|
"ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΙΣ
ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΗΜΕΡΟΛΟΓΙΤΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ
ΚΑΤΑ ΤΕ ΤΗΝ ΓΕΝΕΣΙΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΙΝ ΑΥΤΟΥ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ"
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Κ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΪΔΗ,
† Αρχιεπισκόπου Αθηνών |
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΕΜΠΤΟΝ
ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΗΜΕΡΟΛΟΓΙΤΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ
ΙV. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ 1957-1966
Η επί Αρχιεπισκόπων Δωροθέου και Θεοκλήτου παρατηρηθείσα ύφεσις και αι αποφάσεις της ΙΣΙ του 1958.
Την 5ετή περίοδον της Αρχιεπισκοπείας των αειμνήστων Αρχιεπισκόπων Δωροθέου (1956-1957) και Θεοκλήτου (1957-1961) χαρακτηρίζει ποίά τις ύφεσις εν ταις σχέσεσι της κανονικής Εκκλησίας της Ελλάδος μετά της παρασυναγωγής των παλαιοημερολογιτών. Γράφων προς τον Αρχιεπίσκοπον Δωρόθεον κατ' Οκτώβριον του 1956 ο εις την παράταξιν Ματθαίου ανήκων «Πρωθιερεύς» Ευγένιος Τόμπρος ωμολόγει και ταύτα: «Η εμπερίστατος παλαιοημερολογιτική Εκκλησία ουδέν εξ Υμών έπαθε μη διωχθείσα, μη κλαύσασα μηδέ θρηνήσασα»(651). Οι δε της ετέρας παρατάξεως παλαιοημερολογίται έγραφον και ούτοι .περί του Αρχιεπ/που τούτου ότι «οι Αρχιεπίσκοποι της «Επισήμου» Δαμασκηνός και Δωρόθεος... διαφωνούντες προς τα ανόμως και αντικανονικώς γενόμενα ουχί ευμενώς είχον προς την «αλλαγήν», όθεν και δεν εδίωξαν την Εκκλησίαν των ΓΟΧ»(652).
Εκδημήσαντος προώρως προς Κύριον του Αθηνών Δωροθέου (26-7-1957) εξελέγη εις διαδοχήν τούτου ο από Πατρών Θεόκλητος (7-8-1957 ) όστις εν τω ενθρονιστηρίω αυτού λόγω εμνημόνευσε, μεταξύ των υπό αντιμετώπισιν φλεγόντων
εκκλησ. ζητημάτων, και εκείνου των παλαιοημερολογιτών «οίτινες διά των αντικανονικών και εκνόμων ενεργειών των απειλούσι να διασπάσωσι την εκκλησιαστικήν και εθνικήν ενότητα του Ελληνικού λαού»(653).
Εφ' ω και μεταξύ των θεμάτων της Ημερησίας Διατάξεως της εν έτει 1958 συγκληθείσης ΙΣΙ συμπεριελήφθη ως 6ον κατά σειράν το παλαιοημερολογιτικόν,
των σχετικών εισηγήσεων ανατεθεισών τοις Σεβ. Αττικής Ιακώβω, Κορινθίας
Προκοπίω και Τριφυλίας Χρυσοστόμω(654).
