Ηλίας Οικονόμου
Θεός και επανάσταση του 1821
Περ. Kοινωνία, τεύχος 2, έτος κζ', Απρίλιος-Ιούνιος 1984.
α. Το αντικείμενον της πίστεως
Το αντικείμενο της πίστεώς του αναφέρεται στα κείμενα
(1) ως: "ο Θεός", ή "ο Ύψιστος", ή "η Αγία Τριάς",
(2) ώς: "η βουλή του Θεού", ή "η βουλή του Υψίστου", ή "η θ. θέλησις", ή "η θ. ευδοκία", ή "αι θείαι αποφάσεις" ή "η υπογραφή του Θεού" κ.ά.
(3) Επίσης ως: "η θ. δικαιοσύνη", ή "η θ.δίκη", ή "το κρίμα του Θεού",
(4) ως: "η αγάπη Θεού", ή "η άρρητος ευεργεσία", ή "το έλεος του Υψίστου",
(5) ως: "η θ.δύναμις", ή "η θ. παντοδυναμία",
(6) ως: "η θ.βοήθεια", ή «η βοήθεια του Θεού", ή "η βοήθεια του Υψίστου" ή "η θ. αντίληψις", ή "η θ. πρόνοια" ή "η θ. χάρις".
(7) Επίσης συχνά γίνεται αναφορά εις τον Χριστόν, την Παναγίαν και τους Αγίους.
(8) Τέλος ο Θεός προσδιορίζεται ως: "Θεός της Ελλάδος" ή "ο Θεός των Ελλήνων".
Αν τους όρους αυτούς τους δούμε με τα συμφραζόμενά τους, δυαπιστώνουμε ότι η επανάστασι άρχεται από του Θεού, ο οποίος απεφάσισε την ελευθερία των Ελλήνων, προετοιμάζεται με την συμπαράστασί Του, κηρύσσεται ως θρησκευτική πράξι με τελετουργικό εντός των ναών, διεξάγεται με την θεία συμπαράστασι και ολοκληρώνεται με πανηγυρικές διακηρύξεις εν ονόματί Του και με δοξολογίες του Θεού.
H τεκμηρίωσι των ανωτέρω είναι συντριπτική σε εύρος και ποικιλία και θα εκδοθή σύντομα. Δύο-τρία δείγματα αρκούν, όταν προέρχωνται μάλιστα από προσωπικότητες, που δεν διέθεταν την χειμαρρώδη θρησκευτικότητα ενός Μακρυγιάννη. Ο ελλιπώς χρησιμοποιούμενος Ρ. Φεραίος περιέλαβε στο "'Εγκόλπιό" του, την "Δημοκρατικήν Κατήχησιν", της οποίας τα θέματα αγωγής είναι, μεταξύ άλλων, θρησκευτικά και ηθικά, όπως «τις είναι ο πλάστης σου», τις δε ο Θεός ούτος;", «πώς πρέπει ο Θεός να τιμάται;", «τι διατάττει η δικαιοσύνη;», «τι εστιν ελευθερία;», πώς δύναται να αντιστέκη τoυ ισχυρού ο αδύνατος;», «πώς ο άναρχος Κύριος μας διορθώνει την φύσιν;» και «τις ο επίλογος των καθολικών καθηκόντων του εν κοινωνία ανθρώπου;». Ας ίδωμεν και τις απαντήσεις.
Εις το ερώτημα, «Τίς ο πλάστης σου;» η «Δημοκρατική Κατήχησις», δίνει την ακόλουθη απάντησι: «Ο Ποιητής του Παντός· εκείνος δηλαδή, όπου εποίησε τον ουρανόν, τα άστρα, το φως, τους πλανήτας, την γην, όπου κατοικούμε, τα στοιχεία, τους ανθρώπους, τα ζώα· εγώ δε, ο πλήρης θαυμασμού γενόμενος εις αυτόν πιστεύω, και τον ονομάζω Θεόν». Στο "Φυσικής Απάνθισμα", που είναι ένα έργο Κοσμογεωγραφίας, ο Ρήγας περιλαμβάνει και μια σύντομη δοξολογία, που είναι ελευθέρα σύνθεσι ψαλμικών φράσεων, «Όθεν -γράφει- ας φωνάξωμεν όλοι ομού: Κύριε, τα έργα Σου είναι μεγάλα και πολλά· πάντα εν σοφία εποίησας και έργα τωv χειρών σου, εισίν οι ουρανοί!».
