Γιώργος Γαλάβαρης
Η Εικόνα Σημάδι Γέννησης του Θεού στις "Προσευχές" του Rilke
[Το κείμενο αυτό αποτελεί μια βελτιωμένη παραλλαγή μιας διάλεξης που δόθηκε στα αγγλικά στο Συνέδριο «Βυζάντιο και Ευρώπη» στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών τον Ιούλιο 1985. Πρώτη δημοσίευση: ΕΠΟΠΤΕΙΑ, Ιανουάριος 1986].
1. Εισαγωγή
Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ άνθρωπος πρόσφερε πολλά στην Ευρώπη με την αρχιτεκτονική και ζωγραφική του βούληση, που δεν πρέπει να ζητηθή μόνο σε συγκεκριμένα έργα τέχνης, αλλά και σε κάτι πιο γενικό, σ' ένα βασικά αφηρημένο πνεύμα. Σήμερα, αυτή η βούληση έχει επιζήσει σε όλες τις εκδηλώσεις της Ανατολικής εκκλησίας στα Βαλκάνια, στην απεραντωσύνη της Ρωσίας, στις εικόνες της Πολωνίας. Όμως πριν χαθεί σαν πολιτική δύναμη το Βυζάντιο είχε σκορπίσει τη δημιουργική του πνοή παντού, σ' όλη τη Δύση.
Μεσαιωνικές τοιχογραφίες στις εκκλησίες του Visby στη Ζουηδία έχουν θεωρηθεί Βυζαντινά βλαστάρια τόσο που ένας από αυτούς τους αγιογράφους έχει ονομασθεί "Βυζάντιος". Αυτές οι τοιχογραφίες με μορφές νεανικών αγίων με αυστηρά, μετωπικά, εξαϋλωμένα σώματα και απόκοσμα βλέμματα, θα μπορούσαν να βρεθούν στην Καππαδοκία ή ακόμα και στην Ελλάδα. Σε μια κοσμική αίθουσα που κάποτε βρισκόταν στη Βόρειο Ισλανδία, υπήρχε μια τεράστια παράσταση της Τελευταίας Κρίσης, σκαλισμένη σε ξύλο.που χρονολογείται από τον 11ον αιώνα. Τα κομμάτια της βρίσκονται τώρα στο Reykjavik. Κι αυτή η παράσταση έχει θεωρηθεί Βυζαντινή. Επιστήμονες εξακολουθούν να συζητούν αν αυτά τα Βυζαντινά έργα, που βρίσκονται πολύ μακρυά από τα γεωγραφικά όρια του Βυζαντίου, έχουν άμεσους ή έμμεσους δεσμούς με την πρωταρχική πηγή τους, Έχει συζητηθεί ο ρόλος που ίσως να έπαιξε η Βυζαντινή εικόνα στη δημιουργία των έργων αυτών, ταυτόχρονα όμως και η δυνατότητα, που βρίσκει πολλούς υποστηρικτές, πως τα έργα αυτά δουλευτήκανε από τεχνίτες που ήρθαν από τη Ρωσία, η οποία με το θρησκευτικό της πνεύμα και την τέχνη της ανήκε στη σφαίρα του Βυζαντινού πολιτισμού.
Η επίδραση του Βυζαντίου στη Βόρειο Ευρώπη δεν τελειώνει με τις περιόδους, τους τεχνίτες, και τις καλλιτεχνικές εκφράσεις που μόλις μνημόνευσα. Ακτινοβολώντας από Βυζαντινά έργα, έτσι όπως αυτά είχαν διαμορφωθεί στην Ορθόδοξη Ρωσία, η ζωγραφική βούληση του Βυζαντίου ήλθε σαν Θεία Χάρις κι έθρεψε τα ποιητικά οράματα, τουλάχιστον σε μια πρώιμή τους φάση, ενός από τους πιο μεγάλους Ευρωπαίους ποιητές του αιώνα μας, του Ράϊνερ Μαρία Ρίλκε.
|
