Αντώνιος Παπαδόπουλος
Καρπός της αρχικής «καταλλαγής» Ανατολής και Δύσεως η επανακομιδή ιερών λειψάνων
2. Επίκληση των αγίων για την ενότητα
Δεδομένου ότι η επανακομιδή των ιερών λειψάνων αποτελεί καρπό της αρχικής καταλλαγής Ανατολής και Δύσεως, ήταν επόμενο οι πρωταγωνιστές της να επικαλούνται την πρεσβεία των αγίων, και μάλιστα των συγκεκριμένων αγίων για τους οποίους έγινε λόγος, προς ευόδωση του σκοπού, της παραπέρα δηλ. προσεγγίσεως Ορθοδοξίας και Ρωμαιοκαθολικισμού.
Κυρίως οι δύο αυτάδελφοι Άγιοι, Ανδρέας και Πέτρος, τοποθετούνται στο επίκεντρο του στόχου της ενότητας. Οι πρωταγωνιστές της επανακομιδής λειψάνων επικαλούνται τις πρεσβείες τους για τη δημιουργία, κλίματος αγάπης και συμφιλιώσεως. Ο Πατριάρχης κατά τη θρονική εορτή του πρωτόκλητου λέγει «Τον άγιον ένδοξον Απόστολον Ανδρέαν, τον συσταυρωθέντα τω Χριστώ, τον αυτάδελφον του κορυφαίου των Αποστόλων, του Πέτρου, τον ευαγγελιστήν και ιδρυτήν της αγίας ταύτης καθ' ημάς Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, τιμώμεν σήμερον (30-11-1974). Και κορυφούται ο εορτασμός επί τω από της Ρώμης ιερώ ασπασμώ του αυταδέλφου Πέτρου. Τις δύναται χωρίσαι την αδελφότητα; Ουδείς και ουδέν. Αύτη επιζή των αιώνων και των αδελφικών προσωρινών χωρισμών. Εν τη αδελφότητι ταύτη ο Ανδρέας δέχεται τον αυτάδελφον Πέτρον(1). Τα λόγια
αυτά έχουν σαφώς συμβολικό χαρακτήρα. Όπως οι δύο αυτάδελφοι είναι πάντοτε αχώριστοι και ενωμένοι έτσι πρέπει να ενωθούν και οι χριστιανοί, ειδικότερα της Ρώμης και της Κωνσταντινουπόλεως. Επίσης όταν ο Πατριάρχης Αθηναγόρας πληροφορήθηκε την απόφαση επιστροφής της τιμίας Κάρας του Αγίου Ανδρέα έγραφε «Σύμπασα ή Ορθοδοξία αγάλλεται.Ημείς προσωπικώς εκφράζομεν αδελφικάς ευχαριστίας και
δεόμεθα του Κυρίου όπως, διά των πρεσβειών των Αποστόλων Αυτού Πέτρου και Ανδρέου, ευλογή τας αδελφάς ημών εκκλησίας επιθυμούσας τήν ένότητα»(2).
Από την πλευρά των Ρωμαιοκαθολικών γίνεται επίκληση του ονόματος του Αποστόλου Ανδρέα και της πρεσβείας του για την επιδιωκομένη ενότητα. Κατά την παράδοση των λειψάνων του Αγίου Ανδρέα ο Καρδινάλιος Μπέα μεταδίδοντας το μήνυμα του Πάπα Παύλου ΣΤ' και απευθυνόμενος προς τον άγιο εκζητούσε την πρεσβεία του προς τον Κύριο για αύξηση αμοιβαίας αγάπης των χριστιανών Ανατολής και Δύσεως «Άγιε Ανδρέα Πρωτόκλητε, ο εις το υψηλότατον αποστολικόν αξίωμα αναδειχθείς και Σίμωνα τον συναίμονα καλέσας, του Κυρίου μαθητά και Πέτρου σύγγονε, συναπόστολε και συμμάρτυς, ικέτευε Χριστώ τω Θεώ ημών, όπως το πολύτιμον τούτο λείψανον το παρά τον τάφον του αδελφού καταφυγήν ευρόν, αποβή σύμβολον και προτροπή
