|
"ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΙΣ
ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΗΜΕΡΟΛΟΓΙΤΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ
ΚΑΤΑ ΤΕ ΤΗΝ ΓΕΝΕΣΙΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΙΝ ΑΥΤΟΥ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ"
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Κ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΪΔΗ,
† Αρχιεπισκόπου Αθηνών |
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΕΜΠΤΟΝ
ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΗΜΕΡΟΛΟΓΙΤΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ
Ι. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΡΩΤΗ 1924-1934: Δεκαετία ιδεολογικής διαμάχης και αντιεκκλησιαστικής δραστηριότητος
Φάσις Δευτέρα: 1927-1934
2. Ηπία κατ' αρχήν υπό της Εκκλησίας αντιμετώπισις του παλαιοημερολογιτικού ζητήματος.
Η εκκλησιαστική κατάστασις εν Ελλάδι λήγοντος του 1927 έτους, ήτο αρκούντως σοβαρά εν σχέσει προς το παλαιοημερολογιτικόν. Οι παλαιοημερολογίται
αναθαρρήσαντες εκ της, ης ετύγχανον, υποστηρίξεως εκ μέρους παραγόντων τινων
της Πολιτείας(270), ήρξαντο αξιούντες ου μόνον την ακώλυτον τέλεσιν υπ' αυτών
των εις την λατρείαν αυτών αφορώντων, αλλά και την ακύρωσιν της περί προσχωρήσεως εις το διωρθωμένον Ιουλιανόν Ημερολόγιον αποφάσεως της Εκκλησίας, υποβαλόντες σχετικήν αίτησιν προς την ΔΙΣ, παραπεμφθείσαν υπ' αυτής «προς συζήτησιν και λήψιν αποφάσεων» εις την ΙΣΙ(271). Αλλ' η ΙΣΙ, συγκληθείσα εν Αθήναις εκτάκτως τη 11 Ιουνίου 1928, ησχολήθη με το νομοσχέδιον «περί της διοικητικής αφομοιώσεως των Μητροπόλεων των Ν. Χωρών μετά της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος» και με το της διοικήσεως των εκκλησιαστικών κτημάτων, αποφυγούσα πάσαν περί του ημερολογιακού συζήτησιν, καίτοι το όλον ζήτημα προσελάμβανεν οσημέραι διαστάσεις (272). Το γεγονός εξ άλλου της παντελούς καταργήσεως της νηστείας των Αγ. Αποστόλων εν έτει 1929 επέτεινε την όξυνσιν των πνευμάτων και προσέφερεν όπλα εις την παράταξιν των παλαιοημερολογιτών(273).
Κατά την συνελθούσαν από 14 Ιουνίου - 6 Ιουλίου 1929 ΙΣΙ το παλαιοημερολογιτικόν
εξητάσθη εκτενώς εν ταις συνεδρίαις 2 - 3 Ιουλίου 1929(274), καθ' ας εισηγούμενος
σχετικώς ο Αρχιεπ/πος Χρυσόστομος επανέλαβε τας γνωστάς ήδη απόψεις της
Εκκλησίας, επιμείνας επί του σημείου ότι «πάσαι αι μετά την εισαγωγήν της διορθώσεως του Ημερολογίου συνελθούσαι συνελεύσεις της Ιεραρχίας και αι Σύνοδοι επεκύρωσαν την ληφθείσαν απόφασιν» αναγνούς εις επιβεβαίωσιν «τα σχετικά έγγραφα και τα Πρακτικά των Συνόδων»(275).
Επηκολούθησε μακρά, διεξοδική και «θορυβώδης»(276) συζήτησις, καθ' ήν οι
Ιεράρχαι διετύπωσαν απόψεις κατά πολύ απ' αλλήλων απεχούσας(277),
γεγονός όπερ μαρτυρεί την εκ της διαφόρου εκτιμήσεως της καταστάσεως
σοβούσαν διάστασιν γνωμών των Ιεραρχών. Παρά ταύτα η ΙΣΙ, αποδεχθείσα πρότασιν του Θεσσαλονίκης Γενναδίου, απεφάσισεν όπως διατηρηθή μεν το ημερολογιακόν καθεστώς, καταβληθή δε προσπάθεια διά διαφόρων μέσων, πλην βίας, προς διαφώτισιν των πεπλανημένων και επάνοδον αυτών εις τους κόλπους της Εκκλησίας(278), μη γενομένης δεκτής συμπληρωματικής προτάσεως του Σάμου Ειρηναίου περί ασκήσεως οικονομίας κατά την σύνεσιν των Ιεραρχών. Εν τή συνεδρία δε της 3-7-1929 η ΙΣΙ απέρριψε πρότασιν του Μακ. Προέδρου όπως, προκειμένου ίνα, πρώτον μεν επανέλθη «η διασπασθείσα χθες αγαστή ομοφωνία της Ιεραρχίας επί όλων των ζητημάτων και δεύτερον ίνα η ΔΙΣ διά του κύρους της καλύπτη εκάστοτε τους Αρχιερείς», μη αποκλεισθώσι τα μέτρα συνέσεως(279), και ενέκρινε την εξής πρότασιν του Κορινθίας Δαμασκηνού : «Η Ιεραρχία, μετά την
χθεσινήν απόφασίν της επί του Ημερολογιακού ζητήματος, θεωρεί μη επιτρεπομένην
νέαν συζήτησιν επ' αυτού, οριστικώς λελυμένον. Περιττήν δε θεωρεί την πρότασιν του Μακ. Προέδρου περί μέτρων συνέσεως υπό της ΔΙΣ, διότι οίκοθεν νοείται, ότι πας Αρχιερεύς δύναται πάντοτε να ζητή τας οδηγίας και την συμβουλήν της Ι. Σ. επί παντός θέματος της επαρχίας του»(280).