Εις το ερώτημα, «Τις δε ο Θεός ούτος; η "Δημοκρατική Κατήχησις", απαντά: «Μία συμπλοκή τελειοτήτων, οπού γνωρίζω από τα έργα του. Όλα προξενούν πίστιν της μεγαλωσύνης του εις τας εκθάμβους αισθήσεις μου· αλλά το κατασυνεσταλμένον μου πνεύμα δεν φθάνει να τον κατανοήση· παρατρέχει από τα όμματά μου, αλλ' ομιλεί τη καρδία μας».
Εις το ερώτημα «Πώς πρέπει ο Θεός να τιμάται; η "Δημοχρατική Κατήχησις" απαντά: «H παγκόσμια ευταξία κηρύττει την δύναμίν του· όλα είναι ή θαύμα ή ευεργεσία διά τον ανθρωπον. H προς Θεόν λατρεία πρέπει να είναι το σέβας και η ευχαριστία· η παρ' αυτώ δε πλέον δεκτή θυσία είναι το ευεργετείν τους πλησίον μας».
Eις το ερώτημα, «Τι εστίν ελευθερία;» η διδομένη απάντησι είναι: «Τούτο είναι του Θεού το ευμορφώτερον έργον· αλλά πρέπει να έχη τινάς καθαράν καρδίαν, διά να ευφραίνεται τας ευεργεσίας και χάριτας της ελευθερίας αυτής. Ας εκλαμπρύνωμεν λοιπόν την θυσίαν μας εν τω θυσιαστηρίω της αρετής και ας την λατρεύωμεν πάντοτε, χωρίς να την μιάνωμεν πώποτε».
Εις το ερώτημα, «Πώς δύναται να αντιστέκη του ισχυρού ο αδύνατος;» η "Δημοκρατική Κατήχησις" απαντά: «Αγκαλά και ο αιώνιος Θεός να μας έπλασε μέτρον και ηλικίας ανίσου, και κατά τα χαρίσματα, δυνάμεις και πλούτη ανομοίους, αυτός ο ίδιος όμως θεραπεύει ταύτας τας ανισότητας με την κοινωνικήν ευταξίαν, οπού διορθώνει την φύσιν».
Και εις το επόμενον ερώτημα, «Πώς ο άναρχος Κύριος μας διορθώνει την φύσιν;» η απάντησι είναι η ακόλουθη: «H εξ αυτού [δηλαδή του Κυρίου] εμπεπνευσμένη συμφωνία [πρόκειται, περί νέας μεταφράσεως του όρου Διαθήκη, υπονοείται δηλαδή η Κ. Διαθήκη] (της οποίας ο δεσμός ενώνει τα ολόκληρα πλήθη) θέτει τον χαλινόν εκείνον, διά τον οπoίov ο αδύνατος αποκαθίσταται δυνατός με την απάντων βοήθειαν, και με τους Νόμους ο ανόμοιος εις τα μέσα γίνεται εις τα δικαιώματα όμοιος».
Και εις το ακροτελεύτιο ερώτημα, «Τις ο επίλογος των καθολικών καθηκόντων του εν κοινωνία ανθρώπου;», η απάντησι της περιλαμβανομένης στο Εγκόλπιο "Δημοκρατικής Κατηχήσεως" είναι: «Φοβού τον Θεόν, δούλευε την Πατρίδα σου, αγάπα τον πλησίον σου ως τον ίδιον εαυτόν σου· ευλαβού τον δυστυχή, τίμα τους γέροντας, θαυμάζου τας χάριτας, απόδιδε θυσίαν των επισrημών και τεχνών· θρήνει διά τον ένοχον αδελφόν σου, φυλαττόμενος μάλιστα από την παραμικράν προς αυτόν καταφρόνησιν». Ποιος δεν αναγνωρίζει στους λόγους αυτούς τις ηθικές αρχές της Κ.Διαθήκης; Ο Ρήγας Φεραίος δικαιώνει πλήρως την Πανελλήνια εκτίμησι, η οποία θα ήταν ουσιαστική, αν συνοδευόταν από γνώσι των ιδεών του και υιoθέτησι τους. Απορεί κανείς, όταν πληροφορείται ότι το κείμενο αυτό δεν διδάσκεται στα Σχολεία. Και ερωτά, γιατί;
Αν όμως ο Ρήγας είναι ο Εθνεγέρτης, η Φιλική Εταιρεία είναι ο νηφάλιος οργανωτής της κοινής των Ελλήνων επιθυμίας προς ανεξαρτησίαν.
