On Line Library of the Church of Greece

Νίκος Θ. Μουγάτσος

Η Ορθόδοξη Θεολογία για το σκοπό του Γάμου

Αθήνα 1989, Εκδόσεις Επτάλοφος  -  © Νίκος Μπουγάτσος

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο γάμος είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, το πρώτο μετά την εμφάνιση του ανθρώπου στη γη. Αμέσως μετά τη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου, θεσπίστηκε απ' τον ίδιο το Θεό ο θεσμός του γάμου και διατηρήθηκε απ' την αρχή συνεχώς μέχρι σήμερα, έστω κι αν υπέστη κατά καιρούς μερικές παραλλαγές. Οσάκις τα κοινωνικά διαφέροντα του ανθρώπου αναπτύσσονται, ο θεσμός του γάμου γίνεται αντικείμενο ιδιαίτερης μελέτης και προσοχής, όπως στην εποχή μας. Επομένως ο γάμος είναι ο αρχαιότερος και βασικότερος απ' τους κοινωνικούς θεσμούς και απασχολεί πολύ το σύγχρονο άνθρωπο.  

Από την Ορθόδοξη ηθική έποψη λίγο έχει μελετηθεί ο θεσμός και μάλιστα ελάχιστα ο σκοπός του γάμου, γιατί στην Ελλάδα «δεν υπάρχει ολοκληρωμένη και σαφής θεολογία περί του γάμου»¹. Αλλά «χωρίς να βρούμε το σκοπό (για κάθε θέμα, όπως λ.χ. του γάμου) ουτε η Αγία Γραφή δεν μπορεί να μας ωφελήσει» έλεγε ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. «Λοιπόν χωρίς να γνωρίζουμε καλά και να συνειδητοποιήσουμε το σκοπό του γάμου μοιάζουμε σα να φτιάξαμε ένα σπίτι χωρίς θεμέλια. Η οικοδομή θα είναι ετοιμόρροπη». (Ως γαρ άνευ θεμελίου σαθρά η οικοδομή, ούτως άνευ ευρέσεως του σκοπού ουκ ωφελεί η Γραφή»²). Και ο Μάρκος ο Ερημίτης έλεγε: «Μηδέν λογίζου ή πράττε άνευ σκοπού»³. Επομένως ούτε τον ορισμό του γάμου γενικά, και μάλιστα του Ορθόδοξου Χριστιανικού γάμου, δέν μπορούμε να καταρτίσουμε χωρίς να γνωρίζουμε άριστα το σκοπό του γάμου. Κι όμως, ενώ βεβαιώνουν οι θεολόγοι πως είναι «βασική» ανάγκη η μελέτη του σκοπού του γάμου, στην Ορθόδοξη (Ελληνική) θεολογία υπάρχει «αόριστη και ασαφής έκφραση απ' τα χρόνια του Χ. Ανδρούτσου⁴. Και φθάσαμε στις μέρες μας να ομολογείται πως «παραμένει προβληματική η αξιολόγηση και ιεράρχηση των σκοπών του γάμου»⁵. Γι'αυτό, τα προβλήματα του γάμου όρισαν να είναι ένα από τα θέματα της Προσυνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας, που πρόκειται κάποτε να συνέλθει⁶.  

Ποιος είναι όμως ο σκοπός του γάμου; Η τεκνογονία και η διαπαιδαγώγηση των τέκνων, η κοινωνική ζωή, η αλληλοβοήθεια και συνεργασία, η ηθική τελείωση, ή η απόλαυση της ηδονής; Υποστηρίχθηχαν διάφορες απόψεις από διαφόρους φιλοσόφους, κοινωνιολόγους και ηθικολόγους, εκτός του Χριστιανισμού. Άλλοι δέχθηκαν έναν και μόνο σκοπό του γάμου, άλλοι ιεράρχησαν κατά διάφορο τρόπο τους ποικίλους σκοπούς του. Οποιαδήποτε θέση κι αν υποστηρίξουμε, έχει βασική σημασία. Απ' την αποδοχή ή απόρριψη οποιασδήποτε θέσης προσδιορίζονται και οι απαντήσεις πού δίνονται στα επί μέρους ζητήματα του γάμου και της έγγαμης ζωής.  

Για να βρεθεί όμως η Ορθόδοξη χριστιανική άποψη⁷, Θα πρέπει να εξετασθεί: 1) η διδασκαλία της Αγίας Γραφής (Παλαιάς και Καινής) για το σκοπό του γάμου και 2) η διδασκαλία της Ιεράς Παράδοσης, δηλαδή η διδασκαλία των Συνόδων, των επισήμων λειτουργικών και ομολογιακών κειμένων, των συγγραμάτων των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας και των θεολόγων. Θεώρησα απαραίτητο να αναπτύξω τη διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας  γιατί έτσι θα παρουσιασθεί: 1) η καλύτερη ερμηνεία της Αγίας Γραφής, 2) η πραγματικά Ορθόδοξη διδασκαλία, ανεπηρέαστη από ετερόδοξες αντιλήψεις και 3) η ευρύιητα της ορθόδοξης θεολογικης σκέψης⁸.

Πρόσθεσα τη διδασκαλία των ετεροδόξων Εκκλησιών (Ρωμαιοκαθολικής και Προτεσταντικής), τις αντιλήψεις των αρχaίων πολιτισμών (Έλληνες, Ρωμαίοι, Βαβυλώνιοι) και τη διδασκαλία της «θύραθεν» σοφίας (αρχαίας και σύγχρονης νομικής επιστήμης, κοινωνιολογίας, φυσιολογίας), με την ελπίδα πως μ'αυτά θα κατανοηθεί πληρέστερα το πνεύμα και η αξία της Ορθόδοξης διδασκαλίας.