αδελφοσύνης εν μια εν Χριστώ πίστει και ευλαβεία, και αμοιβαία αγάπη. Νυν δε, επαναπατριζόμενος τη πατρίδι σου, τη υπό του μαρτυρίου σου λαμπρυνθείση, και της αυτής απολαύων τιμής, ης εν τη πόλει του Πέτρου εύρες, είθε τον της αγάπης δεσμόν να σφυρηλατή»(3). Ανάλογη δέηση απηύθυνε και ο Ολιβόττι, καθολικός εκπρόσωπος στην Κρήτη «Είθε η εκδήλωσις να εύρη τας εκκλησίας της Ανατολής και της Δύσεως ηνωμένας εις την πίστιν και την αγάπην, εις την προσπάθειαν πραγματοποιήσεως της βαθείας επιθυμίας του Χριστού, «ίνα ώσι εν!» Ω Άγιε Τίτε, μεσίτευσον, όπως αποκτήσωμεν αυτήν την χάριν, προετοίμασον τας ψυχάς μας. Αύτη θα είναι το ωραιότερον δώρον προς τον Κύριον Ιησουν Χριστόν, όστις δι' αυτό ικέτευσε τον Πατέρα Του κατά τον Μυστικόν Δείπνον, δώρον εις τον Παύλον, όστις τόσον εμόχθησε διά την ένωσιν των καρδιών και την ειρήνην μεταξύ των πρώτον χριστιανών, δώρον εις την Βενετίαν, ήτις θα ευλογή εις τους αιώνας την θυσίαν του αποχωρισμού της τιμίας Σου Κάρας, η οποία θα γίνη ούτως όργανον αγάπης εν τη Εκκλησία του Χριστού, δώρον εις αυτήν την σεβασμίαν Εκκλησίαν της Κρήτης, ήτις σήμερον χαίρει επί τη επιστροφή Σου»(4). Ο ίδιος επίσκοπος κατά την απόδοση του ιερού σκήνους Σάββα του Ηγιασμένου αναφέρθηκε στο αίτημα για ενότητα Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών τονίζοντας και τα εξής. Ζητούμε, είπε, όπως η προσευχή του Χριστού προς τον ουράνιο πατέρα του για την ενότητα όλων γίνει προσευχή κάθε χριστιανού, για να πραγματοποιηθεί εκείνη η τελεία συνάντηση όταν και όπως θέλει ο Κύριος. Κάθε άγιος είναι ένα δώρο του Θεού προς τους ανθρώπους. Ο άγιος έχει αποστολή να είναι μεσίτης, πρεσβευτής θα λέγαμε εμείς, μεταξύ πιστών και του Θεού με το παράδειγμα και τη ζωή του. Ο άγιος Σάββας άφησε τρία σπουδαία διδάγματα στο τυπικό του: τον μοναχικό κανονισμό, τη λειτουργία και την προσευχή. Εμείς συναντηθήκαμε στην προσευχή μπροστά στο ιερό σκήνος του. Ο Κύριος θα ακούσει αναμφίβολα την προσευχή μας για ενότητα όλων. Το περιεχόμενο της προσευχής μας συνίσταται στο να συναντηθούμε στη Θ.Ευχαριστία με την οποία ζει και αναπνέει η Εκκλησία. Ο Άγιος Σάββας που βρίσκεται πλησίον του Χριστού θα προσφέρει την ελπίδα που εκφράζουμε στο Θεό(5).
Η παροχή πληροφοριών σχετικά με τα ιερά λείψανα συνδυαζόταν με τη δράση των αγίων και με το όλο θέμα της επιδιωκόμενης ενότητας των δύο εκκλησιών. Η επιστροφή των λειψάνων του Αγίου Σάββα ύστερα από παρέλευση αιώνων (636-1965) και του Αγίου Τίτου αποτέλεσε γεγονός μεγάλο «τη επεμβάσει της θείας Προνοίας». Ο λαός της Βενετίας τίμησε με βαθιά χριστιανική ευλάβεια και τους δύο αγίους, των οποίων η αποστολή στην Εκκλησία ήταν διαφορετική.Ο ένας επίσκοπος και ο άλλος ιερομάρτυρας. Ο ένας έζησε στην Κρήτη και ο άλλος στα Ιεροσόλυμα κατά την αυγή του μοναχισμού. Και οι δύο αφιερώθηκαν στη διάδοση του Ευαγγελίου.Η πίστη τους καλεί εμάς τους σημερινούς χριστιανούς, να βαδίσουμε τον δρόμο της αρετής και της χριστιανικής αγάπης, τον δρόμο του οικουμενισμού, και είμαστε βέβαιοι, ότι ο Θεός θα ευλογήσει τις προσπάθειες σ' ένα διάλογο που αποτελεί έκφραση της ειλικρινούς διαθέσεως και αγάπης, πρός πλήρη ενότητα όλου του χριστιανικού κόσμου(6).