Κατά την Γ' συνεδρίαν της 6-11-1958 συνεζητήθη; προταχθέν των άλλων, το παλαιοημερολογιτικόν ζήτημα, λόγω της σπουδαιότητος αυτού(655) εισηγουμένου
του Μητροπολίτου Αττικής Ιακώβου, όστις, αφού ανέπτυξεν από κανονικής επόψεως τούτο, επί τη βάσει της γνωστής γνωματεύσεως του Εισαγγελέως του Α.Π. Κ.Γεωργιάδη, του έτους 1932, ανεφέρθη εις την «μέχρι σήμερον κρατήσασαν ενιαίαν ευτυχώς γραμμήν επί του προκειμένου ζητήματος εκ μέρους της υπευθύνως χειριζομένης το ζήτημα τούτο Ιεράς ημών Συνόδου» εν σχέσει προς την θρησκευτικήν εξυπηρέτησιν του παλαιοημερολογιτικού ποιμνίου και την προσδοχήν των παλαιοημερολογιτών «πρεσβυτέρων» και «διακόνων»(656). Ακολούθως ανέλυσε τα στοιχεία εξ ων απαρτίζεται η παράταξις Κερατέας και κατέληξεν εις τας εξής προτάσεις επιλύσεως του ζητήματος α) Εισδοχή των παλαιοημερολογιτών κληρικών των εχόντων κανονικήν εκ κανονικών Ιεραρχών χειροτονίαν εις τους κόλπους της Εκκλησίας δι' ύπογραφής υπ' αυτών απλού λιβέλλου, άνευ δηλονότι αναχειροτονήσεως. β) Αναγνώρισις κατ' επιείκειαν και οικονομίαν, των χειροτονιών πρεσβυτέρων και διακόνων υπό των δύο, εκ παλαιοημερολογιτών προερχομένων και γενομένων δεκτών υπό της Εκκλησίας Μητροπολιτών Σισανίου και Δρυινουπόλεως,(657) γ) Ουδεμία επαφή και συνεννόησις, συγκατάβασις και οικονομία προς την ομάδα της Κερατέας, δ) Θρησκευτική εξυπηρέτησις των παλ/τών πιστών υπό κανονικών ιερέων της Εκκλησίας κατά το παλ. ημερολόγιον. Εισδοχή τούτων, εν περιπτώσει εκδηλώσεως προθέσεως επιστροφής εις τους κόλπους της Εκκλησίας, άνευ διατυπώσεων, ε) Άμεσος διωγμός των ψευδοεπισκόπων των συγκροτούντων την ψευδοσύνοδον της Κερατέας, στ) Διάβημα παρά τη Κυβερνήσει προς αποτροπήν χειροτονίας πρεσβυτέρων υπό των παλ/τών ψευδεπισκόπων και πλήρωσιν δι' αυτών εφημεριακών κενών ζ) Εφαρμογή της υπ' αριθμ. 45/1951 ΠΥΣ και η) Διάβημα παρά τω Οικουμενικώ Πατριαρχείω προς καταδίκην του εν Ελλάδι παλαιοημερολογιτισμού(658).
Η Ιεραρχία, μετά διεξοδικήν συζήτησιν, υιοθέτησε τας πλείστας των προτάσεων του Σεβ. Εισηγητού (πλην των υπό στοιχεία στ' και η') καθώς και τας εξής δύο, ας προσέθηκεν η ειδική επί του παλαιοημερολογιτικού Συνοδική Επιτροπή, υπό την προεδρίαν αυτού τελούσα: α) «Ουδείς γάμος και ουδεμία βάπτισις να καταχωρίζεται εις τα ληξιαρχεία του Κράτους, εάν δεν ετελέσθη υπό κανονικού ιερέως της Ορθοδόξου της Ελλάδος Εκκλησίας. Προς τούτο να προστεθή εις το περί ιερολογίας του γάμου άρθρον του ΑΚ, όπερ επί του προκειμένου τυγχάνει αόριστον, η λέξις «κανονικού», ζητήται δε υπό των ληξιαρχείων ως απαραίτητον στοιχείον προς καταχώρισιν πράξεως γάμου η Επισκοπική άδεια. β) Η Εκκλησία επιεικεία και οικονομία χρωμένη δέχεται το υπό παλαιοημερολογίτου ψευδοϊερέως τελεσθέν βάπτισμα, ως βάπτισμα ανάγκης»(659).
Κατά την Ε' συνεδρίαν της 8-11-1958 απεφασίσθη όπως μη αναγνωρίζωνται οι
υπό των παλαιοημερολογιτών «ιερέων» τελούμενοι γάμοι, του Μυστηρίου
επαναλαμβανομένου(660).
