Μιχαήλ Α. Καλινδέρης
Αι Συντεχνίαι και η Εκκλησία επί Τουρκοκρατίας
Εκκλησιαστικαί Εκδόσεις Εθνικής Εκατονπεντηκονταετηρίδος. Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας, Αθήναι 1973
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'
ΓΕΝΙΚΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΙΝ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ
2. Η ανάπτυξις των συντεχνιών
Ουσιαστικόν διά το Γένος νόημα έχει η ανάπτυξις των συντεχνιών επί Τουρκοκρατίας. Είναι το επακόλουθον του όλου διοικητικού της Τουρκίας συστήματος, εδραζομένου ως γνωστόν, επί στρατιωτικής τιμαριωτικής οργανώσεως, πρωτογόνου μεν, αλλά ρωμαλέας εκ της εμπνεύσεως και των υποσχέσεων της θρησκείας.
Διά την διανομήν της γης ολοκλήρου της Επικρατείας, ανηκούσης πάσης εις τον Σουλτάνον κατά κυριότητα, εις τους συμπολεμιστάς του κατ' ανακλητά τιμάρια και εις ευνοούμενα της Αυλής του πρόσωπα και ως δωρεαί εις βακούφια και ευαγή ιδρύματα, η διέξοδος των υποδούλων χριστιανών -ήσαν ούτοι δεκάδες μυριάδων- προς τα επαγγέλματα και τας τέχνας απέμενεν η μόνη προς σωτηρίαν των, εφ' όσον δεν απέκλινον εις την απεμπόλησιν της πίστεώς των. Κατ' αρχήν δια τας εμπειρίας των, αι οποίαι διά της κατακτήσεως δεν νοούνται διακοπείσαι, η ανάπτυξις της εργασίας και παραγωγής μετά του περιωρισμένου εμπορίου ευρίσκετο εις χείράς των και δι' αυτήν την απασχόλησιν του Κράτους εις επέκτασιν και στερέωσιν των κατακτήσεων του. Εφεξής δια της όσον το δυνατόν εντατικωτέρας αποδόσεώς των επί ευρυτέρας ακτίνος δράσεως θα καλυφθούν επαρκέστερον αι απαιτήσεις ζωής των ιδίων και αι ανάλογοι του Κράτους και των αντιπροσώπων αυτού. Ευνόητον είναι ότι αι εκτός της γεωργίας πρόσοδοι θα ήσαν οπωσδήποτε εξυπηρετικαί εις την καθόλου ευστάθειαν του Κράτους έχοντος απόλυτον ανάγκην πολυσυνθετωτέρων επιδόσεων και δραστηριοτήτων. Έντιμοι, φιλόπονοι και νομοταγείς οι εσναφλήδες, ως απλοί λαϊκοί άνθρωποι, μόνον ωφέλειαν ηδύναντο να προσπορίσουν εις αυτό.
Διά τούτο από πλευράς κυριάρχου και η ανοχή κατά το θρησκευτικόν γενικώτερον ήτο δικαιολογημένη και σχετικά ευεργετικά υπέρ αυτών μέτρα ήδη υπ' αυτού του Πορθητού αναφέρονται, ως και ανωτέρω εμνημονεύθη. Προνομιακάς διευκολύνσεις λαμβάνουν αι ασχολούμεναι με την κτηνοτροφίαν εσναφικαί ομάδες, υπαγόμεναι κατ' ευθείαν υπό την προστασίαν της Σουλτανομήτορος (Βαλιντέ Σουλτάνας), προς αποφυγήν ευνοήτων οχλήσεων εκ των κατά τόπους ισχυρών, κατά τας παραδόσεις των παλαιοτέρων κτηνοτροφικών κοινοτήτων· και αι εμπειρίαι των νησιωτών ενισχύονται δι' ειδικής προστασίας και εξαρτήσεως πολλών νήσων εκ του αρχηγού του ναυτικού (καπετάν πασσά). Πόσον συνήργησαν αι δύο αύται παρά των τσελνικάδων και των καραβοκυραίων εκπροσωπούμεναι ομάδες (φαλκάρι με τους σμίχτας του -συντροφοναύται ) ως αντίβαρον διεξόδου εκ των αντιξοοτήτων των εν γένει περιστάσεων και προς τόνωσιν της επαγγελματικής και βιοτεχνιχής αναπτύξεως κλάδων τινών, δεν έχει μέχρι τούδε ερευνηθή όσον έδει, ενώ εξαίρονται οι γενικοί κανόνες τακτικής των έναντι των παραγόντων του φυσικού περιβάλλοντος εκ μακράς επαγγελματικής παραδόσεως αποκτηθέντες και εκ κοινής ιδιοσυγκρασίας λόγω του πλάνητος βίου αμφοτέρων. Εις αρχιτέκτονας (καλφάδες) με τας ομάδας κτιστών (κούδας) διά τας εμπειρίας των επίσης ανατίθεται η εκτέλεσις έργων ευκοσμίας, ευποιΐας και κοινής ωφελείας του Κράτους, ως παλάτια, τζαμιά, ιμαρέτια, καραβάν-σαράγια, λουτρά, γέφυραι κλπ. ως και τσιαρσιά και μπεζεστένια με τα εργαστήριά των εις τα κεντρικώτερα σημεία των πόλεων. «Της Σαλονίκης τα τσιαρσιά, της Πόλης τ' αργαστήρια», έκαμαν εντύπωσιν. Η προώθησις της εργασίας και παραγωγής των πάσης φύσεως εσναφίων εντός ολοκλήρου της Επικρατείας -το ενιαίον της ηυνόει έναντι προγενεστέρας κατατμήσεως εις κρατίδια, επιδρομάς κλπ.- και η εκτός αυτής προς την καλουμένην διασποράν διακίνησις υπό την εξειλιγμένην μορφήν των συντροφιών εις πραγματείας ή των κομπανιών -οι αγωγιάτες και οι καραβοκύρηδες οδηγοί τών δρόμων- εμπλεκομένη εις ποικιλίαν συναλλαγών μετά ξένων, Βενετών, Αυστροούγγρων κλπ. θα συντελέσουν, ώστε εκ τούτων να δημιουργηθή βραδέως νέα κοινωνική κατάστασις εις το Κράτος του Σουλτάνου και δι' αναλόγου προπονήσεως νέα τάξις αρχόντων, η των Φαναριωτών εις την πρωτεύουσαν, των προκρίτων και δημογερόντων εις τα επαρχιακά κέντρα. Ούτω, ενώ το επίσημον Κράτος καταγίνεται εις μακροχρονίους πολέμους προς διαφύλαξιν των αχανών κτήσεών του εφ' όλης της Ανατολής και επί αιώνας υφίσταται τας αναλόγους ζημίας και απωλείας εις έμψυχον υλικόν, ως και τας σχετικάς μεταπτώσεις εκ της κοπώσεως και του τρυφηλού ήδη βίου, της αρχούσης ιδία τάξεως, οι επαγγελματίαι και βιοτέχναι απηλλαγμένοι ως αλλόθρησκοι πάσης στρατιωτικής υποχρεώσεως, διά των πάσης φύσεως και ειδικότητος εργαστηρίων των εντός της πρωτευούσης του Κράτους, εις τας πόλεις και κωμοπόλεις της Αυτοκρατορίας και εκτός αυτής εις αρκετά ευρείαν έκτασιν, διά των μεθόδων διαθέσεως των προϊόντων των και της οσημέραι επικρατήσεώς των εις τας αγοράς εν ανταγωνισμώ κυρίως προς το Εβραϊκόν στοιχείον και κατά θάλασσαν κατ' αρχήν πρωτίστως προς τούς Βενετούς, προάγονται ολονέν εις προνομιακήν θέσιν διά της oικονομικής των ευεξίας και διά της ηυξημένης των αυτοπεποιθήσεως συντάσσονται στενώτερον εις σύμπραξιν και αλληλεγγύην μεταξύ των ομοτέχνων ομοφύλων και των συντεχνιακών των οργανισμών. Και δέχονται μεν επί των ώμων τα βάρη των επαχθεστάτων πολλάκις φόρων προς κάλυψιν των αναγκών του Κράτους και των υπαλλήλων του από του ανωτάτου άρχοντος μέχρι του κατωτάτου -ελάχιστα απέδιδεν εν αναλογία, προϊόντος του χρόνου η έγγειος φορολογία- αλλ' εν ταυτώ επιτυγχάνουν έναντι χρημάτων προνομίων ευεργετικών και προστατευτικών υπέρ αυτών (μπερατλήδες), υπέρ των ομοφύλων των, υπέρ των πατρίδων, όθεν τυχόν προήρχοντο (ειδικά προνόμια Κοινοτήτων, δίδεται υπέρ ναών, σχολείων κλπ.) υποθάλποντες ποικιλοτρόπως τας αδυναμίας των ισχυρών της ημέρας και των παρασκηνίων της Αυλής.
