On Line Library of the Church of Greece |
Μέγας Βασίλειος Δύο λόγοι για τη νηστεία Απόδοση
στην ομιλουμένη: Δημήτριος
Αθανασόπουλος, θεολόγος. ΛΟΓΟΣ
Α' Η
νηστεία είναι πρόσταγμα προφητικό. Η
νηστεία να γίνεται χωρίς
υποκρισία. Κάθαρση
της ψυχής από τα αμαρτήματα. 3.
Νομίζεις ότι υπολογίζω την αρχαιότητά
της από το νόμο; Η νηστεία είναι
παλαιότερη και από το νόμο. Εάν
αναμείνεις λίγο, θά βρεις την αλήθεια
του λόγου. Μη
νομίζεις οτι η ημέρα του εξιλασμού, που
έχει διαταχθεί για τον Ισραήλ τον έβδομο
μήνα (Λευϊτ 16 - 29·
23, 27), την δεκάτη ημέρα του μήνα, αυτή
είναι η αρχή της νηστείας. Έλα λοιπόν,
βαδίζοντας μέσω της
ιστορίας, ερεύνησε
την αρχαιότητά της. Διότι δεν είναι
νεώτερο το εφεύρημα. Το κειμήλιο είναι
των πατέρων. Κάθε τι που είναι αρχαίο,
είναι σεβαστό. Να σέβεσαι την παλαιότητα
της νηστείας. Είναι συνομήλικη με την
ανθρωπότητα· η νηστεία ενομοθετήθηκε
στον παράδεισο. Είναι η πρώτη εντολή που
έλαβε ο Αδάμ· «από το δένδρο της γνώσεως
του καλού και του κακού δεν θα φάτε» (Γεν.
2, 17). Το «δεν θα φάγετε» ειναι νομοθεσία
νηστείας και εγκρατείας. Εάν είχε
νηστεύσει από τον καρπό του δένδρου η
Εύα, τώρα δεν θα είχαμε ανάγκη από τη
νηστεία αυτή. «Διότι δεν έχουν ανάγκη
ιατρού οι υγιείς, αλλά
οι άρρωστοι»
(Ματθ. 9, 12). Επάθαμε
πολλά κακά από
την αμαρτία· ας θεραπευθούμε με την
μετάνοια. Η μετάνοια δε χωρίς τη νηστεία
είναι αργή. «Καταραμένη η γη, αγκάθια και
τριβόλια να σου βλαστάνει» (Γεν. 3, 17-18).
Επροστάχθηκες να δοκιμάζεσαι, όχι
βέβαια να ζεις τρυφηλώς. Με τη νηστεία να
εξομολογείσαι στον Θεό. Αλλά και ο
τρόπος ζωής στον παράδεισο είναι εικόνα
νηστείας, όχι μόνον διότι ο άνθρωπος με
το να είναι ομοτράπεζος των αγγέλων
κατώρθωνε με την ολιγάρκεια την ομοίωση
προς αυτούς, αλλά διότι και όσα ύστερα
εφεύρε η διάνοια των ανθρώπων, δεν είχαν
επινοηθεί ακόμη από τους τρεφομένους
στον παράδεισο· όχι ακόμη οινοποσίες,
όχι ακόμη ζωοθυσίες· ούτε όσα θολώνουν
τον ανθρώπινο νου. Διότι
η δύναμη που κυβερνά τον άνθρωπο την
αυτάρκεια και την λιτότητα εύκολα μεν
επεξεργάσθηκε και την έκαμε οικεία στο
τρεφόμενο· όταν όμως παρέλαβε την
πολυτέλεια και ποικιλία των φαγητών,
έπειτα επειδή δεν μπόρεσε προς το τέλος
να αντέξει, εδημιούργησε τα διάφορα είδη
των ασθενειών. Η
νηστεία στην Π. Διαθήκη. 5.