Κατά την κρίσιν του τότε Μητροπολίτου Φιλίππων και μετέπειτα Αρχιεπ/που
Αθηνών Χρυσοστόμου του Χατζησταύρου, η Σύνοδος αύτη, εν τη μελέτη του
παλαιοημερολογιτικού ιδία θέματος «έψαυσε τους τύπους των ήλων και τας χαινούσας, ως μη ώφειλε, πληγάς της Εκκλησίας και έκαστος των Αρχιερέων, εν τη παρά Θεού δεδωρημένη αυτώ εμπειρία, επέθηκε τον οίνον και το έλαιον των ευαγγελικών διδαγμάτων των Ι. Κανόνων και των θεσμίων της Ορθοδόξου ημών Εκκλησίας. Συνετελέσθη ούτως έργον ανθρώπινον μεν κατά την ατέλειαν, καρποφόρον όμως εν τοις αποτελέσμασιν»(661). Η Ιεραρχία έψαυσεν όντως την πληγήν της Εκκλησίας και όση αυτή δύναμις επεδίωξε την θεραπείαν αυτής. Έκαμε θετικά προς τα πρόσω βήματα, ασκήσασα μετά συνέσεως την οικονομίαν έναντι κληρικών και λαϊκών(622). Είναι προς τούτοις, αληθές ότι, ως διελάμβανε και το επίσημον Μήνυμα της Ιεραρχίας πρός τον εύσεβή Ελληνικόν λαόν, η Εκκλησία εξήτασε το παλαιοημερολογιτικόν «με πνεύμα χριστιανικής αγάπης και συγκαταβάσεως» απιδούσα κυρίως εις τους εξ ευσεβείας και ζήλου προς την ορθόδοξον πίστιν, ακολουθούντας το παλ. ημερολόγιον πιστούς, χάριν των οποίων εδέχθη και αύθις όπως διαθέση τους κανονικούς ιερείς της Εκκλησίας, ενώ αντιθέτως «διά τους ψευδοϊερείς και τους ψευδεπισκόπους των παλαιοημερολογιτών τους μη έχοντας χειροτονίαν υπό κανονικών Επισκόπων» απεφάσισε την εφαρμογήν των νόμων(663). Αλλ' εν τη πράξει η εφαρμογή των νόμων κατά των παλαιοημερολογιτών ψευδοαρχιερέων προσέκρουσεν εις την άρνησιν της Εκκλησίας όπως αναγνωρίση αυτοίς την ιδιότητα του κληρικού και παραπέμψη τούτους εις δίκην ενώπιον των εκκλησιαστικών Δικαστηρίων ως αρμοδίων διά την επιβολήν αυτοίς κανονικών κυρώσεων. Ούτω παρέμεινεν ανοικτή κατ' αυτών μόνη η θύρα των ποινικών Δικαστηρίων και των διοικητικών μέτρων επί τη βάσει της υπ' αριθμ.45/1951 ΠΥΣ(664). Τούτο εγνώρισεν η ΙΣ. δι' Εγκυκλίου τοις Σεβ. Ιεράρχαις, επισημειώσασα ότι διά τους λαϊκούς παλαιοημερολογίτας τους αρνουμένονς όπως εξυπηρετώνται υπό κανονικών ιερέων, δέον να απαγορευθή πάσα ετέρας μορφής εξυπηρέτησις (διοικητική-ληξιαρχική κλπ.) (665).
Αλλ' ενώ η Εκκλησία ανέμεινε παθητικώς την εις τους κόλπους αυτής προσέλευσιν των πεπλανημένων αι παλαιοημερολογιτικαί παρατάξεις δεν επέδειξαν εσωτερικήν οργανικήν υγείαν και δεν απέβαλον του σώματος αυτών τα σεσηπότα μέλη, εις τρόπον ώστε να διευκολύνωσι την προσέγγισιν αυτών προς την Εκκλησίαν. Το αποτέλεσμα; όθεν, των ληφθεισών αποφάσεων υπήρξεν ασήμαντον. Ήδη εν έτει 1960 η Εκκλησία ηναγκάζετο να επικαλήται την συνδρομήν της Πολιτείας προς εφαρμογήν της υπ' αριθμ. 45/1951 ΠΥΣ και να αναλαμβάνη διαφωτιστικόν των οργάνων αυτής ρόλον(666) ενώ το πρόβλημα παρέμενεν εν τη ουσία αυτού άλυτον. Την έννοιαν ταύτην είχεν άλλωστε και υπό της εν Ρόδω συνελθούσης εν έτει 1961 Α' Πανορθοδόξου Διασκέψεως συμπερίληψις εν τω καταλόγω των θεμάτων της Μεγάλης Πανορθοδόξου Συνόδου και του ημερολογιακού.
Κατά ταύτα οι παλαιοημερολογίται εκράτουν μετά φανατισμού τας θέσεις
αυτών, μη προβαίνοντες εις υποχωρήσεις έναντι της Εκκλησίας, ήτις, εν τούτοις είχεν εκδηλώσει την διάθεσιν όπως τείνη χείρα καταλλαγής προς αυτούς.