Πού θα κατέληγον αι αδυναμίαι τούτων εκ της επεκτάσεως των δικαιωμάτων των υποδούλων και της εξασφαλίσεως γενναιοτέρων αντιπαροχών ως είδους συστήματος δημοσιονομικού, ήτο άλλο ζήτημα ουχί των ωφελουμένων συγχρόνων.
Εις το ούτω πως εν περιλήψει διαγραφόμενον επιτυχές της αναπτύξεως των συντεχνιών επ' ωφελεία των ιδίων και των κυριάρχων κατ' ανάγκην, δεν ημπορεί να παρορώνται και αι εναντιότητες αι προσκόπτουσαι ποικιλομόρφως τας εργασίας και την προκοπήν των ανθρώπων. Διότι εκτός των αυθαιρεσιών της Εξουσίας, η οποία επεβουλεύετο παντοιοτρόπως τους τυχόν ευπόρους, η έλλειψις ασφαλείας και τάξεως, ιδίως εις τας ορεινάς περιοχάς και τας κλεισωρείας, η κατά θάλασσαν συνεχής σχεδόν πειρατεία, αι ασθένειαι, πανώλης, χολέρα, κλπ. και αι συχναί πυρχαϊαί συνετέλουν, ώστε από της μιάς ημέρας εις την άλλην να μη είναι βέβαιοι oι άνθρωποι και κατά τα περιουσιακά των και ως προς τας κεφαλάς των. Εις τα χρονικά των συντεχνιών αι λεπτομέρειαι περί του ευμεταβόλου της τύχης είναι άπειροι.
Αι κατευθύνσεις των απασχολήσεων, εις τας οποίας αποτυπούνται βαθύτερον η εκμετάλλευσις του φυσικού περιβάλλοντος και ο ψυχικός πολιτισμός των ανθρώπων, δεν εμπίπτουν εις την ουσίαν του θέματος ημών. Ολίγην επίσης σημασίαν έχουν αι μεταξύ των μελών εκάστης συντεχνίας υποχρεώσεις και τα δικαιώματά των, περί της προστασίας των οποίων εκ μέρους των διοικητικών αρχών ειδικαί προστατευτικαί διατάξεις αναφέρονται εκδοθείσαι, ως η του φιρμανίου του 1773 επί Μουσταφά ΙΙΙ ως Σουλτάνου διατάσσοντος «όπως οι ισναφικοί όμιλοι οι αποκλειστικώς ασχολούμενοι περί την βιομηχανίαν, τα επαγγέλματα και τας τέχνας, μόνοι εσναφικώς εξετάζουν, κρίνουν και αποφασίζουν περί των αναφυομένων μεταξύ των μελών των διαφορών και υποθέσεων φύσεως επαγγελματικής κατά τα παλαιά των θέσμια επέχοντα τόπον νόμου και κατά το πνεύμα τούτων λύουν οριστικώς αυτάς». Μείζονά πως σημασίαν λαμβάνουν τα συντεχνιακά κλάσματα, ήτοι τα συμφωνητικά των διαφόρων συντεχνιών, εφ' όσον εις την οργανωτικήν των προσπάθειαν προς προάσπισιν των συμφερόντων των ομοτέχνων δεν ελλείπει η παρουσία της Εκκλησίας διά του αντιπροσώπου της.
Ουσιωδώς όμως ενδιαφέρουν ημάς, καθ' α και ανωτέρω ελέχθη, αι πράξεις και αι ενέργειαι των δημιουργών εργασίας και παραγωγής υποδούλων ορθοδόξων χριστιανών από απόψεως κυρίως συμπαραστάσεως προς την προστάτιδα και κεφαλήν των Εκκλησίαν. Με άλλας λέξεις το ενδιαφέρον ημών συνίσταται εις το να διαπιστώσωμεν διά ζήλον των εσναφλήδων και κατά περίνοιαν της Εκκλησίας, τι συνετελέσθη εξελικτικώς και κατά στάδια υπέρ του δουλεύοντος Γένους.
|
