On Line Library of the Church of Greece

Αναστάσιμα

Από: Ανθίμου Αλεξανδρουπόλεως - νυν Θεσ/νίκης (κείμενο - μτφρ. - σχόλια), Αναστάσιμα - 50 ύμνοι,
εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 1991.

 ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΕΤΕ ΠΟΛΥΤΟΝΙΚΑ - TO READ POLYTONIC GREEK

Στὴν ἱερὴ μνήμη
τῆς Μητέρας μου  

 

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Α' ΕΚΔΟΣΕΩΣ

Ὁ ὑμνογραφικὸς πλοῦτος τῆς Ὀρθοδόξου  Ἐκκλησίας μας εἶναι ἕνα σπάνιο φαινόμενο ποιητικῆς παραγωγῆς, ποὺ συνδέεται ἀναπόσπαστα μὲ τὸ περιεχόμενο τῆς χριστιανικῆς πίστεως· τὸ μυστήριο τῆς θείας οἰκονομίας, ὁ ἄνθρωπος καὶ ἡ σωτηρία του, συνθέτουν, ὡς πνευματικὰ γεγονότα καὶ θέματα, τὸ τρίπτυχο τοῦ ἐνδιαφέροντος τῶν ἐκκλησιαστικῶν ὑμνωδῶν, γύρω ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἐξαντλοῦν ὅλη τὴν εὐλαβικὴ καὶ καλλιτεχνικὴ διάθεσί τους, γιὰ νὰ ὑφάνουν πλούσια τὴν μορφὴ καὶ τὸ περιεχόμενο τῶν ὕμνων. Ἔτσι, ὁ χαρακτηρισμὸς τῆς ἐκκλησιαστικῆς ποιήσεως, σὰν φαινομένου μὲ ἀξιώσεις ἀναγνωρίσεως, εἶναι πολὺ πιθανὸ νὰ ἀμφισβητηθῆ ἀπὸ κείνους, ποὺ πιστεύουν, πὼς ἡ ἀληθινὴ ποιητικὴ διάθεσι δὲν ὑποτάσσεται ποτὲ σὲ ὡρισμένες μόνο ἀλήθειες, κι ἀκόμη δὲν ὑπηρετεῖ ποτὲ σὲ σκοπιμότητες.

Ἡ ἀπάντησι, σὲ μιὰ τέτοια ἔνστασι, θεμελιώνεται στὸ γεγονὸς πὼς ἡ ἀλήθεια τῆς πίστεως εἶναι κάτι τελείως ξέχωρο ἀπὸ ὅλες τὶς ἄλλες ἀλήθειες ποὺ προβάλλονται μὲ ἐπένδυσι φιλοσοφική. Ἡ ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου εἶναι ἀποκάλυψι, εἶναι φανέρωσι, εἶναι παρουσία τοῦ Θεοῦ μέσα στὸν ἴδιο τὸν ἄνθρωπο. Κι ἀκόμη· ἡ ἀλήθεια τῆς πίστεως εἶναι λύτρωσι, εἶναι ἀποδέσμευσι καὶ φωτισμός, ποὺ ἀναστέλλει κάθε ἄλλη στεῖρα ὑποταγὴ σὲ κοσμικὰ σχήματα ἢ σὲ νοσηρὲς συναισθηματικὲς καταστάσεις. Πέρα καὶ ἔξω ἀπὸ τὸ αἴτημα τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου δὲν δικαιώνεται κανένα ἀνθρώπινο ἐπίτευγμα, ἀφοῦ δὲν κατορθώνει νὰ ἐξασφαλίση εὐδιάκριτα τά χαρακτηριστικὰ τῆς οὐσιαστικῆς προσφορὰς στὸν ἄνθρωπο.

