Φώτιος Σωτ. Ιωαννίδης
Το ορθόδοξο εκκλησιαστικό ήθος: Η πνευματική ιδιαιτερότητα της Ανατολής και η αναζήτηση της Δύσης
Ο επαναπροσδιορισμός και η προοπτική της σύγκλισης
Ο δυτικός χριστιανικός κόσμος γνωρίζει την εκκοσμίκευση και την αλλοτρίωση του ασκητικού ήθους της Εκκλησίας για περισσότερα από χίλια χρόνια. Το γεγονός αυτό συνιστά πράγματι ένα ισχυρό εμπόδιο στην επανεύρεση των πρωταρχικών καταβολών της ενωμένης και από τους προγόνους τους βιωμένης καθολικής χριστιανικής παράδοσης. Το εμπόδιο όμως αυτό δεν είναι αξεπέραστο, ιδιαίτερα αν λάβει κανείς υπόψη του τη συνειδητή προσπάθεια προσέγγισης της δυτικής χριστιανοσύνης με την ορθόδοξη πνευματικότητα, ακόμα και μέσα από τον ποικιλότροπα σχολιασμένο διεκκλησιαστικό διάλογο.
Στις ημέρες μας είναι πραγματικότητα πλέον ότι η δυτική θεολογία, τόσο στη ρωμαϊκή όσο και στην προτεσταντική της εκφορά, επανατοποθετείται ως προς την ορθόδοξη Εκκλησία και θεολογία. Σε παλαιότερες εποχές φάνταζε ουτοπικό να μελετάται συστηματικά η Ανατολή από τα δυτικά πανεπιστήμια. Σήμερα όμως αυτό αποτελεί γεγονός. Υπάρχει συστηματική μελέτη του πολιτισμού, της γλώσσας, των ηθών και του θρησκευτικού βιώματος των ανατολικών λαών με ιδιαίτερη έμφαση στους ορθόδοξους λαούς.
Υπάρχει επίσης μία καταγεγραμμένη στροφή αρκετών δυτικών Χριστιανών προς την ορθόδοξη Εκκλησία, γεγονός που ως φαινόμενο είναι πρωτόγνωρο σε σχέση με το παρελθόν. Αυτό ακριβώς, έστω και δειλά, πιστοποιεί τη συνειδητοποίηση της χρεοκοπημένης ιδεολογικοποίησης του Χριστιανισμού, καθώς και του συνολικού δυτικού προτύπου ζωής.
Η πιο πάνω πραγματικότητα συνιστά σήμερα ίσως τη μεγαλύτερη θετική πρόκληση για την επανεύρεση, σε βάθος χρόνου, όλων των Χριστιανών στην κοινή αδιαίρετη πίστη και στην έκφραση του εκκλησιαστικού ασκητικού ήθους. Στο σημείο αυτό σίγουρα χρειάζεται η αυτοκριτική και η επανατοποθέτηση των ορθόδοξων πιστών στον άκριτα εισρέοντα εκδυτικισμό και στην υποφώσκουσα, πλην αυξανόμενη, πνευματική αλλοτρίωση.
Το ορθόδοξο μέλος της Εκκλησίας, ενώ πολλές φορές αισθάνεται εγκλωβισμένο μέσα στα όρια της εκκοσμικευμένης πραγματικότητας, ελληνικής ή άλλης, στην προσπάθειά του να αμυνθεί, δυστυχώς όμως με τα ίδια κοσμικά όπλα, προβάλλει όχι τόσο την οικουμενική και καθολική του πίστη όσο την εθνική του ταυτότητα. Μοιραία όμως και ίσως όχι πάντα συνειδητά εθνικοποιεί την πίστη και την εκκλησιαστική του υπόσταση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο αντιλαμβάνεται την οικουμενική και υπεράνω φυλών, γλωσσών και κρατών αναφορά του στο Θεό ως εθνικό προϊόν.
Το φαινόμενο αυτό εξυπηρετεί κατά βάση την αποσπασματική θεώρηση της ενιαίας καθολικής πίστης, αφού προβάλλει ως κυρίαρχο στοιχείο όχι πλέον την αδιάσπαστη καθολική ενότητα στα πλαίσια της ποικιλίας της έκφρασής της, αλλά την εκκοσμικευμένη περί πίστεως αντίληψη με εθνικούς χρωματισμούς και «αποκλειστικότητες». Σαφώς και είναι άλλο πράγμα να αισθάνεται κάποιος ενσυνείδητα Ορθόδοξος ή και Έλληνας, ακόμα και αν η εθνική του ταυτότητα είναι άλλη, όταν μετέχει στην αλήθεια αυτών των ιδεών και διαπιστώνει την αξία τους. Και, φυσικά, είναι άλλο πράγμα η προσπάθεια υπέρ της απόδειξης της υπεροχής τους.
Όταν λοιπόν συνειδητοποιήσει και πάλι το ορθόδοξο μέλος της Εκκλησίας την οικουμενική του αποστολή ως Χριστιανού και ελευθερωθεί από τη σχετικότητα και συμβατικότητα του εκκοσμικευμένου προτύπου που του προτείνεται και πολλές φορές του επιβάλλεται, τότε θα ξαναβρεί το γνήσιο εκκλησιαστικό του ήθος, ώστε να καταστεί πραγματικά φως του κόσμου.
