Μιχαήλ Α. Καλινδέρης
Αι Συντεχνίαι και η Εκκλησία επί Τουρκοκρατίας
Εκκλησιαστικαί Εκδόσεις Εθνικής Εκατονπεντηκονταετηρίδος. Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας, Αθήναι 1973
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'
ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΙΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΕΧΝΙΩΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
1. Προς σύστασιν και συντήρησιν σχολείων.
Εις την σύστασιν και την ιστορικήν των σχολείων της Τουρκοκρατίας σταδιοδρομίαν ιδιαιτέρας προσοχής και τιμής άξιαι είναι αι συντεχνίαι. Ή εν προκειμένω συμπαράστασις αρχίζει από την αμάρτυρον, σμικροτάτην έστω, συνεισφοράν του βιοπαλαιστού και του χειρώνακτος ορθοδόξου χριστιανού εις τον δίσκον της εκκλησίας της ενορίας του ή του χωρίου του ή και του τόπου εργασίας του. Ολοκληρούται δε πως η συμπαράστασις αύτη κατά τρόπον παραδειγματικόν εις έκφρασιν φιλομουσίας και φιλογενείας διά μαρτυρουμένων αποφάσεων των διοικητικών συμβουλίων των ευρωστοτέρων συντεχνιών περί χορηγιών καταβαλλομένων παρά των πρωτομαστόρων και εκ του κοινού ταμείου εκάστης συντεχνίας. Εκ της γενικωτέρας ταύτης πνοής υπέρ της πνευματικής του Γένους προκοπής διά της υποστηρίξεως προς σύστασιν και συντήρησιν σχολείων αξιολογωτέρων εις την Κων/λιν και τας κυριωτέρας πόλεις ή κωμοπόλεις της επικρατείας, προήλθε και η προς τας συντεχνίας ιδιαιτέρα τιμή του ελληνικού λαού. Δι' αυτών εύρεν ευδόκιμον την απόδοσιν το φυσικον της διαθέοεως του Έλληνισμού προς θήραν και θυσίαν εις τας έκπαλαι Ελληνίδας των Πιερίων χάριτας, τας Μούσας, ώστε εκ του ζήλου και της αμίλλης των υποδούλων εσναφλήδων να παρουσιάση το Γένος μεγαλοπρεπή εκπαιδευτικά διδακτήρια, αξιοθαύμαστα εν πολλοίς και εις τους καθ' ημάς ελευθέρους χρόνους της κρατικής μερίμνης, και διδασκάλους να αναδείξη μεγάλους, οι οποίοι ως καλαί μέλισσαι -αι ανωφελείς εξεδιώκοντο εκ της σχολικής κυψέλης διά της υπευθύνου τοπικής Εφορείας- παρεσκεύαζον εκ του χυμού των ευόσμων ανθέων της προγονικής λατρείας το μέλι της εθνικής αυτών διδασκαλίας προς εκτροφήν της νεότητος.