Η αναφορά του Καρδιναλίου της Βενετίας Ιω.Ουρμπάνι στις μοναχικές αρετές του αγίου Σάββα, τις οποίες χαρακτήρισε σαν αρετές του οικουμενισμού, φρονούμεν ότι δεν είναι χωρίς σημασία και μάλιστα ειδική. Οι μοναχοί στην αρχαία Εκκλησία διαδραμάτισαν σοβαρό πρόσωπο στα θέματα της πίστεως υπήρξαν
πρόμαχοι της Ορθοδοξίας, και συνέβαλαν με τον διάλογο στην επάνοδο αιρετικών στην Καθολική Εκκλησία, δηλ. την Ορθοδοξία. Μεταξύ των ονομαστών μοναχών που έδρασαν για την επάνοδο πλανηθέντων στην ορθόδοξη πίστη διακρίθηκε και ο άγιος Σάββας(7). Σ' άλλη περίπτωση ο Ιωάννης Ουρμπάνι,
Πατριάρχης Βενετίας, απαντώντας σε επιστολή του Πατριάρχη Ιεροσολύμων, μιλάει για το πρόγραμμα της επιστροφής του ιερού σκήνους Σάββα του Ηγιασμένου κατά τρόπο θριαμβευτικό στη Λαύρα του μεταξύ των μοναχών που ζουν με το πνεύμα και την ανάμνηση αυτού. Λειτουργώντας ο ίδιος Καρδινάλιος Ουρμπάνι στο ναό του Αγίου Μάρκου, όπου το ιερό λείψανο διακομίστηκε από τον ναό του Αγίου Αντωνίου, αναφέρθηκε πάλι στους μοναχούς προς τους οποίους είπε ότι η σκέψη του στρέφεται προς τη μοναχική μορφή του Αγίου Σάββα, τον οποίο οι μοναχοί της Παλαιστίνης θα τον έχουν μόνιμα πια πλησίον τους(8). Ο ίδιος Καρδινάλιος Ουρμπάνι μιλώντας στους εκπροσώπους των εκκλησιών Ιεροσολύμων και Κρήτης, όταν πήγαν να διαπραγματευθούν την απόδοση των λειψάνων, τους είπε «Μας εφέρατε το άρωμα της Αγίας Γης και την ευλογίαν του Αγίου Πατρός. Μας υπενθυμίζετε την αποστολικήν αγωνίαν του Παύλου και την μοναστικήν αρετήν των παλαιών πατέρων»(9), Μνεία του μοναχισμού και των αγίων πατέρων έκαμε και ο εφημέριος του Σαν Λορέντζο Ιν Κάμπο Don Αraldo, κατά την επάνοδο των αγίων λειψάνων του Αγίου Δημητρίου: «Γιορτάζοντας στην Ιταλία την 15η εκατονταετηρίδα του Αγίου Βενεδίκτου, μεγάλου πατρός του μοναχισμού της Δύσεως, αισθανόμαστε», είπε, «πλησιέστερα σε σας που έχετε μια τόσο πλούσια ιστορία μοναστικής πνευματικότητας, της οποίας τα μοναστήρια του Αγίου Όρους αποτελούν μνημεία ζωντανά και θαυμαστά. Σεις είστε επίσης τόσο κοντά μας με το παράδειγμα της ευσεβείας σας προς την Παναγία Θεοτόκο Μαρία, μητέρα του Ιησού Χριστού και όλων ημών των αδελφών του Χριστού. Ας ευχηθούμε ότι η επαναφορά αυτή των ιερών λειψάνων του Αγίου Δημητρίου θα επισπεύσει την ημέρα που θα βρεθούμε σε τέλεια ενότητα μέσα στην Εκκλησία του Θεού. Θυμούμαι τη στιγμή ετούτη τις προσπάθειες του προκατόχου μου Αιδεσ. Μέντισι για να γίνει γνωστή σ' όλους η παρουσία των οστών στη μνημειώδη βασιλική του Αγίου Λαυρεντίου, με τη χιλιετή ιστορία της. Σήμερα η επιθυμία του ολοκληρώθηκε(10). Και μοναχοί συμμετείχαν στην εκδήλωση των υποδοχών ιερών