Το όπερ εθεώρει «οριστικώς λελυμένον» η ΙΣΙ ζήτημα επανήλθεν εις το προσκήνιον, εν τη συνεδρία, αυτής της 5-7-1929, ότε ο Μητροπολίτης Κασσανδρείας Ειρηναίος ανέφερεν, ότι ομού μετά των Μητροπολιτών Δρυινουπόλεως Βασιλείου και Δημητριάδος Γερμανού συνέταξεν Υπόμνημα επί του εν λόγω ζητήματος και προύτεινεν όπως τούτο αναγνωσθή(281) Η τοιαύτη πρότασις αρχικώς μεν απεκρούσθη υπό της πλειοψηφίας, καμφθείσης όμως προ της επιμονής αυτού και απειλής συνάμα, ότι «εν εναντία περιπτώσει θα δημοσιεύση αυτό» διά του τύπου(282). Η ανάγνωσις του υπομνήματος τούτου εν τούτοις επετράπη να γίνη «ίνα πιστωθή αν (το κείμενον) είναι το αυτό προς το δημοσιευθέν εις τον τύπον» ως τούτο συνάγεται εκ των Πρακτικών, εις τα οποία σημειωτέον δεν κατεχωρίσθη(283). Ουχ' ήττον η ανάγνωσις αύτη ήγειρε ζωηράς διαμαρτυρίας εκ μέρους των λοιπών Σεβ. Ιεραρχών, επισημανθεισών άμα ιστορικών τινων ανακριβειών του υπομνήματος ιδία ως προς τον περί ημερολογίου πλαστογραφημένον Κανόνα της επί Ιερεμίου Β' του Τρανού συνελθούσης εν Κων/λει τω 1593 Συνόδου, ον συμπεριέλαβον εν τω διαληφθέντι Υπομνήματι αυτών οι τρεις ούτοι Αρχιερείς. Το υπόμνημα τούτο απεδοκίμασεν η ΙΣΙ διά ψήφων 41, αποφασίσασα την έκδοσιν σχετικού ανακοινωθέντος(284).Ητο φανερόν ότι εσόβει ήδη διαίρεσις εις τους κόλπους της Ιεραρχίας εξ αιτίας του ημερολογιακού, όπερ ο «Πάνταινος» εχαρακτήριζε νυν ως «λιποψυχούν» ζήτημα εν τη Εκκλησία της Ελλάδος(285) πράγμα όπερ ηνάγκασε τον Αρχιεπ/πον Χρυσόστομον ίνα, κατά την αποχαιρετιστήριον αυτού προσφώνησιν προς τα μέλη της Ιεραρχίας επί τη λήξει των εργασιών αυτής, τονίση ότι «είναι ανάγκη να καταβληθή πάσα προσπάθεια ίνα η Εκκλησία της Ελλάδος φανή ανταξία των συμπαθειών των άλλων ορθοδόξων Εκκλησιών, επωφελουμένη και εξ αυτών των παρουσιαζομένων αντιγνωμιών». Και συνεχίσας παρετήρησε: «Δεν υπάρχει δ' αμφιβολία ότι και επί του ημερολογιακού δεν θα παρουσιασθή διαίρεσις και θα εφαρμοσθή το παράγγελμα των Ι. Κανόνων «η των πλειόνων ψήφος κρατείτω»(286).
