Μιχαήλ Α. Καλινδέρης
Αι Συντεχνίαι και η Εκκλησία επί Τουρκοκρατίας
Εκκλησιαστικαί Εκδόσεις Εθνικής Εκατονπεντηκονταετηρίδος. Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας, Αθήναι 1973
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'
ΓΕΝΙΚΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΙΝ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ
3. Πνευματική υπόστασις των συντέχνων.
Α'. Η θρησκευτική συνείδησις.
Εις την περιωρισμένου πλαισίου πνευματικήν υπόστασιν των λαϊκών ομάδων αι θρησκευτικαί πεποιθήσεις είναι πρωτεύουσαι εις σημασίαν. Πληρούν αύται την ιστορίαν διά μεγάλων γεγονότων εν τω προσώπω επιφανών ανδρών εις εποχάς εμπνεύσεως και εξάρσεων, εις πάσας τας άλλας παρίστανται ως παραδοσιακαί συνήθειαι βραδείας εξελίξεως.
Η Τουρκοκρατία περιήγαγε τας πεποιθήσεις της Ορθοδοξίας εις ευκαιρίας και περιστάσεις μηδενισμού ως προς τα όρια αντοχής ή μεταστάσεως εις την θρησκείαν του κυριάρχου. Και μολονότι δεν έλειψαν τα παραδείγματα της αλλαξοπιστίας ομάδων, η αντοχή και η αντίστασις της Ορθοδοξίας κατά τα κατάλοιπα του παρελθόντος τα εκ του Βυζαντίου και πέραν αυτού συγχλίναντα εις την κοινήν θρησκευτικήν συνείδησιν των Ορθοδόξων, υπήρξε καθολική. Έθιμα λατρευτικά, παραδόσεις, δοξασίαι, παραγγέλματα ηθικοθρησκευτικά συνέχοντα την ζωήν των ανθρώπων και καθοδηγούντα αυτούς εις τας απλάς συναλλαγάς ως ηθικά αιτήματα και γνώμονες της κοινωνικής ισορροπίας, αλλά και δεισιδαίμονες συνήθειαι και προλήψεις ως κίνητρα πολλάκις πράξεων συνεκτικών του βίου, σύμπας εν μιά λέξει ο πνευματικός θησαυρός ως θρησκευτική συνείδησις, εξηκολούθησαν να επιζούν εις τας λαϊκάς μάζας. Τα δεδομένα εξ αυτών των εξισλαμισμένων ομάδων αρκούν προς πίστωσιν της δυνάμεως των κατά παράδοσιν συνηθειών. Ούτω οι Λαζοί του Πόντου εξισλαμισθέντες διετήρησαν τα χριστιανικά ήθη και έθιμά των. Οι λεγόμενοι Κλωστοί, του Πόντου επίσης, ήσαν και κρυπτοχριστιανοί. Κρυπτοχριστιανοί ήσαν και πολλοί από τούς Τουρκοκρήτας και από τους σπαχήδες της Ηπείρου. Οι δε Βαλλαάδες Τούρκοι της Δυτικής Μακεδονίας εις περιστάσεις επιζωοτίας έφερον εις τα γεωργικά των χωριά την εικόνα του οσίου Νικάνορος της μονής Ζάμπορδας και μετέβαινον εις τα αγιάσματα τα εγγύς ή απώτερον ευρισκόμενα, ωρκίζοντο δε εις το οξύμωρον: «Mα το Χριστό, μα την Παναγία». Εις τα πρόχειρα ταύτα παραδείγματα πλήθος άλλων εκ λεπτομερειών του βίου των Τούρκων θα ηδύνατο να προστεθή προς πίστωσιν της παρουσίας επιβιώσεων εκ συνηθειών χριστιανικών εις τα τουρκικά λαϊκά στρώματα (πρβλ. και την τολμηράν αντίληψιν περί χριστιανικότητος των Τούρκων).
Την στάσιν των Ορθοδόξων μαζών έναντι των νέων συνθηκών της δουλείας καθώριζεν αναγκαίαν πως αυτή η ιδεολογική άντίδρασις, η ενσαρκωμένη εις την έννοιαν της εξουσίας του κατακτητού, ως συνεχής πάλη μεταξύ πίστεως προς την απιστίαν, ενιαίαν δ' η μόνη προστάτις Αρχή της Εκκλησίας εκ του Κέντρου αυτής, των κατά τόπους αντιπροσώπων των διαφόρων μονών κλπ. Εις στιγμάς μάλιστα δυσμενεστάτας και κρισιμωτάτας διά την Ορθοδοξίαν εξ αιτίας εντάσεως του πνεύματος της μισαλλοδοξίας και του φανατισμού εκ μέρους των δυναστών τα της αντιστάσεως και του αδουλώτου φρονήματος παραδείγματα προσήγγισαν εις ηρωισμόν και έξαρσιν κατ' ασύλληπτον τρόπον και τας πλέον γενναιοτέρας εποχάς με τας πλέον υπερόχους μορφάς. Διότι υπέρ πίστεως και εμπνεύσεως του ποιμνίου θυσίας ανεκτιμήτους προσέφερον υπερμαχούντες αναρίθμητοι εκπρόσωποι της Εκκλησίας, από του σεπτού προσώπου του Πατριάρχου μέχρι του αγραμμάτου ιερέως του χωρίου και από του Ηγουμένου μέχρι του κοινού μοναχού, προς ανακαίνισιν δε, εκσυγχρονισμόν και αναζωπύρησιν της θρησκευτικής συνειδήσεως της Ορθοδοξίας σημαντικωτάτας επιδράσεις ήσκησαν αι αθλήσεις των κοινών θνητών εις τον στίβον των νέων μαρτύρων, εις ους συμπεριλαμβάνονται εκ των εσναφίων ουκ ολίγοι γνωστοί και άγνωστοι.
Διά ταύτα θα απεμακρύνετο πολύ της αληθείας, εάν κανείς επεχείρει να ερμηνεύση την ιστορίαν των ραγιάδων της Τουρκοκρατίας από άλλων απόψεων καταφρονών τας θρησκευτικάς ιδέας και τας εξ αυτών παρορμήσεις των ομάδων ή προσαρμόζων ταύτας προς τα εκάστοτε μέτρα του καιρού του.
|