λειψάνων τόσο του Αγίου Σάββα του Ηγιασμένου, όσο και κατά την υποδοχή του Αγίου Δημητρίου(11). Είναι φανερό ότι οι Ρωμαιοκαθολικοί αναφερόμενοι στον μοναχισμό και ειδικότερα στους μοναχούς του Αγίου Όρους επεδίωκαν την εύνοια αυτών προς ευόδωση του μεγάλου σκοπού της ενότητας και του διαλόγου. Και προς την κατεύθυνση αυτή φρονούμε ότι πρέπει να εργασθούν οι ορθόδοξοι μοναχοί και μάλιστα του Αγίου Όρους όπως και άλλοτε με κάθε σεβασμό υποδείξαμε(12)
Ο Πάπας Παύλος ΣΤ' σε επιστολή του προς τον Πατριάρχη Βενέδικτο είχε εκφράσει αισθήματα βαθιάς αγάπης και πνευματικής αγαλλιάσεως για τους δεσμούς αδελφικής επικοινωνίας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας με το Ελληνοορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων. Για περαιτέρω ανάπτυξη αγαθών σχέσεων επικαλούνταν τις πρεσβείες του Αγίου Σάββα προς τον Κύριο, αφού ο Άγιος τιμάται και στη Δύση σαν μεγάλος δάσκαλος της μοναστικής πολιτείας(13). Παραδίδοντας το ιερό σκήνος του αγίου Σάββα ο επίσκοπος Ιωσήφ Ολιβόττι, παρατήρησε ότι ο Άγιος άντλησε το φως, τη χάρη και την πνευματική δύναμή του, από τον καθηγητή όλων, τον Κύριο. Ο τάφος του δε θα είναι πια κενός. Τα αγαπητά του παιδιά, οι μοναχοί θα τον έχουν μαζί τους, όπως και όλο το χριστιανικό πλήρωμα. Η Εκκλησία της Βενετίας επιστρέφοντας το ιερό σκήνος εμπνέεται από ειλικρινή αδελφική αγάπη και χριστιανική ελπίδα για την ένωση των εκκλησιών.Απευθυνόμενος προς τον άγιο Σάββα ευχήθηκε το ιερό του σκήνος να αποτελέσει τρανή μαρτυρία ειρήνης. Ο χωρισμός του από τη Βενετία να συντελέσει «προς προετοιμασίαν και επίσπευσιν της ευχαριστιακής εκείνης ημέρας της ενότητος των χριστιανών»(14). Συνδέοντας επίσης τον Άγιο με τις προσδοκίες της ενώσεως είπε ότι ο Άγιος Σάββας επαναλαμβάνει θερμή προς τον Ύψιστο δέηση για να βασιλεύσει παντού και πάντοτε η ειρήνη και να έλθει η ευλογημένη και περιπόθητη εκείνη μέρα, που όλοι οι χριστιανοί θα ξεπεράσουν κάθε δυσκολία με την αγάπη, η οποία πάντοτε νικάει και συνεργεί στην εκπλήρωση του πόθου του Κυρίου «Ίνα πάντες εν ώσι». Η επιθυμία άλλωστε ετούτη του Κυρίου εκφράστηκε στα άγια χώματα της Ιερουσαλήμ. Προς τον Άγιο Σάββα απευθυνόμενος ο επίσκοπος Ολιβόττι είπε «Άγιε Σάββα, η Εκκλησία της Βενετίας, ήτις ευρίσκεται μεταξύ Ανατολής και Δύσεως, είναι ευτυχής σήμερον διότι επαναδίδει προς την αδελφήν Σιωνίτιδα Εκκλησία το ιερόν σου σκήνος, με την συγκατάβασιν της Α. Αγιότητος Πάπα Παύλου ΣΤ', του εκλαμπροτάτου καρδιναλίου Πατριάρχου του ιερού κλήρου και του λαού της. Άγιε Σάββα, είθε το ιερόν σου σκήνος να αποτελέση τρανήν μαρτυρίαν ειρήνης, η δε Βενετία θα ευλογή εις τους αιώνας την θυσίαν την οποίαν έκαμε ν' αποχωρισθή του ιερού σου σκήνους, βεβαία ότι ο χωρισμός αυτός θα συντελέση αναμφιβόλως προς προετοιμασίαν και επίτευξιν της ευτυχεστάτης εκείνης ημέρας της ενότητος των χριστιανών»(15).
