Ιωάννης Φουντούλης
Εισαγωγή στο ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ του Αγ. Συμεών Θεσσαλονίκης
Από το «Η Θεία Ευχαριστία», εκδ. ‘Ιερά Μητρόπολις Δράμας’, Δράμα 2003.
Στους τόμους των Πρακτικών των Ιερατικών Συνεδρίων της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας που προηγήθηκαν και αναφέρονται στο μυστήριο του ευχελαίου (2000), στα νεκρώσιμα (2001) και στην μετάνοια-εξομολόγηση (2002), με την δύναμη του Θεού παρουσιάσαμε σε κείμενο, μετάφραση και σχόλια τα αντίστοιχα τμήματα του μεγάλου έργου του αγίου Συμεών αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης (+1429), που επιγράφεται «Διάλογος εν Χριστώ κατά πασών των αιρέσεων και περί της μόνης πίστεως του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, των ιερών τελετών τε και μυστηρίων πάντων της Εκκλησίας» Έτσι προσφέρεται για μελέτη κυρίως στους ιερείς μας, προς τους οποίους κατά βάση απευθύνεται ο άγιος Συμεών, αλλά και σε κάθε επιθυμούντα να εντρυφήσει στο θεολογικό και πνευματικό νόημα των ιερών τελετών της Εκκλησίας μας, ένας μοναδικός στο είδος του πατερικός υπομνηματισμός γεμάτος χάρη και σοφία Πνεύματος αγίου, που χειραγωγεί στην μετά γνώσεως και ακριβείας τέλεση και συμμετοχή στη θεία λατρεία. Ήδη με την παρούσα έκδοση του τόμου των Πρακτικών του Ιερατικού Συνεδρίου του έτους 2003, που είχε ως θέμα το μυστήριο της θείας ευχαριστίας, η ως άνω προσπάθεια επεκτείνεται και προς ένα άλλο μεγάλο και καίριο τμήμα του «Διαλόγου» που αφορά ακριβώς στο θέμα του Συνεδρίου και δεόντως από τον άγιο επιγράφεται «Περί της ιεράς λειτουργίας».
Απαραίτητο κρίνεται να υπομνησθούν μερικά βιβλιογραφικά στοιχεία:
1. Ο «Διάλογος» σώζεται σε αρκετά χειρόγραφα, εκδόθηκε δε μαζί με έξι άλλα έργα του αγίου Συμεών από τον Δοσίθεο Πατριάρχη Ιεροσολύμων στο Ιάσιο της Μολδαβίας το 1683 με τίτλο «Συμεών του μακαρίου αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, Κατά αιρέσεων...». Το όλο έργο διαιρέθηκε σε 373 κεφάλαια και καταλαμβάνει τις σελίδες 1-270 της εκδόσεως εκείνης. Το «Περί της ιεράς λειτουργίας» τμήμα περιέχεται στα κεφάλαια 78-100 και καταλαμβάνει τις σελίδες 93-114 (=Δ).
2. Από την έκδοση του Δοσιθέου παρέλαβε το κείμενο του «Διαλόγου» και των άλλων έξι πραγματειών του Συμεών ο αββάς J.-P. Migne και το δημοσίευσε με λατινική παράλληλη μετάφραση στον 155 τόμο της Ελληνικής Πατρολογίας (Patrologiae cursus completus, séries Graeca), στο Παρίσι το 1866. Ο «Διάλογος» καταλαμβάνει τις στήλες 33-696 και το «Περί ιεράς λειτουργίας» τις στήλες 253-404 (=Μ).
3. Το κείμενο που μας παρέχει η έκδοση Δοσιθέου-Migne είναι αρκετά καλό. Το χειρόγραφο στο οποίο στηρίχθηκε στην έκδοσή του ο Δοσίθεος, που μας είναι δυστυχώς άγνωστο, πρέπει να ήταν αξιόπιστος μάρτυρας του κειμένου. Παρά ταύτα, αντιπαραβολή του κειμένου αυτού προς ένα άλλο βασικής σπουδαιότητας χειρόγραφο, τον κώδικα Ζαγοράς 23, μας δίνει την δυνατότητα να αποκαταστήσουμε το κείμενο στην αρχική του μορφή, διορθώνοντας τα τυχόν σφάλματα της πρώτης εκδόσεώς του και της επανεκδόσεως από τον Migne. Ότι δε το αποτέλεσμα της συγκρίσεως των κειμένων είναι ικανοποιητικό προς όφελος της νέας εκδόσεως, φαίνεται από το κριτικό υπόμνημα των τριών ενοτήτων πού δημοσιεύθηκαν ως τώρα (ευχέλαιο, νεκρώσιμα, μετάνοια), αλλ’ ιδιαιτέρως από το «Περί ιεράς λειτουργίας». Έχουν, όπως φαίνεται στο κριτικό υπόμνημα, επισημανθεί και διορθωθεί περισσότερες από 45 γραφές, που σαφώς στις μνημονευθείσες εκδόσεις οι περισσότερες είναι αντιγραφικα ή τυπογραφικά σφάλματα. Αλλά επιπλέον ο κώδικας της Ζαγοράς έχει το μοναδικό πλεονέκτημα ότι είναι σύγχρονος του αγίου Συμεών και ότι προφανώς ανήκε σ’ αυτόν. Σε πάρα πολλά σημεία έχει ιδιόχειρες διορθώσεις και παρεμβάσεις του, η σπουδαιότερη από τις οποίες είναι αυτή που αφορά στον καθαγιασμό ή μη των μερίδων του δισκαρίου και την από αυτές κοινωνία, που προστίθεται με επισεσυρμένη γραφή στα περιθώρια των φύλλων 34-35 του κώδικος. Η προσθήκη αυτή δημοσιεύθηκε από τον Δαβίδ Balfour στο βιβλίο του «Αγίου Συμεών αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης (1416/17-1429), Έργα Θεολογικά», «Ανάλεκτα Βλατάοων 34», Θεσσαλονίκη 1981, σελ. 249-251, για πρώτη δε φορά στην παρούσα έκδοση επανεντάσσεται στο κείμενο του «Διαλόγου» (βλ. §§ 36, 37 και 38). Στο χειρόγραφο της Ζαγοράς το «Περί Ιεράς λειτουργίας» καταλαμβάνει τα φύλλα 23r-40ν (=Ζ).
Ο άγιος Συμεών είναι συγγραφεύς και άλλης προγενεστέρας πραγματείας με τίτλο «Ερμηνεία περί του θείου ναού...» (πλήρη τίτλο βλ. στην υποσ. 4). Σ’ αυτήν επανειλημμένως αναφέρεται. Δεν επαναλαμβάνει όμως αυτά που έγραψε εκεί. Εδώ είναι αναλυτικότερος και θεολογικότερος. Τέσσαρα δε σημεία αναπτύσσονται ιδιαιτέρως, επειδή προφανώς απασχολούσαν τον κλήρο της Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο της αρχιερατείας του Συμεών, λόγω των εκκλησιαστικών και πολιτικών συνθηκών της εποχής εκείνης. Πρόκειται για τα άζυμα (§§ 16-23 κατά την δική μας αρίθμηση), για την προσφορά ακράτου οίνου από τους Αρμενίους (§§ 26-27), για την θέση της Κωνσταντινουπόλεως ως κοιτίδος της απηκριβωμένης παραδόσεως (§§ 28-29) και για τον καθαγιασμό ή μη των μερίδων του δισκαρίου και την κοινωνία από αυτές (§§ 31-39).
|