Αλλ' ο λόγος ας βαδίζει με την
ιστορία, εξετάζοντας
την αρχαιότητα της νηστείας. Kαι όπως
όλοι οι άγιοι, σαν κάποια πατρική
κληρονομιά, την εκληρονόμησαν, έτσι την
διαφύλαξαν, παραδίνοντας ο πατέρας στο
παιδί, απ' όπου και σε μας διαδοχικά
διασώθηκε το κτήμα. Δεν υπήρχε στον
παράδεισο οίνος· όχι ακόμη ζωοθυσίες·
όχι ακόμη κρεοφαγίες. Μετά τον
κατακλυσμό ο οίνος· μετά τον κατακλυσμό,
«να τρώγετε από όλα, σαν χλωρά χορτάρια»
(Γεν. 9, 3). 'Οταν απορρίφθηκε η τελείωση,
τότε επιτράπηκε η απόλαυση. Δείγμα δε
της απειρίας του οίνου ο Νώε που
αγνοούσε την χρήση του οίνου. Διότι
ακόμη δεν είχε εισέλθει στη ζωή, ούτε
είχε χρησιμοποιηθεί στις συναναστροφές
των ανθρώπων. Επειδή ούτε άλλον είχε δει,
ούτε ο ίδιος εδοκίμασε, περιέπεσε
απρόσεκτα στη μέθη του οίνου. «Διότι
εφύτευσε άμπελο ο Νώε, και ήπιε από το
γέννημα του καρπού και εμέθυσε» (Γεν. 9,
20-21)· όχι διότι ήταν μέθυσος, αλλά διότι
δεν εγνώριζε την μέτρια πόση. Τόσον το
εύρημα της οινοποσίας είναι νεώτερο από
τον παράδεισο, και
τόσον παλαιός ο σεβασμός της νηστείας.
Αλλά εγνωρίσαμε οτι και ο Μωύσής με τη
νηστεία επλησίασε το όρος (Έξοδ. 24,
18). Διότι δεν θα αποτολμούσε ενώ
εκάπνιζε η κορυφή, ούτε θα είχε το θάρρος
να εισέλθει στον γνόφο, εάν δεν είχε
οπλισθεί με το όπλο της νηστείας. Με τη
νηστεία υποδέχθηκε το νόμο που εγράφη με
το δάκτυλο του Θεού στις πλάκες. Και
επάνω μεν η νηστεία έγινε πρόξενος της
νομοθεσίας, κάτω δε η γαστριμαργία τους
εξέτρεψε σε ειδωλολατρεία. «Διότι
εκάθισε o λαός για να φάει και να πιει,
και εσηκώθηκαν μετά για να διασκεδάσουν»
(Έξοδ. 32,6). Η
μέθη καταστρέφει την πνευματικότητα του
ανθρώπου. Σαράντα
ημερών προσμονή με
νηστεία και προσευχή
του δούλου του Θεού την αχρήστευσε μία oινοποσία.
Διότι αυτές τις πλάκες που έλαβε η
νηστεία με το δάκτυλο του Θεού
γραμμένες, αυτές η μέθη εκομμάτιασε,
διότι ο προφήτης δεν έκρινε άξιο να
νομοθετείται μέθυσος λαός από τον Θεό.
Σε μια φευγαλέα στιγμή, με την
γαστριμαργία, ο λαός εκείνος που είχε
γνωρίσει τον Θεό με τα πιο μεγάλα
θαύματα, εκυλίσθηκε στην ειδωλολατρική
τρέλα των Αιγυπτίων. Σύγκρινε και τα δύο·
πώς δηλαδή η νηστεία οδηγεί στο Θεό και
πώς η τρυφή προδίδει την σωτηρία. Κατέβα,
βαδίζοντας τον δρόμο προς τα κάτω. Τα
ευεργετικά αποτελέσματα της νηστείας
στην Παλαιά και
Κ. Διαθήκη. 6.
Τι εβεβήλωσε τον Ησαύ και τον έκαμε
δούλο του αδελφού του; Δεν ήταν ένα
φαγητό, για το οποίο επώλησε τα
πρωτοτόκια; (Γεν. 25, 30-34). Τον δε Σαμουήλ
δεν τον εχάρισε στην μητέρα του η
προσευχή με τη νηστεία; (Α' Βασιλ.1, 13-16). Τι
έκαμε τον Σαμψών ακαταμάχητο και μεγάλο
ήρωα; Δεν ήταν η νηστεία με την οποία
συνελήφθη στην κοιλιά της μητέρας του; (Κριτ.
13, 14). Η νηστεία
τον εγέννησε, η νηστεία τον εθήλασε, η
νηστεία τον έκαμε άνδρα, που την διέταξε
ο άγγελος στην μητέρα του. «Δεν πρέπει να
φάει κανένα από τα προϊόντα της αμπέλου,
και οίνο και σίκερα [μεθυστικά ποτά.]