Οι άγιοι τους οποίους επικαλούνται Καθολικοί και ορθόδοξοι προβάλλονται με τα ιδιαίτερά τους χαρακτηριστικά. Ο άγιος Τίτος είναι φορέας συμφιλιώσεως και ειρήνης. Στα Ιεροσόλυμα παίρνει μέρος μαζί με τον Παύλον και τον Βαρνάβα στην πρώτη Αποστολική Σύνοδο. Αργότερα, γύρω στο 58 μ.Χ. στέλνεται από τον ίδιο Απόστολο στην Κόρινθο για να φέρει μήνυμα συμφιλιώσεως, και να επιδιώξει την αναγνώριση του Παύλου. Και στην Κρήτη έρχεται ο ίδιος Απόστολος Τίτος με την ίδια αποστολή. Δεν του λείπουν οι δυσκολίες. Όμως ο Άγιος βγήκε νικητής γιατί τον διέκρινε η πατρική σταθερότητα, η άμεμπτη συμπεριφορά και η προνοητική σοφία(16).
Στο όνομα του Αγίου Τίτου και του Αποστόλου Παύλου, του «θεολόγου της λυτρώσεως» διατύπωναν την ευχή όπως «η μακαρία ελπίς γίνη πραγματικότης αιωνία, όταν στο τέλος της γηίνου περιοδείας μας φθάσωμεν εις την αιωνίαν πατρίδα μας αλλά δυνάμεθα να ευχηθώμεν εν αναμονή της ώρας του Κυρίου όπως όλοι όσοι καυχώνται διά το χριστιανικόν αυτών όνομα ζήσωσιν εν ενότητι, ούτως ώστε να καταντήσωμεν υπόδειγμα εις τον κόσμον, βεβαρυμένον έτι υπό τόσων διαιρέσεων, αντιθέσεων, διαμαχών και πολέμων, και συν τω χρόνω να γίνωμεν εις τον κόσμον και διά τον κόσμον μικρά ζύμη της ελευθερίας, της αληθείας, της δικαιοσύνης, της αγάπης και της ειρήνης»(17).
Οι άγιοι είναι κοινοί θησαυροί. Στις μέρες μας, τονίζεται, επανέρχεται η εποχή, κατά την οποία οι κοινοί θησαυροί της χριστιανικής μας πίστεως (άγιοι, άγιες Γραφές, Μάρτυρες κλπ.) γίνονται κοινό κτήμα γι' όλους κατά τη φράση των Πράξεων «και είχαν άπαντα κοινά» (12,Ι5)(18). Οι πρωταγωνιστές της επανακομιδής των ιερών λειψάνων τόνιζαν πάντοτε ότι το Άγιο Πνεύμα ενεργεί στις μέρες μας έτσι ώστε να αντιλαμβανόμαστε περισσότερο τις βουλές του Κυρίου για μια άρρηκτη αδελφότητα. Επίσης η αδελφότητα, ο αδελφικός δεσμός του Πέτρου και του Ανδρέα, τόσο στενά δεμένη στην αγάπη του Χριστού και στη Βασιλεία, αποτελεί υπόδειγμα για να φέρουν οι σκαπανείς της ενώσεως το ευαγγέλιο στο σύγχρονο κόσμο. Η αναφορά προς τον αδελφικό δεσμό Πέτρου και Ανδρέα γίνεται συχνά σε συνδυασμό με την ανάγκη να αυξάνει ολοένα η αγάπη των χριστιανών.