Η διαίρεσις, εν τούτοις αύτη, προς δικαιολόγησιν της οποίας προυβάλλοντο υπό
των αντιδρώντων εις την έναντι των παλαιοημερολογιτών στάσιν της Εκκλησίας
Ιεραρχών, λόγοι συνειδήσεως και δη και η ανάγκη όπως κλεισθή άπαξ διά
παντός η θύρα δι' ης εισήλασαν εν τη Εκκλησία, καινοτομίαι απαράδεκτοι(287),
συνίστα σοβαρώτατον παράγοντα εν τη εξελίξει του όλου ζητήματος, τοσούτω
μάλλον όσω αύτη προεξετείνετο επί του ποιμνίου και ενίσχυε την τάσιν των
παλαιοημερολογιτών προς απαρτισμόν ιδίας ανεξαρτήτου παρατάξεως εντός των κόλπων της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Σημειώσεις
270. Ο Υπουργός Εσωτερικών Π. Τσαλδάρης εκοινοποίει τή 23-12-1926 προς τας Διοικήσεις Χωροφυλακής προς συμμόρφωσιν το υπ' αριθμ. 70027/22-12-1926 έγγραφον του Υπουργού Εθν. Παιδείας και Θρησκευμάτων περί ακωλύτου τελέσεως υπό των παλαιοημερολογιτών της λατρείας αυτών εν ιδιοκτήτοις εξωκκλησίοις, δεδομένου ότι «η Αρχιεπισκοπή Αθηνών ουδεμίαν επί τούτου αντίρρησιν έχει πλην του ότι οι τυχόν ιερείς, οίτινες ήθελον λειτουργήσει κατά το παλαιόν ημερολόγιον τιμωρηθήσονται δια τούτο συμφώνως προς τα κεκανονισμένα». Βλ. Σ. Καραμήτσου - Γαμβρούλια, ένθ. ανωτ. σ. 75-76. Ο Θηβών Συνέσιος εν τη ΙΣΙ του 1929 υπεστήριξε ότι το παλαιοημερολογιτικόν «θα είχεν οριστικώς τελειώσει αν η Κυβέρνησις δεν ενήργει παρέχουσα ενθαρρύνσεις εις τους παλ/τας». (ΚώΙΣΙ, 1929 σ. 213 ). Πρβλ. και «Η Αρχιεπισκοπή Αθηνών κατά το 1927», εν: «Ανάπλασις» 1928 σ. 17 ένθα υποστηρίζεται ότι «εξηκολούθησαν και κατά το έτος τούτο αι εκ των λεγομένων «παλαιοημερολογιτών» προκαλούμεναι ανωμαλίαι, επιταθείσαι μάλιστα ένεκα της προς αυτούς επιδειχθείσης προς καιρόν εκ μέρους του Υπουργείου Παιδείας ευνοίας».
271. Η ΔΙΣ εξέδοτο και σχετικήν δήλωσιν δημοσιευθείσαν εν τη «Εκκλησία» (1928 σ. 46). Εκτενέστερον ανακοινωθέν της ΔΙΣ όρα εν: «Εκκλησία» 1928 σ. 67. Εν τω μεταξύ η επί τοιούτου επιπέδου ανακίνησις του ζητήματος προυκάλεσε την αντίδρασιν του εμπορικού κυρίως κόσμου, υποβαλόντος διαμαρτυρίας προς την Κυβέρνησιν (Βλ. «Εκκλησίαν» 1928 σ. 63, 69-70 ). Παραλλήλως oι οπαδοί του παλ. ημερολογίου, επιδοθέντες και εις διά του τύπου ζωηράν προβολήν των απόψεων αυτών, επεδίωξαν την δημιουργίαν δυσμενούς διά την Εκκλησίαν κλίματος, εντός του οποίου αύτη ευρεθείσα, αντιπαρέταξε την αγάπην και συγγνώμην προς οιονδήποτε πλανηθέντα και επιστρέφοντα. Βλ. και Πολυκάρπου, Μητροπολίτου Γόρτυνος, Oι Παλαιοημερολογίται και ο αγών υπέρ της ευσεβείας, εν: «Εκκλησία» 1928 σ. 185-186. Την ανάγκην καταπείσεως των ηγετών των παλαιοημερολογιτών όπως μη αρθρογραφώσιν, επεσήμανεν ο Θεσσαλονίκης Γεννάδιος εν συνεδρία της ΙΣΙ της 2-7-1929 (ΚώΙΣΙ, 1929 σ. 214).
272. Βλ. «Εκκλησίαν» 1928 σ. 190, 198 και Ανδρ. Καρατζά, Επί της μεταβολής του θρησκευτικού Ημερολογίου, εν: «Η. Φ. Ο.» 1928 φ. 8 σ. 6 ένθα και καταγγελία περί του φόνου παλαιοημερολογίτου τινος εν Μάνδρα Ελευσίνας υπό των οργάνων της τάξεως.
273. Την κατάργησιν της νηστείας αντιμετώπισεν η Εκκλησία δι' ειδικής διατάξεως μετ' απόφασιν των Ι. Συνόδων τόσον του Οικουμ. Πατριαρχείου, όσον και της Εκκλησίας της Ελλάδος. Βλ. «Εκκλησίαν» 1928 σ. 298, 317, 385, και 1929 σ. 23.
