Μιχαήλ Α. Καλινδέρης
Αι Συντεχνίαι και η Εκκλησία επί Τουρκοκρατίας
Εκκλησιαστικαί Εκδόσεις Εθνικής Εκατονπεντηκονταετηρίδος. Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας, Αθήναι 1973
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ'
ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΙΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΕΧΝΙΩΝ
ΕΙΣ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΝ ΠΡΟΝΟΙΑΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
4. Υπέρ των ασθενών. Εις τα νοσοκομεία.
Δαπάνη της συντεχνίας των παντοπωλών ιδρύθη το 1753 το εν Κων/λει νοσοκομείον των Επτά Πύργων, το της πανώλους λεγόμενον, διότι προωρίζετο κυρίως διά τους υπό της ασθενείας ταύτης προσβαλλομένους. Τούτο εχρησιμοποιήθη βραδύτερον ως στάβλος και αχυρών του αναφερθέντος Γραικικού Νοσοκομείου δαπάνη «ευσεβών συστημάτων». Διά το αυτό Νοσοκομείον ελήφθη απόφασις γενικής συνελεύσεως εξ αντιπροσώπων εκατόν συντεχνιών καθορίσασα το 1838, συνδρομάς εξ εκάστης συντεχνίας αναλόγως της οικονομικής ευρωστίας του εσναφικού ταμείου. Διά τα δύο άλλα νοσοκομεία της Κων/λεως, του Σταυροδρομίου και του Γαλατά, το οποίον συνέστη το 1517 εκ δωρεάς δουκός τινός Πέτρου Σοφιανού, κατοίκου Γαλατά, δεν είναι σαφείς αι μαρτυρίαι περί της προελεύσεως των πόρων συντηρήσεώς των, μολονότι γενικώς εγράφη ότι και των τριών νοσοκομείων της Κων/λεως οι κυριώτεροι πόροι ήσαν αι συνδρομαί των συντεχνιών και αι δωρεαί των μαστόρων.
Εκ πατριαρχικού και συνοδικού γράμματος εκδοθέντος το 1827 και αφορώντος εις θεσμούς περί προικοδοσιών (εις Κεφάλαια 13) πληροφορούμεθα ότι σημαντική πηγή προσόδων διά τα γραικικά νοσοκομεία Κων/λεως καθίστατο η φορολογία ανά εν άσπρον κατά γρόσιον επί των διδομένων προικών, των οποίων εκτιμηταί ωρίσθησαν (διά του γράμματος) οι πρόκριτοι εκάστης συντεχνίας (μετά καθορισμόν των τάξεων). Ούτω κατά τα κατάστιχα του νοσοκομείου των Επτά Πύργων εισήλθον εις το ταμείον των νοσοκομείων από της φορολογίας ταύτης γρόσια 9.579 κατά τα έτη 1829-30, 12.882 κατά τα 1833-1836.
Η Μ.Εκκλησία Κων/λεως εκήρυττεν εις τα εκδιδόμενα κατά καιρούς έγγραφά της ως έργον εκκλησιαστικής κηδεμονίας «το προνοείν πάντων απαξαπλώς των κινδυνευόντων κατά ψυχήν, των κινδυνευόντων κατά σώμα, των επηρεαζομένων εις τας συναναστροφάς του βίου, των χειμαζομένων εν ταις των λυπηρών επαγωγαίς».
Υπέρ των εν Σταυροδρομίω νοσοκομείων το Πατριαρχείον επεκαλείτο την συνδρομήν των ηγεμόνων της Μολδαυΐας και Βλαχίας το 1780 και επέβαλλεν εις τα εκκλησίας της Κων/λεως συνδρομήν υπέρ αυτών. Το 1794 λαμβάνον γενναιοτέραν μέριμναν υπέρ των ασθενών αποφασίζει και διαθέτει τα πλούσια εισοδήματα του Ιερού Αγιάσματος της Ζωοδόχου Πηγής υπερ των τριών νοσοκομείων, τα εισοδήματα επίσης του εν Εγρικαπίω ναού της Θεοτόκου των Κύρου από του 1815 και το 1864 τα εισοδήματα του εν Γαλατά ναού του Αγίου Νικολάου.
Ότι πάσαν απόφασιν φιλανθρωπίας του Πατριαρχείου απεδέχοντο και προσεκύρουν και μεγαλόφρονες Σουλτάνοι αποδεικνύεται εκ των όσων περιέχει συνοδικόν έγγραφον του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε' εκδοθέν το 1795 κατόπιν εγκριτικού φιρμανίου του Σουλτάνου Σελίμ Γ' επινεύοντος εις εισήγησιν περί των εν ταις οδοίς της Κων/λεως περιφερομένων αναπήρων, χωλών, τυφλών και αργοσχόλων «o κραταιότατος άναξ, λέγει το έγγραφον του Πατριάρχου, επίφορος φύσει προς οίκτον και φιλανθρώπως των νοσούντων ή άλλοις περιπειών δυστυχήμασιν επικουρητικός, παραμυθίαν αυτοίς κηδεμονικώς πρυτανεύων... τους μεν υγιαίνοντας και ακεραίους το σώμα και προς εργασίαν επιτηδείους, καθάπερ κηφήνας αργούς, εκέλευσεν εις τας σφετέρας αποπέμπεσθαι πατρίδας· οπόσοι δ' υπό χρονίων λελωβημένοι παθών ή άλλαις περιπετείαις αφήρηνται το εργατικόν», τούτους ώρισε να εγκλείουν εις τα νοσοκομεία Σταυροδρομίου και Γαλατά, των οποίων άμα φιλανθρώπως επέτρεψε την επισκευήν (Φιλ. Σ.Κ. 21 σ. 82).