«Οι Τρεις Ιεράρχαι» αναφερόμενοι εις το παλαιοημερολογιτικόν εν έτει 1960 διεπίστουν την στασιμότητα αυτού και προύτεινον την υπό της Εκκλησίας
ανάληψιν πρωτοβουλίας συνισταμένης εις την μετ' αγάπης και συνέσεως αναγνώρισιν των παλαιοημερολογιτών ως θρησκευτικής ομάδος δικαιουμένης του σεβασμού και της στοργής της Εκκλησίας «χάριν των υψίστων συμφερόντων
της Ορθοδοξίας»(667).
Σημειώσεις
651. «ΚΕΟ» Οκτώβριος 1956 σ. 3.
652. Διάγγελμα Ι.Σ. ΓΟΧ Ελλάδος σ. 25. Βλ. και ευμενές περί του Αρχιεπ/που Δωροθέου σχόλιον εν: «Η Φ.Ο.» 1957 φ. 265 σ. 8 επί τη εκδημία αυτού.
653. «Εκκλησία» 1957 σ. 337. Βλ. και «Βραδυνήν» 19-8-1957, «Η Φ.Ο.» 1957 φ. 267 σ. 5.
654. ΚώΔΙΣ 1957-1958 σ. 257, 272, 299.
655. Παρά το γεγονός ότι ο Ακαρνανίας Ιερόθεος εδήλωσεν εν τη συνεδρία ταύτη ότι θεωρεί το ζήτημα τοϋτο λελυμένον, κατόπιν της γνωστής υπ' αριθμ. 45/1951 ΠΥΣ και ότι επομένως παρέλκει πάσα νέα περί αυτού συζήτησις (ΚώΙΣΙ 1958 τ. Α' σ. 95 ). Αντιθέτως ο εισηγητής Μητροπολίτης Αττικής Ιάκωβος εχαρακτήρισε τούτο ως «χαίνουσαν και πυορροούσαν πληγήν εν τω σώματι της αγιωτάτης Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ελλάδος» εκφυλισθείσαν «εις χριστοκαπηλείαν ειδεχθεστάτου τύπου» (ΚώΙΣΙ 1958 τ. Α' σ. 97 ).
656. ΚώΙΣΙ 1958 τ. Α' σ. 96.
657. Επί του θέματος τούτου, ως προελέχθη, η ΔΙΣ ηκολούθησε γραμμήν επαμφοτερίζουσαν. Ούτως εν τη συνεδρία αυτής της 2-2-1959 διηυκρίνησε δι' Εγκυκλίου ότι αι περί ων ο λόγος χειροτονίαι αναγνωρίζονται αφ' ης οι δύο ούτοι Επίσκοποι εχειροτονήθησαν (ΚώΔΙΣ 1959-1961 σ. 105 ) μη αναγνωρίσασα τας χειροτονίας του Βαρυκοπούλου (απόφασις ΔΙΣ της 15-12-1959 ΚώΔΙΣ 1959-1961 σ. 299 ). Ενώ βραδύτερον η αυτή ΔΙΣ υπό διάφορον σύνθεσιν απεφάνθη εν τη συνεδρία της 14-5-1963 ότι η χειροτονία του Π.Π. είναι «άκυρος και ανύπαρκτος άτε του χειροτονήσαντος Επισκόπου Διαυλείας, νυν Σεβ. Σιατίστης, μη έχοντος κατά την χειροτονίαν του ανωτέρω ανεγνωρισμένην Αρχιερωσύνην» (ΚώΔΙΣ 1962-1964 σ. 167 ).
658. ΚώΙΣΙ 1958 τ. Α' σ. 108-111.
659. ΚώΙΣΙ 1958 τ. Α' σ. 133-134. Περί της κατ' οικονομίαν αναγνωρίσεως του παρ' αιρετικού τελεσθέντος βαπτίσματος βλ. και Κ. Ράλλη, Βάπτισμα αιρετικών εν ΑΕΚΔ 1948 σ. 9-23.