Η Φιλική Εταιρεία χωρίζει τον σκοπόν της σε ένα ελάσσονα και σε ένα μείζονα, εξαρτώμενον από την συνδρομή της θείας βοηθείας. Ο πρώτος είναι «η καλλιτέρευσις του έθνους» και ο δεύτερος «και αν ο Θεός συγχωρήση [δηλαδή επιτρέψη] και την ελευθερίαν του».
Στην σύσκεψι της "αρχής" όπως ονομαζόταν η ηγεσία τής Φ.Ε., που έγινε αρχές Οκτωβρίου 1820, διαπιστώνεται «το εισέτι απαράσκευον της Πελοποννήσου και της Στερεάς», από τον αρχιμανδρίτη Περραιβό και τον Παπαδόπουλο. H πλειοψηφία διαφωνεί και προχωρεί στον ορισμό της ημερομηνίας, στηριζομένη στην αιτιολογική σκέψι του αρχιμανδρίτη Γρ. Δικαίου (Παπαφλέσσα). Ιδού, πως ο Ι.Φιλήμων διασώζει το γεγανός· «η πλειοψηφία του συμβουλίου ως αποτέλεσμα αγνοίας ή έργου δειλίας εθεώρει πάσαν παρατήρησιν κατά της ταχείας ρήξεως του πολέμου, παραδίδουσα τω Θεώ τα περαιτέρω». Η αναπλήρωσι και των οργανωτικών και υλικών ελλείψεων επαφίεται στο Θεό. Έπρεπε να υπάρχη μεγάλη πίστι στο Θεό και βεβαιότητα για τηv θ. βοήθεια, για να γίνει δεκτή η αιτιολόγησι μιας τόσο σημαντικής αποφάσεως.
Η πίστι στο Θεό δεν είναι αόριστη, αναφέρεται στον τριαδικό Θεό. Η τριαδικότητα του Θεού εκφράζεται στα κείμενα συμβολικώς και φραστικώς. Ο Ρ. Φεραίος στην "Νέα πολιτική του Διοικησι" προτείνει το εξής έμβλημα της σημαίας και της στολής των αγωνιστών, «Η σημαία οπού βάνεται εις τα μπαϊράκια και παντιέρες της Ελληνικής Δημοκρατίας,. είναι εν ρόπαλον του Ηρακλέους με τρεις σταυρούς». Οι τρεις σταυροί αυτήν την τριαδικότητα υποδηλώνουν.
Παραλλήλως, προς την ενδοελληνική πνευματική τοποθέτησι του αγώνος, εκφράζεται και η εξωτερική δηλαδή προς τους άλλους λααύς. Η συνθήκη μεταξύ Ελλάδος και Σερβίας συνάπτεται το τέλος Δεκεμβρίου του 1820 «Εν ονόματι της Παναγίας Τριάδος και έμπροσθεν του ακοιμήτου και παντεφόρου όμματος του πανταχού παρόντος αληθινού Θεού». «Εν ονόματι της Αγίας και Αδιαιρέτου Τριάδος το Ελληνικόν Έθνος... κηρύττει σήμερον διά των νομίμων παραστατων του,...ενώπιον Θεού και ανθρώπων την πολιτικήν αυτού ύπαρξιν και ανεξαρτησίαν», διακηρύσσουν οι Εθνοσυνελεύσεις.
|