να μην πιει» (Κριτ. 13, 14). Η νηστεία
γεννά προφήτες, δυναμώνει δυνατούς· η
νηστεία κάνει σοφούς τους νομοθέτες,
είναι καλό φυλακτήριο της ψυχής, στο
σώμα ασφαλής σύνοικος, όπλο στους
ανδρείους, γυμναστήριο στους αθλητές.
Αυτή αποκρούει τους πειρασμούς· αυτή
προετοιμάζει προς την ευσέβεια,
συγκάτοικος της νηφαλιότητας,
δημιουργός της σωφροσύνης. Στους
πολέμους κάνει ανδραγαθήματα, στην
ειρήνη διδάσκει την ησυχία. Τον ναζιραίο
[Αφιερωμένος στον Θεό για 30 ημέρες με
αποχή φαγητών και ποτών. Ισόβιοι
ναζιραίοι ήταν ο Σαμψών, Σαμουήλ,
Ιωάννης ο Πρόδρομος, Ιάκωβος ο
Αδελφόθεος. Στον χριστιανισμό ναζιραίοι
καλούνται οι Μοναχοί.]
αγιάζει, και 7.
Και ο Δανιήλ, ο άνδρας των επιθυμιών,
αυτός που τρεις εβδομάδες δεν έφαγε ψωμί
και δεν ήπιε νερό (Δανιήλ 10, 2-3) εδίδαξε
και τα λιοντάρια να νηστεύουν, όταν
κατέβηκε στο λάκκο (Δανιήλ 6, 16-22). Διότι
σαν από πέτρα ή χαλκό ή κάποια άλλη
στερεά ύλη να ήταν κατασκευασμένος,
τα λιοντάρια δεν μπορούσαν να μπήξουν τα
δόντια τους. Έτσι η νηστεία, αφού
εδυνάμωσε το σώμα του ανδρός όπως η βαφή
το σίδηρο, το έκανε αδάμαστο στα
λιοντάρια· διότι δεν άνοιγαν το στόμα
κατά του αγίου. Η νηστεία «έσβησε την
δύναμη της φωτιάς, έφραξε τα στόματα των
λιονταριών» ('Εβρ. 11, 33-34). Τα
αγαθά της νηστείας. Η
νηστεία αναπέμπει την προσευχή στον
ουρανό, με το να γίνεται σ' αυτήν κατά
κάποιο τρόπο φτερό προς την άνω πορεία
της. Η νηστεία είναι προκοπή των οίκων,
υγείας μητέρα, νεότητος παιδαγωγός,
στολίδι στους γέροντες, καλή
συνοδοιπόρος στους πεζοπόρους, ασφαλής
ομόσκηνος στούς συγκατοίκους. Ο άνδρας
δεν υποψιάζεται κίνδυνο του γάμου, όταν
βλέπει την γυναίκα να ζει με τη νηστεία.
Δεν λυώνει η γυναίκα από την ζηλοτυπία,
όταν βλέπει τον άνδρα να νηστεύει. Ποιος
εζημίωσε το σπίτι του με τη νηστεία;
Υπολόγισε σήμερα τα πράγματα του
σπιτιού και υπολόγισέ τα και μετά· δεν
θα λείψει τίποτε με τη νηστεία από τα
υπάρχοντα στο σπίτι. Κανένα ζώο δεν
βγάζει κραυγές θανάτου, πουθενά αίμα,
πουθενά απόφαση, που υπαγορεύεται κατά
των ζώων από την άκαμπτη κοιλιά. Έχει
σταματήσει το μαχαίρι των μαγείρων· το
τραπέζι αρκείται στα πρόχειρα. Το
Σάββατο έδόθηκε στους Ιουδαίους, «για να
αναπαυθεί, λέγει, το υποζύγιό σου και o
δούλος σου» (Έξοδ. 20, 10). Ομιλεί
για τις 5 εβδομάδες της Μ. Τεσσαρακοστής. 9.
Να φοβάσαι το παράδειγμα του πλουσίου.
Εκείνον παρέδωσε στο πυρ η συνεχής τρυφή.