Προϋπόθεση και προαπαίτηση, για να συμβούν τα παραπάνω, είναι, κατά την άποψή μας, η συνεχής κατάρτιση - κατήχηση του μέλους της Εκκλησίας. Η επανάπαυση στην αρχή της «δεδομένης Ορθοδοξίας» φέρει μάλλον ακέραιη την ευθύνη για την κατά βάση πνευματική αλλοτρίωση που δέχεται ο πιστός από το κοσμικό φρόνημα. Η στροφή της εκκλησιαστικής μας διδαχής στην παράδοση του ορθόδοξου πατερικού ήθους και λόγου, απαλλαγμένου όμως από τις όποιες ιδεολογικές του χρήσεις, αποτελεί την ασφαλή πορεία του ανθρώπου στην προοπτική της πνευματικής του ελευθερίας και ανάτασης. Και αυτό, γιατί η ορθόδοξη εκκλησιαστική παράδοση δε γεννά ηθικούς τύπους ανθρώπων, αλλά πρόσωπα που μετέχουν στη θεότητα και, παρά τις πολλές τους πτώσεις, με ανόθευτη πίστη, ανυπόκριτη αγάπη, ελπίδα και ειλικρινή μετάνοια πορεύονται προς τη μεταμορφωτική τους δόξα.
Ενδεικτική προτεινόμενη βιβλιογραφία
Αρβελέρ - Γλύκατζη Ελ., Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μετφρ. Τ. Δρακοπούλου, Αθήνα 1988³
Βασιλειάδης Π., Η Ορθοδοξία στο σταυροδρόμι, Εκκλησία - Κοινωνία-Οικουμένη 4, Θεσσαλονίκη 1992
Γιανναράς Χρ., Η ελευθερία του ήθους, Αθήνα 1979
Γιανναράς Χρ., Ορθοδοξία και Δύση, Αθήνα 1992
Γιούλτσης Βασ., Πνευματικότητα και κοινωνική ζωή, Θεσσαλονίκη 1978
Ευδοκίμωφ Π., Η Ορθοδοξία, μετφρ. Αγ. Μουρτζόπουλου, Θεσσαλονίκη 1972
Ζηζιούλας Ιω., Μητρ. Περγάμου, Η κτίση ως Ευχαριστία. Θεολογική προσέγγιση στο πρόβλημα της οικολογίας, Αθήνα 1992
Καρδαμάκης Μ., Ορθόδοξη πνευματικότητα. Η αυθεντικότητα του ανθρώπινου ήθους, Αθήνα 1993
Κιτρομηλίδης Π., Η Γαλλική Επανάσταση και η Νοτιοανατολική Ευρώπη, Αθήνα 1990
Μαντζαρίδης Γ., Ορθόδοξη πνευματική ζωή, Θεσσαλονίκη 1993²
Μαντζαρίδης Γ., Χριστιανική Ηθική, Θεσσαλονίκη 1995⁴
Μαρτζέλος Γ., Ορθόδοξο δόγμα και θεολογικός προβληματισμός. Μελετήματα δογματικής θεολογίας Α’, Φιλοσοφική και Θεολογική Βιβλιοθήκη - 25, Θεσσαλονίκη 1993
Ματσούκας Ν., Ελληνορθόδοξη παράδοση και δυτικός πολιτισμός (στα πλαίσια του νέου Ελληνισμού), Θεσσαλονίκη 1985
Μπέγζος Μ., Ελευθερία ή Θρησκεία. Οι απαρχές της εκκοσμίκευσης στη φιλοσοφία του δυτικού Μεσαίωνα, Αθήνα 1991
Η Ορθοδοξία ως πρόταση ζωής, συλλογικός τόμος, επιμέλεια Κ. Δεληκωσταντή, Αθήνα 1993
Πανταζόπουλος Ν., Ο ελληνικός κοινοτισμός και η νεοελληνική κοινοτική παράδοση, Δίκαιο και Κοινοτισμός 1, Αθήνα 1993
Παπαδερός Αλ., “Oρθοδοξία και Οικονομία. Διάλογος με τον Alfred Müller-Armack”, Θέματα Κοινωνιολογίας της Ορθοδοξίας, Θεσσαλονίκη 1975, 83-165
Παπανδρέου Δαμ., Μητρ. Ελβετίας, Ορθοδοξία και Ευρώπη, Κατερίνη 1989
Πέτρου Ιω., Κοινωνική δικαιοσύνη. Το πρόβλημα της κοινωνικής δικαιοσύνης στην παράδοση της Ορθοδοξίας, Θεσσαλονίκη 1986
Πέτρου Ιω., Θεολογία και κοινωνική δυναμική, Εκκλησία - Κοινωνία-Οικουμένη 8, Θεσσαλονίκη 1993
Πέτρου Ιω., Εκκλησία και Πολιτική στην Ελλάδα (1750-1909), Εκκλησία- Κοινωνία - Οικουμένη 3, Θεσσαλονίκη 1992
Πρακτικά Β' Συνεδρίου Ορθοδόξου Θεολογίας, επιμέλεια Ιω. Παναγόπουλου, Αθήναι 12-29 Αυγούστου 1986
Schmemann Al., Για να ζήσει ο κόσμος, μετφρ. Ζ. Λορεντζάτου, Αθήνα 1987²
Ware Κάλ. Επισκ. Διοκλείας, Ο Ορθόδοξος δρόμος, Αθήνα 1987
Ware Κάλ, Επισκ. Διοκλείας, Η Ορθόδοξη Εκκλησία, μετφρ. Ι. Ροηλίδη, Αθήνα 1996
|