Την ημέρα της επιστροφής του λειψάνου του Αγίου Ισιδώρου στη Χίο μιλώντας ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος και τοποτηρητής του θρόνου ενώπιον εκπροσώπων πολιτικών, εκκλησιαστικών και άλλων αρχόντων της πόλεως και του λαού του Θεού, αναφέρθηκε στον Άγιο Ισίδωρο και το μαρτύριό του, όπως άλλωστε ήταν πολύ φυσικό. Η όλη ακολουθία της επανακομιδής συνέβαλε στο να γνωρίσει ο λαός ότι η επιστροφή ήταν καρπός του νέου κλίματος, στο οποίο συνέβαλαν και οι άγιοι της Εκκλησίας. Έτσι σε μιά αποστροφή του προς
τον Άγιο είπε «Άγιε Ισίδωρε, σκέπε, φρούρει, φύλαττε την πόλιν και την νήσον ταύτην. Χάριζε εις τους κατοίκους της πίστιν προς τον θεόν, αγάπην προς την πατρίδα και ενότητα προς άλλήλους». Στρέφοντας τον λόγο προς τον παριστάμενο Καρδινάλιο είπε ότι η Χίος και η Βενετία του λοιπού θα συνδέονται ως δύο αδελφές πόλεις,
«διότι τα λείψανα του αγίου ευρισκόμενα ήδη εις αμφοτέρας τας πόλεις θα αποτελούν τον χρυσούν κρίκον, του μεταξύ αυτών ιερού δεσμού. Χαίρομεν ιδιαιτέρως, διότι η χειρονομία αύτη εγένετο μέσα εις τα πλαίσια των καλών σχέσεων που άρχισαν να δημιουργούνται μεταξύ των χριστιανών όλου του κόσμου και εις επίρρωσιν του νέου πνεύματος φιλίας, αγάπης και συνεργασίας μεταξύ των δύο εκκλησιών, πρός εκπλήρωσιν του θελήματος του Κυρίου, και επ' άγαθώ ολοκλήρου του χριστιανικού κόσμου και όλης της ανθρωπότητος». Εξάλλου ο αντιπρόσωπος του καρδιναλίου Ουρμπάνι, Αρχιεπίσκοπος Φροζινόνε, αφού αναφέρθηκε στον Άγιο Ισίδωρο είπε «Τιμώμεν τα άγια λείψανα των μαρτύρων, διά να τιμήσωμεν εκείνον δια τον οποίον εγένοντο μάρτυρες.
Τιμώμεν τους Αγίους, ίνα η τιμή των δούλων επιστρέψη προς δόξαν του Κυρίου. Το παράδειγμα των μαρτύρων είναι ισχυρά αφύπνησις διά την πίστιν διά την οποίαν ο μάρτυς έδωσε την ζωήν του. Είναι αφύπνισις διά την ελπίδα προς ,την μέλλουσαν ζωήν, εις την εν Χριστώ δύναμιν περι την οποίαν έδωσεν ηρωϊκόν παράδειγμα». Επίσης συνδέοντας το παράδειγμα της πίστεως των μαρτύρων με το γεγονός της επιστροφής μέρος των λειψάνων του Αγίου Ισιδώρου δεν παρέλειψε να αναφερθεί στη σημασία του που είναι οικουμενική. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια ανταλλαγή αγάπης και συνεργασίας εκατέρωθεν. Μεταξύ της εκκλησίας της Βενετίας
και της εκκλησίας της Χίου, της Ανατολής και της Δύσεως. Πρόκειται για ένα εναγκαλισμό αδελφότητας και για μια απαρχή ειρήνης και ενότητας(19).
Στην εποχή της καταλλαγής και του οικουμενισμού, όπου κυριαρχεί το πνεύμα της Β' Βατικανής Συνόδου και των Πανορθοδόξων Διασκέψεων, βοηθούνται η χριστιανική Ανατολή και η Δύση να αλληλογνωριστούν και να αλληλοαγαπηθούν και να αποκαλύψουν τους κοινούς θησαυρούς της πίστεως, της ευλαβείας και της παραδόσεως. Η προσέγγιση με σκοπό την ενότητα αποτελεί πρόσκληση στον Χριστό. Η προσέγγιση εμφανίζεται πια ως καθήκον επιβεβλημένο, αφού για την ενότητα των μαθητών του προσευχήθηκε ο ίδιος ο Κύριος. Τις κοινές προσδοκίες μας για ενότητα πρέπει να τις εμπιστευθούμε στους αγίους και στον Άγιο Ισίδωρο. Τις πρεσβείες του Αγίου Ισιδώρου επικαλέστηκε και ο μητροπολίτης Μυτιλήνης για την ενότητα του χριστιανικού κόσμου(20).
