Ι. Φιλήμονος

Η γενναία σύλληψις και η γενναιοτέρα έναρξις της εφαρμογής της ελληνικής ενότητος απέκειτο τή μέση τάξει τη εμπορική ιδίως. Νικόλαος Σκουφάς, Αθανάσιος Τσακάλωφ, Αθανάσιος Σέκερης, Εμμανουήλ Ν. Ξάνθος, Παναγιώτης Α. Αναγνωστόπουλος, Παναγιώτης Σέκερης Αντώνιος Κομιζόπουλος και oι τοιούτοι, έμποροι ήσαν και γραμματείς εμπόρων. Έμποροι εν Μόσχα εκυοφόρησαν την προς επανάστασιν εθνικήν ενότητα· έμποροι εν Οδησσώ εμαιεύσαντο, και έμποροι εν Κωνσταντινουπόλει εθήλασαν ταύτην. Ερρέτωσαν ούτως όσα υπέλαβον, ή από σκοπού εκήρυξαν, την φιλικήν Eταιρίαν ως κλάδον των Ανθρακέων (Καρβονάρων), ή απομίμησιν των lακωβίνων.

Κύριον είχεν αύτη σκοπόν την επανάστασιν, το όλον μεν περιλαμβάνουσαν των διαφόρων υπό το σύμβολον της Ορθοδοξίας ενουμένων εθνικοτήτων της πεπτωκυίας ελληνικής αυτοκρατορίας σημείον δέ κυριώτατον έχουσαν την καθέδραν ταύτης, την Κωνσταντινούπολιν. Υπό το αύτό ορθόδοξον και περιληπτικώτατον πνεύμα και ο Ρήγας Φεραίος συνέταξε τους Θουρίους αυτού και ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης εκανόνισε την διαγωγήν αυτού. Καταλλήλως άρα oι δημιουργοί ωνόμασαν το σύστημα τούτο «Eταιρίαν των Φιλικών» εν τω πνεύματι της αγάπης και ουχί Εταιρίαν των Ελλήνων εν τω πνεύματι της ατομικότητος ως έσφαλον oι εν Μόσχα επί του 1820 οργανώσαντες επί τω αυτώ σκοπώ τήν «Φιλόμουσον καί Φιλάνθρωπον Γραικικήν Εμπορικήν 'Εταιρίαν».

Απολύτως δε η Φιλική Εταιρία συνεκροτήθη ουχί προς κατήχησιν, διότι κατηχήσεως ανάγκην διό την ελευθερίαν και ανεξαρτησίαν αυτού ούτε ο Έλλην, ούτε ο Βούλγαρος ή ο Σέρβος είχον, αλλά προς την μόρφωσιν ενός του γενικού πνεύματος κέντρου, εις ο απέκειτο η προπαρασκευή προς τον πόλεμον· και, επειδή η τοιαύτη εργασία αδύνατος ην εν τω φανερώ, διό τούτο επήλθεν η υποχρεωτική προσφυγή εις μέτρα εν τω κρυπτώ.

Μάλιστα δε όπως εργάζηται η Φιλική Eταιρία ελευθερώτερον και επιτυχέστερον, διαφεύγουσα και της τουρκικής εξουσίας τας υπονοίας και της ευρωπαϊκής διπλωματίας τήν οξυδέρκειαν και την συστηματικήν προσοχήν, εκαλύπτετο υπό το πρόσχημα της ηθικής εργασίας υπέρ των γραμμάτων, μάλλον δε συνεχέετο προς το φαινόμενον μετά της Φιλομούσου των Αθηνών Εταιρίας. Παρά την κοινήν δ' ένωση όλων των τάξεων, μόνην καθιστώσαν τα έθνη αδάμαστα, σπουδαιότερα των εργασιών εαυτής έλαβεν αντικείμενα την κατάπαυσιν πάσης τας οικογενείας διαιρούσης έχθρας, τήν αμοιβαίαν εν πάση περιστάσει συνδρομήν, την θυσίαν και περιουσίας και υπηρεσίας υπέρ του γενικού καλού, την ακίνδυνον συνεννόηση και επί τέλους τον σχηματισμόν ενός εθνικού ταμείου. Θαυμασίως δε τα ονόματα των διευθυντών ταύτης ετηρήθησαν μυστικώτατα ως Αρχή, εν ω, ως μέλη υπείκοντα αυτή τη αφανεί Αρχή, υπήρχον γνωστότατοι πάντες.

Ουδεμία εδίδετο άλλως και αξία και βαρύτης ανάλογος προς το μεγαλείον της επιχειρήσεως, πάσαν προλαμβάνουσα πολυπραγμοσύνην και πάσαν καταστέλλουσα φιλοδοξίαν ενδεχομένην, εάν μη εγένετο δεκτή η αρχή του «Πίστευε και μη ερεύνα». Τις δ' άλλως δια τόν προσήλυτον επέκειτο η ανάγκη του γινώσκειν την Αρχήν, ότε γονυπετών ούτος ενώπιον της εικόνος του lησού Χριστού και τον μέγαν υπαγορευόμενος όρκον της πίστεως και της καρτερίας περί ουδενός ώμνυεν άλλου, ή περί της επιτυχίας εκείνου, όπερ ησθάνετο ενδομύχως, την ελευθερίαν λέγομεν της πατρίδος; Αποδώσωμεν την ανήκουσαν δικαιοσύνην και τιμήν προς ανθρώπους πρώτους τολμήσαντας και πρώτους καταθέσαντας απάσας τας πνευματικάς δυνάμεις εαυτών, και ως Αρχήν και ως Αποστόλους και ως μέλη διατάσσοντα και διατασσόμενα, δια τον θρίαμβον μιας ιεράς υποθέσεως, ην ενεστερνίσθησαν όλη ψυχή καί καρδία.