Μιχαήλ Α. Καλινδέρης
Αι Συντεχνίαι και η Εκκλησία επί Τουρκοκρατίας
Εκκλησιαστικαί Εκδόσεις Εθνικής Εκατονπεντηκονταετηρίδος. Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας, Αθήναι 1973
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'
ΓΕΝΙΚΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΙΝ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ
1. Η απαρχή της επιβιώσεως.
1. Ολοκλήρου του Γένους χρέος είναι να γνωρίζη και να εκτιμά ιδιαιτέρως την θεμελιώδη αφετηρίαν της επιβιώσεώς του.
Η 29η Mαΐoυ του 1453 χαρακτηρίζεται ορθώς ως αποφράς διά την πτώσιν της Βασιλευούσης. H 6η Ιανουαρίου του 1454, καθ' ην επανεγνωρίσθη το Πατριαρχείον υπό του Πορθητού, πρέπει να θεωρείται ως ημέρα ενάρξεως της ιστορίας των Ορθοδόξων λαών όσοι, ανεξαρτήτως χρόνου υποταγής των, έζησαν υπό την τουρκικήν δουλείαν και επιβιώσαντες ανέζησαν. Η πρώτη κλείει μίαν λαμπράν μακράν περίοδον διά του εντίμου θανάτου του τελευταίου αυτοκράτορος του Βυζαντίου. Η δευτέρα εν τη ταπεινότητι και τη καρτερία αυτής ενέχει το ιδικόν της μεγαλείον, διότι και ευρίσκεται εγγύτερον προς το αίσθημα του λαού, θεωρούντος τους χρόνους των παθημάτων και των πόνων των αμέσως προγόνων του οικειοτέρους.
Των λειψάνων του Βυζαντίου η περισυλλογή ήρχισεν υπό την σκέπην της Εκκλησίας από την ως άνω ημερομηνίας, της 6ης Ιανουαρίου (τού 1454), καθ' ην μετ' αναζητήσεις ανευρεθείς μεταξύ των αιχμαλώτων εις Αδριανούπολιν ο Γεώργιος Σχολάριος διορίζεται Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Είναι κατά θείαν πρόνοιαν οιονεί ο θεόπεμπτος άγγελος σωτηρίας της ψυχορραγούσης Ορθοδοξίας, ο πρωταγωνιστής του δράματος των υποδούλων, αλλά και o οραματιστής της αναστάσεως του Γένους. Τον οραματισμόν του συνιστάμενον εις την επανάκτησιν της πνευματικής υγείας «των ιερωμένων και μοναχών» θα συνεχίσουν οι διάδοχοί του κατά τας γνωστάς φάσεις και περιπετείας της Εκκλησίας.
2. Εις το πρώτον βασικόν ορόσημον το προσδιορίσαν την επιβίωσιν του Γένους επενήργει αφανώς μεν, αλλά μετά τινος μείζονος ασφαλείας η συμφυής και συνακόλουθος προς την Εκκλησίαν βούλησις των λαϊκών ομάδων. Τούτων το περιεχόμενον ως ιστορία εργασίας και παραγωγής, ως παράδοσις άμα ευρείας υποτυπώδους πνευματικότητος μετά τα πλήγματα αποσυνθέσεως του Κρατικού Οργανισμού, είχεν ανάγκην διασφαλίσεως έκ τινος συμβόλου οδηγητικού. Η Εκκλησία υπήρξε το σύμβολον των ομάδων. Ήτο έτοιμον ως κεφαλή και ως σύστημα ιεραρχημένον. Αλλά τούτο φαίνεται ότι δεν ήρκει. Των ομάδων η βούλησις εις την δραματικότητα των περιστάσεων ηλεκτρισμένη και αγωνιώδης προέκρινε θερμή και ζωογόνος το σύνθημα: «Αντί πάσης θυσίας η διάσωσις της Ορθοδοξίας». Εκ της υπέρ αυτού αγωνιστικής διαθέσεως, λαμβανομένης κατά το επικρατέστερον και αντιπροσωπευτικώτερον εν τω συνόλω και εμπνεομένης εκ των φανατισμένων ταγμάτων του συντηρητικού μοναχισμού, εξηρτήθη και η εύνοια του Πορθητού κατά πολιτικήν περίνοιάν του διά την προβολήν των ανθενωτικών εν τω προσώπω του Γενναδίου.
Διά το αθέμιτον και ασυγχώρητον εις τον ιερόν νόμον του Ισλάμ της βιαίας εξισλαμίσεως των απίστων ή της εξολοθρεύσεως τούτων και διά το αδύνατον αναγνωρίσεως ισοτιμίας πολιτικής, ο κανών φορολογίας των απίστων -καθιερωμένος εις τα μουσουλμανικά κράτη από της εμφανίσεώς των- εξησφάλισε την επιβίωσιν και καθώριζε την συμπεριφοράν των μαζών προς την μόνην γενικωτέραν έννοιαν ολότητος, την της Εκκλησίας. Ούτω οι συνδετικοί δεσμοί της παραδόσεως του Βυζαντίου έστω και χαλαροί δεν απεκόπησαν. Ότι λανθάνουσα εις το σύστημα της εκμεταλλεύσεως των ραγιάδων γενικώς ενυπήρχεν η αχίλλειος πτέρνα της κραταιάς αυτοκρατορίας, τούτο θα αποδειχθή εφεξής και κατά τα στάδια της ανοδικής πορείας της επιβιώσεως του Γένους, διά των συντεχνιών και της Εκκλησίας. Κατόπιν τούτων δεν είναι ανάγκη να ζητήση κανείς προσδιορισμόν του χρόνου αρχής του διά των συντεχνιών δευτέρου παράγοντος εις τα της επιβιώσεως. Διότι τούτου η αρχή συμπίπτει με την διά της Εκκλησίας, νοουμένης κατά τινα τρόπον ως κορυφής πυραμίδος, της οποίας αι συντεχνίαι συμβολίζουν την αντοχήν των βάσεών της ολιγώτερον εξηρτημένων διά την φύσιν των εκ σαφών και καθωρισμένων χρονολογιών.
|
