Κ. Ι. Γιαννακόπουλος
Οι επιρροές της βυζαντινής παιδείας στο μεσαιωνικό δυτικό κόσμο
Από: Κ.Ι. Γιαννακόπουλος, Βυζαντινή Ανατολή και Λατινική Δύση, μτφρ. Κώστας Κυριαζής, εκδ. Εστία, Αθήναι ά.έ.
ΙΑΤΡΙΚΗ
ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ μεσαιωνική περίοδο η μόνη ιατρική γνώση που ήταν προσιτή στη δυτική Ευρώπη ήταν σκόρπια αποσπάσματα σε λατινική μετάφραση των αρχαίων Ελλήνων Ιπποκράτη, Γαληνού, Σορανού και Διοσκουρίδη. Η αναβίωση της δυτικής ιατρικής άρχισε στα τέλη του Ι' , ή στις άρχές του ΙΑ' αιώνα, στην ιατρική σχολή του Σαλέρνο της νότιας Ιταλίας, όπου συναντήθηκαν και αφομοιώθηκαν οι παραδόσεις της ελληνοβυζαντινής, της αραβικής και της ισραηλιτικής ιατρικής. Κατά το μισό θρυλικές παραδόσεις λένε ότι ο ιδρυτής της σχολής του Σαλέρνο ήταν ο Σαλέρνο που δίδασκε λατινικά, κάποιος Πόντος που δίδασκε ελληνικά, ο Αντέλα αραβικά και ο Ελίνος εβραϊκά. Από τα πολλά στοιχεία που αντιπροσωπεύονται εδώ, γενικά πιστεύεται πως το βυζαντινό, πέρα από το γνήσιο αρχαίο ελληνικό, ήταν μάλλον ασήμαντο. Όμως από νέες έρευνες πάνω στο παραμελημένο πεδίο της βυζαντινής ιατρικής μπορεί να αποκαλυφθεί πως η άποψη αυτή θα πρέπει να τροποποιηθεί. Είναι ήδη γνωστό π.χ. πως ένας Λατίνος γιατρός στα τέλη του ΙΒ' αιώνα, που υπηρετούσε στην ίδια ιατρική σχολή, ο Ρογήρος του Σαλέρνο, ήταν επηρεασμένος από τις διατριβές των βυζαντινών γιατρών Αέτιου και Αλέξάνδρου των Τράλλεων του ΣΤ' αιώνα και του Παύλου της Αιγίνης του Ζ' αιώνα(41).
Η αραβική ιατρική ήταν βασισμένη κύρια στην αρχαία ελληνική, παρ’ όλο που σε αρκετά πεδία, όπως στην επιστήμη της οράσεως, της συμπτωματολογίας και την φαρμακολογία, οι Άραβες κατόρθωσαν να κάνουν ορισμένες πρωτότυπες εισφορές. Στο Βυζάντιο επικράτησε βέβαια η παράδοση των αρχαίων και, παρ’ όλο που όπως φαίνεται οι Βυζαντινοί έκαναν μερικές μόνο προόδους (η γνώση μας πάνω στην βυζαντινή ιατρική είναι ακόμα υπερβολικά ανεπαρκής), κατόρθωσαν σε ορισμένα σημεία να φτάσουν σε υψηλό πεδίο πρακτικής εφαρμογής. Έτσι, γνωρίζουμε πως στον ΙΒ' αιώνα η πρωτεύουσα, η Κωνσταντινούπολη είχε δύο καλά οργανωμένα νοσοκομεία με επιτελεία από ειδικευμένους γιατρούς (μέσα σ’αυτούς και γυναίκες γιατροί), με ιδιαίτερους θαλάμους για διάφορους τύπους από ασθένειες και συστηματοποιημένους τρόπους θεραπείας(42). Αυτή η κατάσταση βέβαια δεν ήταν τυπική για όλη την αυτοκρατορία, ούτε για όλες τις τάξεις. Όμως πρέπει να έρθει σε οξεία αντιπαραβολή με την κατάσταση της Δύσης, όπου τα πρώιμα χρόνια γενικά, εκτός από το Σαλέρνο, επικρατούσε καθολικά η πρόληψη(43).
Η αραβική, και σε μικρότερο βαθμό η βυζαντινή ιατρική πρακτική ήταν πολύ προχωρημένη σχετικά με τη σύγχρονη δυτική. Oι ανατολικοί γιατροί είχαν μάθει ν’αναγνωρίζουν τις ασθένειες των οστών και στην περίπτωση της οδοντιατρικής να θεραπεύουν και να σφραγίζουν άρρωστα δόντια και να κάνουν και εξαγωγές(44). Με την μεταφορά στη Δύση τον ΙΒ' και τον ΙΓ' αιώνα πολλών από τις ιατρικές γνώσεις από τους Άραβες της Ισπανίας, της Σικελίας και της Βόρειας Αφρικής, και σε κάποιο βαθμό και από τους Μεσαιωνικούς Έλληνες, το σώμα των δυτικών ιατρικών γνώσεων άρχισε να μεγαλώνει. Τα αρχαία ιατρικά και ανατομικά κείμενα του Ιπποκράτη και του Γαληνού, που με τον χρόνο γίνονταν πληρέστερα τόσο στα αραβικά όσο και στα ελληνικά, χρησιμοποιήθηκαν τον ΙΔ' αιώνα στις ιατρικές σχολές που ανέτειλαν στη Δύση -στην Μπολόνια, στην Πάδοβα, στο Παρίσι και στο Μονπελιέ. Έτσι, το πιο σημαντικό ανατομικό σύγγραμμα του ΙΔ' αιώνα στη Δύση, που θα έμενε το πιο δημοφιλές ως το Βεσάλιο του ΙΣΤ' αιώνα, ήταν η «Ανατομία» του Μοντίνο Ντι Λούτσι, ένα έργο βασισμένο κύρια στο Γαληνό, στο βυζαντινό Θεόφιλο, και στις αραβικές αυθεντίες.
