ην Ιουνίου του Αγίου Ονουφρίου (παρετυμολογία προς το ρουφώ ). Τον αυτόν άγιον εώρταζον και οι κουρείς, ίσως εκ της μακροτάτης γενειάδος, μεθ' ής ούτος εικονίζεται, οι δε ράπται Κοζάνης την 30ην Ιουνίου, εορτήν των 12 Αποστόλων.
Οι γουναράδες Κοζάνης εώρταζον την 20ήν Ιουλίου του Προφήτου Ηλία συσχετίζοντες την προέλευσιν της τέχνης των προς την χρησιμοποίησιν τομαριών ως ενδυμάτων παρά του Προφήτου. Και εν Κων/πόλει και αλλαχού διά την μηλωτήν του κατά περιγραφήν του Προφήτου εν τη Παλαιά Διαθήκη. Την αυτήν ημέραν εώρταζον και οι αρτοποιοί διά το πυρ του συναξαρίου του Προφήτου και οι μυλωθροί διά την κυριαρχίαν του προφήτου επί των μετεωρολογικών. Οι ποιμένες, οι υπό τα ωργανωμένα τσελνικάτα τελούντες, εώρταζον κατ' έτος μετά πάσης μεγαλοπρεπείας το 15Αύγουστον και επί διήμερον συνήθως, 15ην και 16ην του μηνός, προστάτιδα αγίαν θεωρούντες την Παναγίαν. Οι κρεοπώλαι την 8ην Νοεμβρίου του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Και η συντεχνία των ραπτών Κρήτης είχε προστάτην Άγιον τον Αρχάγγελον Μιχαήλ. Η συντεχνία των εν Κων/λει επαιτών είχε πάτρωνα άγιον τον Ιωάννην Ελεήμονα (12ην Νοεμβρίου). Οι ναυτικοί (και καπεταναίοι) τον Άγιον Νικόλαον (6ην Δεκεμβρ.). Και οι υποδηματοποιοί Κρήτης, οι καταφυγόντες εις Ζάκυνθον ως πρόσφυγες, προστάτην είχον τον Άγιον Νικόλαον. Και οι παντοπώλαι πολλαχού. Ενώ οι παντοπώλαι Κων/λεως εώρταζον την 4ην Δεκεμβρίου διά την μνήμην του νεομάρτυρος Σεραφείμ Επισκόπου Φαναρίου και Νεοχωρίου Ευρυτανίας λόγω προελεύσεως των πρώτων παντοπωλών Κων/λεως εκ Καρπενησίου. Οι υφαντάδες Κοζάνης εώρταζον την 12ην Δεκεμβρίου του Αγίου Σπυρίδωνος εις το εξωκκλήσιον του Αγίου Αθανασίου ότε ενώπιον της ολομελείας των ομοτέχνων εξεκαθαρίζοντο και οι ετήσιοι λογαριασμοί του εσναφίου. Ομοίως οι κεραμουργοί, τσουκκαλάδες
Κοζάνης προστάτην της τέχνης των είχον τον Άγιον Σπυρίδωνα, εις ον απέδιδον την εφεύρεσιν της τέχνης κατά θαυμαστάς διηγήσεις (προς το γνωστόν θαύμα της Α' Οικουμ. Συνόδου). Οι αργυροπράται και χρυσοχόοι Θράκης πάτρωνα είχον τον Άγιον Σπυρίδωνα διά την φράσιν του τροπαρίου «όφιν εις χρυσούν μετέβαλες». Και η συντεχνία των σαγματοποιών Γιαννιτσών από του 1866 εώρταζε την 12ην Δεκεμβρίου. Πολλαί επίσης συντεχνίαι είχον τον αυτόν άγιον προστάτην των, όπως αι συντεχνίαι των εν Γαλατά χρυσοχόων, ιχθυοπωλών, κτιστών τον Άγιον Σπυρίδωνα, εορτάζοντα την 12ην Δεκεμβρίου.
Η προς τον εκάστοτε εορτάζοντα άγιον τιμή συνεξεδηλούτο δι' απαραιτήτου αργίας του εσναφίου και συνεκκλησιάσεως εις ειδικήν λειτουργίαν, μετά το πέρας της οποίας εψάλλετο επιμνημόσυνος δέησις εις μνήμην των θανόντων μελών και δι' ωφέλειαν των ζώντων «μαϊστόρων, καλφάδων και τσιρακίων». Εξεφωνείτο ενίοτε, ως αναφέρεται, και λόγος πανηγυρικός παρά τινος των λογίων, διδασκάλων συνήθως, διά την προς τα σχολεία αδιάλειπτον μέριμναν των συντεχνιών. Αγνόν και βαθύ ήτο το συναίσθημα του σεβασμού των συντεχνιών και προς τας μεγάλας και επισήμους εορτάς της Εκκλησίας. Μαρτυρείται δ' εκ σαφών και εκτεταμένων κατά καιρούς περιγραφών ο τρόπος συμμετοχής των κατ' αυτάς, ιδίως του Πάσχα εν Κων/λει, ότε κατ' επαγγελματικάς ομάδας προσήρχοντο μετά την θείαν λειτουργίαν να προσκυνήσουν, πολυχρονήσουν και φιλήσουν το χέρι του Πατριάρχου. Κατά παρεμφερή τρόπον συμμετείχον εις τας εορτάς και αι των επαρχιακών κέντρων συντεχνίαι κατά καθήκον επισκεπτόμεναι καθ' ομάδας τον Δεσπότην.
Δεν περιττεύει δε και η μνεία προσελεύσεως καθ' ομάδας και εις περιστάσεις μεγάλων πολιτικών γεγονότων της Υψηλής Πύλης προς κολακείαν των ιθυνόντων, αλλά και προς επίδειξιν ενώπιον ξένων επισήμων της οικονομικής ευεξίας της βιοτεχνικής τάξεως. Κατά τας εορτάς της περιτομής του υιού του Μουράτ Γ' Μωάμεθ (1582) και κατά την προ του Σουλτάνου παρέλασιν ο Χάμμερ εις την Ιστορίαν της Οθωμ. Αυτοκρατορίας (5, 292) μνημονεύει πρώτους παρελάσαντας τους τεχνίτας των γυναικείων υποδημάτων, προς κολακείαν ίσως των γυναικών της Αυλής. Σχετικά και τα περι των συντεχνιών των Σερρών (Σερ.Χρον.1,56 ) εις την εορτήν του Μουράτ 1637, καθ' ην έκαμνον «τα ρουφέτια πάσα ένα θαμάσματα και τέρατα και σημεία», είχον δε τα εργαστήριά των στολισμένα με παντός είδους στολίδια.
Αι εκδηλώσεις κατά τας εορτάς (ευωχίαι, χοροί) δεν εστερούντο σημασίας τινας ως προς την ανακούφισιν και την ψυχαγωγίαν των εσναφλήδων, αλλά και ως προς την τόνωσιν της συνοχής των ως ομοτέχνων και ως ομοθρήσκων.
Διότι ούτω κατά τινα απλούν τρόπον και αι αργίαι ήσαν καθιερωμέναι διά τους εργαζομένους και ο σεβασμός των δικαιωμάτων των ως εσναφλήδων επετυγχάνετο διά των ηθικών αρχών της θρησκείας, ώστε παρά τα ισχύοντα «κεραμεύς κεραμεί αεί κοτέει και τέκτονι τέκτων» η ψυχική ενότης των εσναφλήδων ομοδόξων αδιάσπαστος ενηρμονίζετο προς το κοινόν συμφέρον του Γένους και της Εκκλησίας.
|