Δεήσεις προς τον Θεό αναπέμπονταν σε κάθε περίπτωση επανακομιδής ιερών λειψάνων για την ενότητα του χριστιανικού κόσμου, και για την ευστάθεια, των εκκλησιών. Ο Μητροπολίτης Πατρών παραλαμβάνοντας το ιερό λείψανο του Αποστ. Ανδρέα έκαμε την εξής δέηση «Εφ' ω και αύθις και πολλάκις δοξάζοντες Σε τον αρχηγόν της πίστεως ημών και τελειωτήν Ιησούν, υπέρ ευσταθείας των αγίων σου εκκλησιών και της των πάντων ενώσεως δεόμεθά σου εκτενώς και εκ βαθέων, ίνα μιά πίστει πάντες και εν ενί στόματι και μιά καρδία Σοι δόξαν
αναπέμπομεν συν τω ανάρχω Σου Πατρι και τω παναγίω και αγαθώ και ζωοποιώ Σου Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων»(21). Ο καρδινάλιος Μπέα αναχωρώντας από την Ελλάδα σε μήνυμά του προς τον μητροπολίτη Πατρών δήλωσε · «Διατηρώ αλησμόνητον ανάμνησιν της ευλαβείας του λαού των Πατρών προς τον μέγαν απόστολον τον πρωτόκλητον, του οποίου επικαλούμαι ολοψύχως την μεσιτείαν επι το σεπτόν υμών πρόσωπον, επι την αρχιερατικήν υμών διακονίαν, ως και επι την σπουδαίαν υπόθεσιν της ενώσεως των χριστιανών»(22).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. - «Μεταφορά των Αγίων Λειψάνων...», ό.π., σ. 532.
2. - Στου Π. Γρηγορίου, ό.π., σ. 345. «Ειρηνοποιοί», σ. 141.
3. - Βλ. Μήνυμα του Πάπα Παύλου ΣΤ', «Πρός τον Μητροπολίτην Πατρών», στου Π. Γρηγορίου, ό.π., σ. 373.
4. - Απόστολος Τίτος (1966, σ. 50-53). Στου Π. Γρηγορίου, ό.π., σ. 433.
5. - Στου Π. Γρηγορίου, ό.π., σ. 407.
6. - Βλ. Αναμνηστικόν Τόμον Πατριαρχείου Ιεροσολύμων..., σ. 43. Γρηγορίου, ό.π., σ. 395.
7. - Αντ. Παπαδοπούλου, Ο Μοναχισμός έναντι της αιρέσεως εις την αρχαίαν Εκκλησίαν, Θεσσαλονίκη 1980, σ. 54, 122.
8. - Στου Π. Γρηγορίου, ό.π., σ. 397, 398.
9. - Στου Π. Γρηγορίου, ό.π., σ. 423.
10. - Βλ. «Λόγο του εφημερίου του Σαν Λορέντζο Ιν Κάμπο Don Araldo», Γρηγόριος ο Παλαμάς 63 (1980) 94.
11. - Στου Π. Γρηγορίου, ό.π., σ. 402.
12. - Αντ. Παπαδοπούλου, Ο Μοναχισμός κλπ., σ. 117.
13. - Στου Π. Γρηγορίου, ό.π., σ. 398.
14. - Βλ. Προσφώνηση του επισκόπου Ιωσήφ Ολιβόττι, «Προς τον Πατριάρχην Ιεροσολύμων Βενέδικτον», στου Π. Γρηγορίου, ό.π., σ. 403-404.
15. - Στο ίδιο μέρος.
16. - Βλ. Λόγο του καρδιναλίου Ιω. Ουρμπάνι ενώπιον των εκπροσώπων της εκκλησίας Κρήτης, στου Π. Γρηγορίου, ό.π., σ.427.
17. - Στό ίδιο μέρος.
18. - Βλ. Ομιλία του μητροπολίτου Ειρηναίου, στου Π. Γρηγορίυυ, ό.π., σ. 429-430.
19. - Στου Π. Γρηγορίου, ό.π., σ. 460-462.
20. - Στο ίδιο μέρος.
21. - Στου Π. Γρηγορίου, ό.π., σ. 375.
22. - Στου Π. Γρηγορίου, ό.π., σ. 379.
|