Διότι αν και δεν κατηγορήθηκε για αδικία,
αλλά για τρυφηλή ζωή, ετηγανιζόταν στην
φλόγα της καμίνου. Για να σβήσουμε
λοιπόν το πυρ εκείνο, χρειάζεται νερό. Kαι
όχι μόνον για τα μέλλοντα πράγματα ειναι
ωφέλιμος η νηστεία, αλλά και σ' αυτή την
σάρκα πιο επωφελής. Διότι oι μεγάλες
παχυσαρκίες έχουν υποτροπές και
μεταπτώσεις, οπότε η φύση κάμπτεται και
αδυνατεί να σηκώσει το βάρος της
παχυσαρκίας. Παραδείγματα
νηστείας, ο Ιωάννης
ο Βαπτιστής, ο
Κύριος και ο Απ. Παύλος. Τι
ανάπαυσε τον Λάζαρο στους κόλπους τον
Αβραάμ; Όχι η νηστεία; Ή ζωή δε του
Ιωάννου υπήρξε μιά συνεχής νηστεία· ο
οποίος δεν είχε κρεββάτι, ούτε τραπέζι,
ούτε καλλιεργήσιμη γη, ούτε βόδι για
όργωμα, ούτε αρτοποιό, ούτε τίποτε άλλο
από τα πράγματα της ζωης. Για τούτο «μεταξύ
των γεννηθέντων από τις γυναίκες
μεγαλύτερος δεν έχει αναφανεί άλλος από
τον Ιωάννη τον Βαπτιστή» (Ματθ. 11, 11). Τον
Παύλο μαζί με τα άλλα και η νηστεία, που
απαρίθμησε στά καυχήματα για τις
θλίψεις του, τον ανέβασε στον τρίτο
ουρανό (Β' Κορινθ.
11, 27· 12, 2). Ο πρώτος δε για όσα έχουμε πει,
ο Κύριος μας, αφού οχύρωσε με νηστεία την
σάρκα, που επήρε για χάρη μας, έτσι
εδέχθηκε σ' αυτή (Ματθ. 4, 2) του διαβόλου
τις προσβολές, και για να μας διδάσκει να
ετοιμαζόμαστε με νηστείες και να
γυμναζόμαστε για τους αγώνες κατά των
πειρασμών, και για να προσφέρει στον
αντίπαλο με την στέρηση κατά κάποιο
τρόπο λαβή. Απρόσιτος θα ήταν σ' αυτόν
λόγω του ύψους της θεότητος, εάν με την
φτώχεια δεν είχε κατεβή προς το
ανθρώπινο. Επανερχόμενος λοιπόν στους
ουρανούς, έφαγε, για να πιστοποιήσει την
φύση του αναστάντος σώματος. Συ δε
παραπαχαίνοντας τον εαυτό σου και όντας
πολύσαρκος, δεν γίνεσαι μαλθακός;
Εξασθενίζοντας δε το νου με ατροφία, για
τα σωτήρια και ζωοποιά διδάγματα
μπορείς να μιλήσεις; Ή αγνοείς ότι, όπως
σε πολεμική παράταξη, η συμμαχία με τον
άλλον φέρνει την ήττα του αντιπάλου,
έτσι και αυτός που συμμαχεί με την σάρκα,
ανταγωνίζεται το πνεύμα και αυτός που
πηγαίνει με την παράταξη του πνεύματος
υποδουλώνει την σάρκα; «Διότι αυτά
μεταξύ τους είναι αντίθεται» (Γαλατ. 5, 17).
Ώστε, εάν θέλεις να κάνεις ισχυρό το
νου, να δαμάσεις την σάρκα με τη νηστεία.
Διότι αυτό είναι εκείνο που λέγει ο
απόστολος· ότι «όσον ο εξωτερικός
άνθρωπος φθείρεται, τόσον ο εσωτερικός
ανακαινίζεται» (Β' Κορ.4,16)·
και το· «όταν ασθενώ, τότε είμαι δυνατός»
(Β' Κορινθ. 12, 10).
Δεν θα περιφρονήσεις τα φαγητά που
χάνονται; Δεν θα επιθυμήσεις την τράπεζα
της βασιλείας, την οποία εξάπαντος η εδώ
νηστεία θά εξωραΐσει; Αγνοείς ότι με την
αμετρία του χορτασμού ετοιμάζεις για
τον εαυτό σου παχύ τον βασανιστή σκώληκα;
Διότι ποιος απ'
αυτούς που ζουν με πλούσια τροφή και
διαρκή τρυφή εδέχθηκε κάποια κοινωνία
πνευματικού χαρίσματος; Ο Μωυσής για να
λάβει δεύτερη νομοθεσία εχρειάσθηκε μία
ακόμη δεύτερη νηστεία. Στους Νινευίτες,
εάν και τα ζώα δεν είχαν νηστεύσει, δεν
θα είχαν διαφύγει την απειλή της
καταστροφής (Ιωνάς 3, 4-10). Ποίων τα σώματα
έπεσαν στην έρημο; (Εβρ. 3, 17).