Στη Δύση χρησιμοποιούσαν πολύ για την εξέταση του σφιγμού και των ούρων, που ήταν η πιο κοινή μέθοδος για τη διάγνωση στην μεσαιωνική περίοδο, την πραγματεία του Θεόφιλου, του βυζαντινού του Ζ' αιώνα που αναφέραμε πιο πάνω. Αλλά το κύριο ιατρικό έργο της βυζαντινής εποχής ήταν εκείνο του Παύλου της Αιγίνης του Ζ' αιώνα. Τονίζοντας τις πρακτικές όψεις της ιατρικής, το χειρουργικό τμήμα ήταν διάσημο για την τελειότητά του και άσκησε σημαντική επιρροή στην ιατρική επιστήμη τόσο της Δύσης όσο και των Αράβων. Μια άλλη βυζαντινή πραγματεία, εκείνη του Νικολάου Μύρεψου του ΙΓ' αιώνα, παρέμεινε ο κύριος φαρμακευτικός κώδικας της Παρισινής ιατρικής σχολής ως το 1651, ενώ η βυζαντινή πραγματεία του Δημήτριου Πεπαγωμένου (ΙΓ' αιώνας) πάνω στην ποδάγρα μεταφράστηκε και δημοσιεύτηκε λατινικά από το μεγάλο μεταβυζαντινό ουμανιστή Μάρκο Μούσουρο στη Βενετία στα 1587(45).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
41. Για την καταγωγή του Σαλέρνο βλέπε History of Science Ancient and Medieval, Αγγλική μετάφραση (Νέα Υόρκη 1963), άρθρο από τον G. Beaujouan, 476. Για το Ρογήρο βλέπε Α. Crombie, Medieval and Early Modern Science (Νέα Υόρκη 1959) Ι' , 232-36. Επίσης βλέπε Ρ. Kristeller, Ancient Philosophy at Salerno in the Twelfth Centrury (Αδημοσίευτη ανακοίνωση), όπου φαίνεται πως στον ΙΑ' αιώνα κάποιος Βαρθολομαίος ήξερε εκεί ελληνικά. Βλέπε επίσης το δικό του «Beitrag der Schule vοn Salerno zur Entwicklung der scholastischen Wissenschaft im 12 Jahrhundert», Artes Liberales, εκδ. J. Koch (Λέϊντεν 1959) 84-90, και το δικό του «Nuove fonti per la medicina salernitana del secolo ΧΙΙ», Rassegna storica salernitana XVIII, (1957) 61-75. Για την πρώιμη δυτική ιατρική βλέπε L. MacKinney «Tenth Century Medicine», στο Symposium in the Tenth Century «medievalia et Humanistica», ΙΧ (1955) 10-13. Για τον Σοράνο (προγενέστερος του Γαληνού) βλέπε Ο. Temkin, Soranus Gynecologγ (Βαλτιμόρη 1956).
42. Ch. Diehl, La societé Byzantine a l'epoque des Comnènes (Παρίσι 1929) 51, 56 και G. Schreiber, «Byzantinisches und abendländisches Hospital», Gemeinschaften des Mittelalters, Ι (1948), ιδ. 42 εξ. Επίσης G. Sarton, Introduction to History of Science, Ι (Βαλτιμ;oη 1927) 327 εξ.
43. Εξαιρέσεις νωρίτερα στη Δύση μπορούν να φανούν στην ιατρική πρακτική στην Οστρογοτθική αυλή του Θεοδώριχου και στην αυλή του Καρλομάγνου: Ε. Campbell και J. Cotton, The Surgery of Theodoric (Nέα Υόρκη 1960) και L. MacKinney «Αn Unpublished Treatise οn Medicine and Magic from the Age of Charlemagne», Speculum (1943) 494-96.
44. Crombie, Medieval and Early Modern Science, Ι, 234. Η εργασία ήταν βέβαια στοιχειώδης.
45. Βλέπε J. Theodorides «Byzantine Science», History of Science Ancient and Medieval, εκδ. R.Taton, μετάφρ. Α. Pomerans Νέα Υόρκη 1957) 440 εξ. Crombie οp. c. Ι, 220. MacKinney, loc. cit. 12. E.Nordensköld, History of Biology (Νέα Υόρκη 1942). Για τον Μούσουρο βλέπε Κ. Γιαννακόπουλου, Greek Scholars in Venice, 162. Το πιο τελευταίο για τη βυζαντινή ιατρική είναι του Ο. Temkin «Byzantine Medicine: Tradition and Empiricism», Dumbarton Oaks Papers, XVI (1962) 96-115.
|