Ἡ ἐκκλησιαστικὴ ποίησι εἶναι τὸ μεγάλο δῶρο τοῦ Θεοῦ στοὺς ἀνθρώπους. Οἱ Χριστιανοί, τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, στὶς ὧρες τῆς ἱερῆς λατρείας, «τραγουδοῦν» τὴν σωτηρία τους. Μέσα σ' αὐτὰ τὰ τραγούδια, τοὺς λυρικοὺς καὶ ἐπικοὺς ὕμνους τῆς Ἐκκλησίας, οἱ Χριστιανοὶ ὑμνοῦν τὸν Θεό, δοξολογοῦν τὸ μεγαλεῖο του, ἐκφράζουν τὴν εὐγνωμοσύνη τους, ζητοῦν τὸ ἔλεός του· ἄλλοτε πάλι διαλαλοῦν τὶς μεγάλες δογματικὲς ἀλήθειες, ἐξιστοροῦν τὰ κατορθώματα τῶν ἁγίων, θαυμάζουν γιὰ τὴν ἀγάπη καὶ τὴν πρόνοια τοῦ Θεοῦ κι ἐναποθέτουν σ' Αὐτὸν τοὺς πόνους καὶ τὶς ἐλπίδες τους. Πολλοὶ ἀπὸ τοὺς ὕμνους τῆς Ἐκκλησίας ἔγιναν καὶ συνεχίζουν νὰ εἶναι τὰ δημοτικώτερα ἄσματα τοῦ ὀρθοδόξου λαοῦ μας, χωρὶς νὰ χάσουν τίποτε ἀπὸ τὴν ἱερότητά τους.

Τὸ μυστικὸ αὐτῆς τῆς ἐπιβιώσεως τῶν ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων, παρὰ τὴν μόνιμη γλωσσική τους ἐπένδυσι, βρίσκεται στὸ μήνυμα ποὺ φέρουν στὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων. Εἶναι ἕνα μήνυμα πάντοτε ἐπίκαιρο καὶ αἰώνιο. Εἶναι τὸ μήνυμα τῆς Ἀναστάσεως. Ἡ Ἀνάστασι τοῦ Χριστοῦ εἶναι τὸ πολυτραγουδισμένο θαῦμα τῆς πίστεως γιατὶ ἡ Ἀνάστασι εἶναι ἡ δύναμι καὶ ἡ προσδοκία τῶν χριστιανῶν· εἶναι τὸ α καί το ω τῆς χριστιανικῆς πίστεως. Ὁ πασχαλινὸς ὕμνος «Χριστὸς Ἀνέστη» κρατεῖ ἐπὶ αἰῶνες τὰ σκῆπτρα τοῦ δημοτικώτερου ὕμνου ποὺ γράφτηκε στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα, τοῦ ὕμνου ποὺ τὸν ψάλλουν μὲ ἐνθουσιασμὸ οἱ Χριστιανοί, σὰν κάτι πάντοτε νέο καὶ αἰώνιο. Ὁ ἀναστάσιμος αὐτὸς ὕμνος εἶναι ὁ θρίαμβος τοῦ Χριστοῦ κατὰ τοῦ θανάτου· εἶναι ἡ κατάργησι τοῦ ἀνθρωπίνου φόβου γιὰ τὸν θάνατο, γιατὶ μέσα ἀπὸ τὰ μνήματα θὰ ἀναπηδήσουν ἀναστημένα τὰ σώματα τὴν ἡμέρα τῆς παρουσίας τοῦ Κυρίου.