Αλλ' ενδιαφέροντος πολλού άξιαι είναι και απλούστεραι μορφαί σχολείων βεβαιούντων και τούτων την προς την μάθησιν ευγενή ροπήν του Ελληνισμού. Ούτω απλά εργαστήρια κουρέων, υποδηματοποιών, ραπτών κλπ. εχρησιμοποιήθησάν ποτε ως τόποι, όπου οι ίδιοι οι μαστόροι ήσκησαν το έργον του διδασκάλου κατά διαφόρους χρόνους και περιστάσεις ανεξαρτήτως του εάν είχον τα αναγκαία εφόδια, ως μαρτυρούν ιδιόχειροι πολλάκις σημειώσεις των ιδίων επί εκκλησιαστικών συνήθως βιβλίων. Εκ παραδόσεως δ' έρχεται η συνήθεια των κτηνοτροφικών ομάδων (φαλκαριών, νομάδων Βλάχων ή Σαρακατσαναίων) περί προσλήψεως διά του τσέλνικα κυρίως διδασκάλου (γραμματισμένου τινός) οδηγουμένου εις τα, καλοκαιρινά ιδίως καλύβια προς φωτισμόν των τέκνων των (κατά γραφήν, ανάγνωσιν, αρίθμησιν έστω). Και ηλεγμένη είναι η πληροφορία ημών εκ γερόντων κτηνοτρόφων προ ημίσεος αιώνος, ενθυμουμένων καλώς ότι μερικοί εκ των γεροντοτέρων των, ορεσιβίων διά βίου, εδιάβαζαν φ'λλάδα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και ήξευραν απ' έξω στίχους από το Ρωτόκριτο. Στον κόρφο τους στο βουνό κρατούσαν από μερικά φύλλα, οι μάλλον φιλομαθείς. Είναι έπειτα πολύ γνωστά τα μικρά σχολεία τα μέχρι του τέλους του ΙΣΤ' αιώνος υπάρξαντα, τα των κολυβογραμμάτων λεγόμενα, τα οποία λειτουργούντα, φυτοζωούντα μάλλον, εις τους νάρθηκας ιδίως ή τα κελλιά των εκκλησιών και εις αποκρύφους τόπους και αποτελούντα τα εξησθηνημένα απομεινάρια της βυζαντινής παραδόσεως, απέβλεπον εις την στερέωσιν της πίστεως εις την χριστιανικήν ορθοδοξίαν διά της διδασκαλίας των θρησκευτικών ιδίως. Τούτων οιονεί την συνέχειαν εμφανίζουν μικραί σημειώσεις, τας οποίας κατέγραψαν κατά καιρούς και μέχρι των εσχάτων της Τουρκοκρατίας χρόνων οι ιερείς διδάσκαλοι εις τα εκκλησιαστικά βιβλία των ναών των χωρίων των προς ενθύμησιν του έργου των, πολυτίμου οπωσδήποτε εις την κατανόησιν της πνευματικής καταστάσεως του τόπου και των χρόνων. Δεν χρειάζεται δε μαρτυρία σαφής προς απόδειξιν ότι τα σχολεία αυτά συνετηρούντο εκ των πόρων του α' ή β' εκκλησιαστικού ιδρύματος κατά τα ως ανωτέρω εκτεθέντα ως προς τας συνεισφοράς. Και εις τα στοιχειώδη λοιπόν γράμματα και εις τα διά των μεγάλων σχολών παρεχόμενα η παρουσία του υστερήματος ή του περισσεύματος των επαγγελματιών και βιοτεχνών υπήρξεν αδιάκοπος και μετά βεβαιότητος παρά της Εκκλησίας προσδοκωμένη και διά την σύστασιν και συντήρησιν αλλά και διά τα προς το ζην αναγκαία της διδασκαλικής τραπέζης -πάντοτε πτωχής και ολιγαρκούς. Εκτός τούτου συμφυής προς την Εκκλησίαν η ιδιότης των διδαξάντων, κατά μέγα μέρος εκ του ιερατείου προερχομένων, διεμόρφωνεν εντός του όλου εκκλησιαστικού κλίματος και ανάλογον την προστασίαν και την ιεραρχικήν πως αξιολόγησίν της.
Εκ των πλέον γενναιοδώρων πράξεων και ενεργειών ως προς την σύστασιν και υποστήριξιν σχολείων εις την Κων/λιν και τας κυριωτέρας πόλεις και κωμοπόλεις της επικρατείας, όσαι εσώθησαν εκ της φθοράς του χρόνον και μάλλον εκ της περιφρονήσεως της συμβολής των ασήμων εις το έργον των επιφανών, μάλιστα δε των λογάδων, θα εκτεθούν όσαι έχουν ασφαλή την τεκμηρίωσίν των κατά τα εκ συντεχνιών στοιχεία μετά της σχετικής επηρείας εκ της Εκκλησίας.
|