660. ΚώΙΣΙ 1958 τ. Α' σ. 160 και ΚώΔΙΣ 1959-1961 σ. 153. Εν σχέσει προς το έγκυρον ή μη των υπό παλαιοημερολογιτών «ιερέων» τελουμένων γάμων διετυπώθησαν, κατά καιρούς, αντιμαχόμεναι απόψεις ευρούσαι απήχησιν και εν τη νομολογία. Ούτω δέχονται το έγκυρον αυτών η υπ' αριθμ. 1/7-1-1947 Γνωμοδότησις του Εισαγγελέως του Α.Π. Αγγ. Μπουροπούλου, εφ' όσον ο ιερολογήσας ιερεύς είναι κανονικώς κεχειροτονημένος και δεν έχει αμετακλήτως καθαιρεθή. Άλλως oι τοιούτοι γάμοι είναι ανυπόστατοι και μη καταχωριστέοι εις τα ληξιαρχικά βιβλία (Βλ. παρά ΑΕΚΔ 1947 σ. 197-198. Πρβλ. και Λαρίσης Δωροθέου, Παρατηρήσεις επ' αυτής συμφωνούντος κατ' αρχήν και τονίζοντος ότι oι υπό παλαιοημερολογιτών «Αρχιερέων» χειροτονηθέντες ιερείς θεωρούνται καθηρημένοι αυτοδικαίως (ΑΕΚΔ 1947 σ. 289-290).
661. ΚώΙΣΙ 1958 τ. Β' σ. 220.
662. Περί το ζήτημα της αναχειροτονήσεως των παλαιοημερολογιτών κληρικών βλ. συμπληρωματικώς και Διον. Ματαράγκα, επιστολήν εν «Εκκλησ. Βήματι» (τ. Ιουλίου 1953 σ. 5) καθώς και τας σχετικάς αποφάσεις της ΔΙΣ της 14-2-1961 (ΚώΔΙΣ 1961-1962 σ. 36) της 28-2-1961 (ένθ. ανωτ. σ. 42 ) της 14-3-1961 (ένθ' ανωτ. σ. 72) της 21-3-1961 (ένθ' ανωτ. σ. 78 ) και 6-4-1962 (ένθ' ανωτ. σ. 378 ) δι' ων εκηρύχθησαν ανύπαρκτοι χειροτονίαι τελεσθείσαι υπό καθηρημένων και ενετάλη είτε ο αποσχηματισμός αυτών είτε η αναχειροτόνησις αυτών. Τους έχοντας όμως κανονικήν χειροτονίαν η Ι.Σ. εδέχθη άνευ αναχειροτονήσεως. Βλ. σχετικώς αποφάσεις ΔΙΣ της 15-12-1961 (ΚώΔΙΣ 1961-1962 σ. 301).
663. «Εκκλησία» 1958 σ. 482.
664. ΚώΔΙΣ 1959-1961 σ. 104. Βλ. και την υπ' αριθ. 50/1-4-1959 σχετικήν Εγκύκλιον του Υπουργείου Εσωτερικών.
665. ΚώΔΙΣ 1959-1961 σ. 105, 153.
666. Απόφασις ΔΙΣ της 8-3-1960 εν ΚώΔΙΣ 1959-1961 σ. 349. Βλ. και σχετικήν απόφασιν ΔΙΣ της 28-11-1963 εν σχέσει προς επισημανθείσαν δραστηριότητα παλαιοημερολογίτου «ιερέως» εν Πτολεμαΐδι και επιδειχθείσαν αδράνειαν της οικείας αστυν. αρχής (ΚώΔΙΣ 1962-1964 σ. 390 ). Αντιθέτως oι παλαιοημερολογίται εζήτουν την κατάργησιν της «φρικτής ταύτης Πράξεως». «Η Φ.Ο.» 1959 φ. 327 σ. 4.
667. «Οι Τρεις Ιεράρχαι» 1960 σ. 94. Πρβλ. και το υπ' αριθμ. 835/362/ 22-4-1964 συνοδικόν έγγραφον προς το Υπουργείον Εθν. Παιδείας και Θρησκευμάτων, εν ω, εις απάντησιν ερωτήματος αυτού εάν δέoν να διατηρηθή εν ισχύι η υπ' αριθμ. 45/1951 ΠΥΣ, διαλαμβάνετο η της ΙΣΙ του έτους 1958 θέσις περί εφαρμογής των κειμένων νόμων κατά των παλαιοημερολογιτών.
|
|
|