Τὸ Πεντηκοστάριο καὶ ἡ Παρακλητικὴ εἶναι τὰ λειτουργικὰ βιβλία, ποὺ παραθέτουν ἕνα ἄπειρο πλῆθος ἀπὸ ἀναστάσιμα τροπάρια, ποὺ ψάλλονται στὶς ὧρες τῆς θείας λατρείας. Εἶναι μιὰ σπάνια ποικιλία ποιημάτων, μὲ ὅλα τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς ἀληθινῆς ποιήσεως, ποὺ ὑμνοῦν, περιγράφουν καὶ ἀναλύουν τὸ θαῦμα τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ σὲ σχέσι μὲ τὸν ἄνθρωπο. Αὐτὴ ἀκριβῶς ἡ σχέσι καθιστᾶ τοὺς ἀναστασίμους ὕμνους, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν τυπικὴ λειτουργικὴ χρῆσι τους, ὑποδειγματικὰ κείμενα πνευματικῆς οἰκοδομῆς. Ἡ ὑμνογραφία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας δὲν διδάσκει μόνο τὶς δογματικὲς ἀλήθειες, οὔτε σταματάει στὰ στοιχεῖα τοῦ λυρισμοῦ· γενικώτερα μὲν οἱ ὕμνοι τῆς Ἐκκλησίας φωτίζουν καὶ οἰκοδομοῦν πνευματικὰ τὶς ψυχές· εἰδικώτερα δὲ τὸ ἐποικοδομητικὸ στοιχεῖο στὰ ἀναστάσιμα τροπάρια συνυφαίνεται μὲ μιὰ ἐλπιδοφόρα ἀτμόσφαιρα γιὰ τὴν ζωὴ τῆς αἰωνιότητος, ποὺ δίνει περιεχόμενο στὴν παροῦσα ζωὴ καὶ θετικὴ ἀπάντησι στὴν ἐναγώνια ἀναζήτησι γιὰ τὴν πέρα τοῦ τάφου ζωή. Αὐτὴ ἡ λυτρωτικὴ προσφορὰ τῆς αἰωνιότητος, σὰν συνέπεια τῆς ἐπιγείου ζωῆς μας ποὺ ἐμπνέεται ἀπὸ τὸν Χριστὸ καὶ καταξιώνεται στὴν Ἀνάστασί του, εἶναι τὸ πιὸ πολύτιμο στοιχεῖο οἰκοδομῆς γιὰ τοὺς πιστούς.

Ἡ πνευματικὴ οἰκοδομή, ποὺ ἀπορρέει ἀπὸ τοὺς ὕμνους τῆς Ἀναστάσεως, εἶναι πιὸ ἄμεση καὶ ἀποτελεσματική, ὅταν κατορθώνουμε νὰ μποῦμε στὸ περιεχόμενο ποὺ ἐκφράζουν. Ἐδῶ, πολλὲς φορές, ὑπάρχει ἡ δυσκολία τοῦ γλωσσικοῦ ἰδιώματος καὶ τῆς συντακτικῆς ἐκφράσεως τοῦ κειμένου. Χωρὶς νὰ ἀρνῆται κανεὶς τὴν πνευματικὴ διαίσθησι τοῦ πιστοῦ, μὲ τὴν ὁποία καταλαβαίνει τὸ κείμενο, δὲν εἶναι ἔξω ἀπὸ τὴν ἀλήθεια, ἂν ὑποστηριχθῆ, πὼς ἡ πλήρης γνῶσι τῶν νοημάτων τοῦ ὕμνου, συντελεῖ ἄμεσα στὴν ἀποδοχὴ τοῦ μηνύματος τῆς οἰκοδομῆς. Αὐτὴ ἀκριβῶς ἡ σκέψι ὡδήγησε στὴν παρουσίασι αὐτῶν τῶν ὕμνων σὲ κείμενα, μετάφρασι καὶ σχόλια οἰκοδομῆς. Συγκεκριμένως, τὰ κείμενα τῶν ὕμνων παρατίθενται σὲ στίχους καὶ ὄχι πεζά· οἱ στίχοι χωρίζονται κυρίως κατὰ τὴν μουσικὴ ἀπόδοσι καὶ δευτερευόντως κατὰ τὸ περιεχόμενο: Ἡ μετάφρασι εἶναι περισσότερον ἐλευθέρα ἀπόδοσι -κατά τὰ ὑποδείγματα τῆς ἑρμηνείας τῆς Καινῆς Διαθήκης ὑπὸ τῶν συγχρόνων ἑρμηνευτῶν- καὶ ὀλιγώτερο τυπικὴ συντακτικὴ μετάφρασι. Τὰ σχόλια τῆς οἰκοδομῆς, γραμμένα μὲ ἁπλότητα καὶ σαφήνεια, κινοῦνται πάντοτε μέσα στὸ λειτουργικὸ χῶρο τῆς Κυριακῆς, ποὺ τόν γεμίζει καὶ τὸν φωτίζει ἡ Ἀνάστασι τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἁπλὴ δημοτικὴ γλῶσσα χρησιμοποιήθηκε ἐδῶ, παρὰ τὴν προτίμησι τοῦ γράφοντος στὴν καθαρεύουσα, γιὰ νὰ ἐξυπηρετηθῆ περισσότερο ἡ ἀπόδοσι τῶν ὕμνων καὶ νὰ ἐπιτύχη ἡ γλωσσικὴ ἀποδέσμευσι ἀπὸ τὸ πρωτότυπο κείμενο.