Προέταξα εισαγωγικά τα δύο πρώτα κεφάλαια στα οποία με συντομία αναπτύσσω, με βάση τη διδασκαλία της Αγίας Γραφής και των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας: αφ' ενός τα περί του γάμου γενικά (έννοια και αγιότητα του γάμου, γενετήσια ορμή και ηδονή, παρθενία, αγaμίa του κλήρου και εγκράτεια των εγγάμων) και αφ' ετέρου τα περί του σκοπού του γάμου γενικά («τέλος», σκοπός ή σκοποί κατά την ψυχολογίa και την ηθική, προορισμός του ανθρώπου και σκοπός του γάμου). Με τα δύο αυτά κεφάλαια ελπίζω ότι ο αναγνώστης θα προετοιμασθεί πλήρως για τη  μελέτη του κυρίως θέματος.  

Προσπάθησα επίσης να ενημερώσω τον αναγνώστη στη σύγχρονη ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, όσο είναι δυνατό σε μελετητή που εργάστηκε στην Ελλάδα.

_______________________________________________

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Β = Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων και Συγγραφέων, τ. 1, εξ. (Αθήναι, 1955 έξ.).

DTC = Vacant-Magenot, Dictionnaire de Théologie Catholique, τ. 1-15 (Paris, 1903-1937). Tables Generales, 1954.

ERE = Encyclopaedia of Religions and Ethics, J. Hastings, ed., v.1-12. (Εdimburgh, 1908-1921). Index 1927.

ΘΗΕ = Θρησκευτική και  Ηθική  Εγκυκλοπαίδεια,  τ. 1-12  (Αθήναι 1962-1968).

Καρ.= Ι. Καρμίρη.

ΛΠΜ = J.P. Migne, Patrοlοgiae Cursus Cοmplementus. Series Latina, τ. 1-211. (Parisiis, 1844-1866).

M = J. Ρ. Migne, Patrοlοgiae Cursus Cοmplementus. Series Graeca, τ. 1-161 (Parisiis, 1857-1866).

Μπουγ. = Ν. Θ. Μπουγάτσου.

σ. = σελίς ή σελίδες.

Σπετ. = Κ. Σπετσιέρη.

Στεφ. = Β.Σ. Στεφανίδου, Εκκλησιαστική Ιστορία. (Αθήναι, 1948).

__________________________________________

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

1. Σ. Αγουρίδου, Αγιογραφικά κείμενα περί του γάμου, στο π. «Εκκλησία», 48 (1971), σ. 401 έξ.

2. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία εις τον Ψαλμόν Γ'. Μ 55, 35.

3. Μάρκος Ερημiτης, Εις τον Μελχισεδέκ. Μ 65, 1121.
4. Αγουρiδου, ό.π.

5. Ι. Καρμίρη, Γάμος (Δογματική), ΘΗΕ, 4 (1964), σ. 205-206.

6. «VII. Β' Γάμος και οικογένεια». Περ. «Ενορία», 1961, σ. 265. Tο θέμα του γάμου και πριν είχε τεθεί ως ένα θέμα της Προσυνόδου. Ιδέ Δ. Πετρακάκου, Προ της Διορθοδόξου Συνόδου. Νομοκανονικά προβλήματα, Ι. Η αγαμία του κλήρου. (Αθήναι, 1940), σ. 6, υποσ. 3. Και την Ρωμαιοκαθολικήν Εκκλησίαν απησχόλησε το θέμα του γάμου εις την Β' Σύνοδόν της του Βατικανού. Πρέπει να αναφερθώμεν «εις τας επί του θέματος (του γάμου) παρατηρηθείσας διακυμάνσεις κατά τας παραλλαγάς μεταξύ του αρχικού κειμένου και του τελικού τοιούτου, του εγκριθέντος υπό της Συνόδου», έγραψεν ο καθηγητής Σ. Αγουρίδης, ένθ' αν.

7. «Η Ορθοδοξία, που είναι μήνυμα κυρίως ελευθερίας της σκέψεως και ομολογιακής ευελιξίας και ανακαινισμού των πάντων, απειλείται από δογματισμό, ιστορισμό, κονσερβισμό και στείρα επαναληπτικότητα. Δεν είναι οπωσδήποτε αυτό το πνεύμα των Ελλήνων Πατέρων, αλλ' αυτό είναι αποτέλεσμα της αγωνίας της διασώσεως ενός χρυσού παρελθόντος σε χαλεπούς καιρούς, στους οποίους όλες οι πνευματικές αξίες δοκιμάζονται». Ν. Νησιώmς, Εισαγωγή, εις Πανελλήνιον Συμπόσιον της Ελεύθερης Σχολής Φιλοσοφίας «Ο Πλήθων», (24-27 Οκτωβρίου 1979), με τίτλο «Τα βασικά προβλήματα του σύγχρονου Ελληνισμού». (Αθήναι 1980), σ. 119.

8. Διά την ευρύτητα της σκέψεως των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας ιδέ Μπουγ., Μια συμβολή στην Κοινωνική Διδασκαλία των Ελλήνων Πατέρων (με διεθνή σχετική βιβλιογραφία), η οποία είναι η Eισαγωγή εις το τρίτομον έργον «Κοινωνική διδασκαλία Ελλήνων Πατέρων. Κείμενα. Πρόλογος  Μιχ. Στασινοπούλου», τ. 1-3 (1980-1984), τ.1, (έκδ. 2α 1988) σ. 1-77 και εις ανάτυπον: «Οι Έλληνες Πατέρες και τα Κοινωνικά Προβλήματα» (Αθήνα, 1988).

______________________________________________________