Όχι αυτών που επιζητούσαν την
κρεοφαγία; (Αριθμ.11, 33). Εκείνοι μεν έως
ότου είχαν αρκεσθεί στο μάννα και στο
νερό που βγήκε από την πέτρα, ενικούσαν
τους Αιγυπτίους, περπατούσαν μέσα από
την θάλασσα. «Δεν υπήρχε στις φυλές τους
κανένας που δεν μπορούσε να περπατήσει»
(Ψαλμ. 104, 37)· επειδή δε εθυμήθηκαν τα
κρέατα στους λέβητες (Έξοδ.16, 3) και
εστράφησαν με τις επιθυμίες τους στην
Αίγυπτο, δεν είδαν την γη της επαγγελίας.
Η
πολυφαγία ατονεί την
πνευματικότητα
του ανθρώπου. Δεν
φοβείσαι το παράδειγμα; Δεν φρίττεις για
την πολυφαγία, μήπως σε αποκλείσει από
τα ελπιζόμενα αγαθά; Αλλ' ούτε ο σοφός
Δανιήλ θα έβλεπε τα οράματα, εάν με τη
νηστεία δεν έκανε καθαρότερη την ψυχή.
Διότι από την παχειά τροφή κατά κάποιο
τρόπο καπνώδεις αναθυμιάσεις
ανερχόμενες, σαν πυκνό σύννεφο,
διακόπτουν τις ελλάμψεις που έρχονται
από το Άγιο Πνεύμα στο νου. Εάν δε και
αγγέλων υπάρχει κάποια τροφή, είναι ο
άρτος, καθώς λέγει ο προφήτης· «άρτον
αγγέλων [«Είναι η λογική και ουράνιος
δύναμη που διατρέφονται οι άγγελοι»,
εξηγεί ο Μ. Αθανάσιος (βλέπε τόμος 6ος σελ.262.
Ε.Π.Ε.). Δεν έχει καμμία σχέση με την υλική
τροφή του ανθρώπου] έφαγεν ο άνθρωπος» (Ψαλμ.
77, 25). Όχι κρέας, ούτε οίνος, ούτε όσα
είναι στην φροντίδα των δούλων της
κοιλιάς. Η νηστεία είναι όπλο για την
εκστρατεία κατά των δαιμόνων. «Διότι το
γένος αυτό δεν εξέρχεται, παρά μόνον με
την προσευχή και τη νηστεία» (Μάρκ. 9, 28). Η
αληθινή νηστεία είναι αποξένωση από τα
κακά. Η
μέθη εισάγει στην ακολασία
και η εγκράτεια στη
νηστεία. Η
μέθη εισάγει στην ακολασία, και η
εγκράτεια στη νηστεία. Ο αθλητής
προγυμνάζεται, ο νηστευτής
προεγκρατεύεται. Μη θέτεις την μέθη προ
των πέντε ημερών, σαν να εκδικείσαι τις
ημέρες, ούτε σαν να εξαπατάς με
σοφίσματα του νομοθέτη. Καθ' όσον
μάλιστα ανώφελα κοπιάζεις, το μεν σώμα
να διαλύεις, ούτε δε να παρηγορείσαι για
την στέρηση. Η αποθήκη είναι αναξιόπιστη,
αντλείς σε τρυπημένο πιθάρι. Διότι ο
μεν οίνος διαρρέει, τρέχοντας τον ίδιο
δρόμο, η δε αμαρτία παραμένει. Ο δούλος
δραπετεύει όταν τον κτυπά ο κύριος, συ
όμως παραμένεις στον οίνο, που
καθημερινά σου κτυπά το κεφάλι; Μέτρο
άριστο της χρήσεως του οίνου, η ανάγκη
του σώματος (Α' Τιμ. 5, 23). Εάν δε φύγεις έξω
από τα όρια, αύριο θα είσαι με βαρύ
κεφάλι, θα χάσκεις, θα ζαλίζεσαι, θα
μυρίζεις κρασίλα· όλα θα σου φαίνονται
ότι γυρίζουν, όλα ότι κλονίζονται. Η μέθη
βέβαια ύπνο μεν φέρει, αδελφό τού
θανάτου, εγρήγορση δε που μοιάζει με
όνειρα. Η
κοινωνική σημασία
της νηστείας. |