Ἡ ὅλη ἐργασία, ποὺ ἐδημοσιεύθηκε ἀποσπασματικὰ στὸ ἑβδομαδιαῖο φύλλο τῆς «Φωνῆς τοῦ Κυρίου» περιλαμβάνει· 1. Τὰ δύο ἀπολυτίκια τοῦ Πάσχα καὶ τοῦ Ἀντίπασχα. 2. Τὰ ὀκτὼ ἀναστάσιμα ἀπολυτίκια ποὺ ψάλλονται κατὰ τὶς Κυριακές. 3. Τὸ πρῶτο κάθισμα ἀπὸ κάθε ἦχο, δηλαδὴ ὀκτὼ καθίσματα. 4. Τὰ ἕνδεκα ἐξαποστειλάρια ποὺ ἀντιστοιχοῦν στὰ ἕνδεκα ἑωθινὰ εὐαγγέλια. 5. Τὸ πρῶτο τροπάριο τῶν αἴνων τῆς Κυριακῆς στοὺς ὀκτὼ ἤχους, δηλαδὴ ὀκτὼ τροπάρια. 6. Τὰ ἕνδεκα δοξαστικὰ τῶν αἴνων ποὺ κι αὐτὰ ἀντιστοιχοῦν στὰ ἰσάριθμα ἑωθινὰ εὐαγγέλια, καὶ 7. Τὰ ἀπολυτίκια τῆς Ἀναλήψεως καὶ τῆς Πεντηκοστῆς, ποὺ συμπληρώνουν τὸν ἑορτολογικὸ κύκλο τοῦ θαύματος τῆς Ἀναστάσεως.

Μὲ τὴν ἐλπίδα καὶ τὴν βεβαιότητα, ὅτι τά «Ἀναστάσιμα» θὰ φέρουν πλησιέστερα τὸν εὐλαβικὸ ἀναγνώστη στὰ ἱερὰ κείμενα τῆς Ἐκκλησίας, χαρίζοντάς του ταυτόχρονα πλούσια τὰ στοιχεῖα τῆς πνευματικῆς οἰκοδομῆς, κλίνομε τὶς ἐνημερωτικὲς αὐτὲς γραμμές, μὲ τὴν εὐχή, νὰ βασιλεύη πάντοτε ἡ ἀναστάσιμη χαρὰ στὶς ψυχὲς τῶν Χριστιανῶν, ποὺ ξέρουν νὰ μελετοῦν καὶ νὰ ἀξιοποιοῦν τοὺς πνευματικοὺς θησαυροὺς τῆς Ὀρθοδοξίας.

Ἀρχιμ. Α.Δ.Ρ.

 

Περιεχόμενα 

 

Α'.  ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΑ

Β΄. ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ

Γ΄. ΕΞΑΠΟΣΤΕΙΛΑΡΙΑ

Δ΄. ΤΡΟΠΑΡΙΑ ΤΩΝ ΑΙΝΩΝ

Ε΄. ΑΝΑΛΗΨΙΣ ΚΑΙ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