Εις τα της διοικήσεως και εποπτείας των νοσοκομείων αι συντεχνίαι συμμετείχον δι' αντιπροσώπων, των πρωτομαστόρων συνήθως. Το πατριαρχικον σιγίλλιον του 1794 ώριζεν επιτρόπους των νοσοκομείων επτά εκ των πέντε συντεχνιών Κων/λεως, των γουναράδων, Xίων τζοχατζήδων, χεταϊτζήδων, τζεβαερτζήδων και των αμπατζήδων. Την επιτροπήν αυτήν των διαχειριζομένων τα των νοσηλευτικών ιδρυμάτων και επεκτείνουσαν την δραστηριότητά της και εις αγαθοεργίας εκτός των ιδρυμάτων, εις βοηθήματα προς πτωχούς, φυλακισμένους κλπ. ο Μ. Γεδεών επονομάζει «εφορείαν των εθνικών αγαθοεργημάτων». Είναι ανάγκη να λεχθή και τούτο ότι τα ιδρύματα φιλανθρωπίας επί Βυζαντινών παρά τας δωρεάς Αυτοκρατόρων ήσαν εκκλησιαστικά κυρίως, κατ' εξοχήν δ' εκκλησιαστικά επί Τουρκοκρατίας και ως προς τους δωρητάς ουχί καθ' υπερβολήν, φρονούμεν, εσναφικά».
Διά τήν υπέρ του νοσοκομείου Αδριανουπόλεως μέριμναν της Εκκλησίας και των συντεχνιών της πολιτείας από του 1732 εσημειώθησάν τινα θετικά εις τα περί των κουτιών ελεημοσύνης. Οι επιτροπεύοντες ανά τριετίαν του νοσοκομείου ήσαν εκ των τιμιωτάτων προκριτωτέρων γερόντων των πρώτων πέντε ρουφετίων, ήτοι των γουναράδων, μπακάληδων, καφταντζήδων, καλπαχτσήδων και αμπα- τζήδων. Ούτοι, παρόντων και των εντιμοτάτων κληρικών της Μητροπόλεως, αποδίδουν λογαριασμόν αναλυτικώς το 1785 (Δεκ. 1) κατά πράξιν καταχωρισθείσαν εις τον κώδικα της Μητροπόλεως και βεβαιωθείσαν υπό του Αδριανουπόλεως Καλλινίκου. Τα εισοδήματα, τα αφιερώματα και τα κατ' αποκοπήν εκ των ναών διορισθέντα αναγράφονται και εις ετέρας δύο πράξεις, μίαν του έτους 1791 και άλλην του 1803. Αξιοσημείωτος, κατά τα εις τους λ/σμούς διαχειρίσεως μνημονευόμενα, είναι η δι' αυλικών ομολογιών συναλλαγή, ήτοι η παραχώρησις των χρημάτων του νοσοκομείου εις τας συντεχνίας, προς το ρουφέτι των γουναράδων, των αμπατζήδων, μποσματζήδων, μπακάληδων ή προς αξιοχρέους εσναφλήδες, έναντι τόκου, με διάφορον το έτος δέκα προς ένδεκα συνήθως. Ούτω επετυγχάνετο και η επαύξησις των εισοδημάτων των ευαγών ιδρυμάτων, αλλά και η ανάπτυξις των εργασιών των συντεχνιών. Εμνημονεύσαμεν ανωτέρω και ομολογίας εις τα χρήματα των κουτιών ελεημοσύνης. Ητο δε το σύστημα τούτο σύνηθες και εις συντεχνίας άλλων πόλεων, ως εξάγεται εξ ομοίων λ/σμών διαχειρίσεως και καταστιχων.
Εκ των νοσοκομείων άλλων πόλεων αναφέρομεν: το της Σμύρνης. Εις την αγοράν του κτιρίου του πρώτου νοσοκομείου ιδρυθέντος το 1748 συνέδραμον μετά πάντων των χριστιανών της πόλεως αι συντεχνίαι των Χιωτακιών, τζοχατζήδων και καζάζηδων. Διά συνδρομών των ανθηρών επίσης συντεχνιών της Φιλιππουπόλεως και της Αίνου συνετηρούντο τα νοσοκομεία των (με 14 δωμάτια το της Αίνου), ως και το ορφανοτροφείον (ορφανοδιοικητήριον καλούμενον) της Αίνου, περί του οποίου διαλαμβάνει πατριαρχικόν γράμμα Ανθίμου του Κων/ λεως. Διά το Νοσοκομείον Ζακύνθου βλ. τινά ευθύς κατωτέρω. Το των Κυδωνιών από του 1880 επεκαλείτο «Ιερόν Νοσοκομείον».
|