274. Μη περιληφθεν αρχήθεν εν τη Ημερησία Διατάξει συνεζητήθη μετά πρότασιν τoυ Χαλκίδος Γρηγορίου, όστις εν τη α' συνεδρία είπεν ότι «η Ιεραρχία πλην των δύο ζητημάτων, άτινα έχει υπό συζήτησιν πρέπει να συζητήση και εν έτερον ζήτημα εξ ου χειμάζονται πολλαί Μητροπόλεις. Χωρία ολόκληρα έφυγον από την Εκκλησίαν, ιερείς δε τινες δεν αναγνωρίζουσι την Εκκλησίαν. Εδημιουργήθη κατάστασις αφόρητος, διότι άλλα διατάσσει η Πολιτεία και άλλα η Εκκλησία». Την πρότασιν ταύτην, προς ην συνετάχθη και ο Δημητριάδος Γερμανός, εποιήσατο δεκτήν η ΙΣΙ, αποφασίσασα όπως ασχοληθή με το ζήτημα τούτο «μετά το πέρας των συζητήσεων επί των τεθειμένων δύο ζητημάτων ενώπιον αυτής» (ΚώΙΣΙ, 1929 σ. 85-86). Αφορμήν προς συζήτησιν παρέσχεν ωσαύτως υποβληθέν προς την ΙΣΙ υπόμνημα του Προέδρου των παλαιοημερολογιτών Γρ.Ευστρατιάδου (ΚώΙΣΙ, 1929 σ. 211) και υποβολή αθρόων τηλεγραφημάτων εκ μέρους παλαιοημερολογιτών, περί της πραγματικής προελεύσεως και βαρύτητος των οποίων βλ. τηλεγράφημα του Νιγρίτης Ευγενίου εν: «Εκκλησία» 1929 σ. 221.
275. ΚώΙΣΙ, 1929 σ. 211.
276. ΚώΙΣΙ, 1929 σ. 217.
277. Oι Κοζάνης Ιωακείμ, Γόρτυνος Πολύκαρπος, Θηβών Συνέσιος, Ναυπακτίας Αμβρόσιος και Παροναξίας Ιερόθεος υπεστήριξαν ότι το ζήτημα είναι λελυμένον και πάσα οπισθοδρόμησις αποκλείεται. Έτεροί τινες ως oι Χαλκίδος Γρηγόριος, Κασσανδρείας Eιρηναίος, Μαρωνείας Άνθιμος, Ξάνθης Πολύκαρπος, Φλωρίνης Χρυσόστομος, Δρυινουπόλεως Βασίλειος, Αδριανουπόλεως Πολύκαρπος κ.ά., προύτεινον την άσκησιν οικονομίας και επιειείκειαν χάριν της ειρηνεύσεως της Εκκλησίας. Κατά τον Ναυπακτίας Αμβρόσιον «oi θορυβούντες παλαιοημερολογίται (ήσαν ) ελάχιστοι... εξ ασεβείας μάλλον και συμφέροντος κινούμενοι». (ΚώΙΣΙ, 1929 σ. 213).
278. ΚώΙΣΙ, 1929 σ. 216.
279. ΚώΙΣΙ, 1929 σ. 220. Την τοιαύτην διάστασιν γνωμών η «Εκκλησία» εχαρακτήρισεν ως «μικράν τινα διχογνωμίαν» εκδηλωθείσαν κυρίως λόγω της αντιλήψεως «ωρισμένων Ιεραρχών όπως γίνεται εξοικονόμησίς τις διά τας ιεροτελεστίας των λεγομένων παλαιοημερολογιτών». («Εκκλησία» 1929 σ. 240 ). Αντιθέτως ο καθηγ. Γ. Κονιδάρης αποδίδει εις τας αντιθέσεις των Ιεραρχών την γένεσιν του παλαιοημερολογιτισμού. (Γ. Κονιδάρη, Εκκλησ. Ιστορία Ελλάδος Β' 1970 σ. 271).
280. ΚωΙΣΙ, 1929 σ. 220. Πρβλ. και Εγκύκλιον Μητροπολίτου Καλαβρύτων Τιμοθέου προς τους κατοίκους της επαρχίας αυτού περί της πλάνης των ακολουθούντων το παλ. ημερολόγιον, εν: «Εκκλησία» 1929 σ. 209 επ.
281. Oι αυτοί υπέγραψαν και διαμαρτυρίαν μετά δηλώσεως ότι θα συνεχίσωσιν ανεχόμενοι την ημερολογιακήν μεταβολήν ύπό τον όρον ότι θα κλεισθή υπό της ΙΣΙ η θύρα των καινοτομιών εν τη Εκκλησία και θα παύσωσιν οι κατά των παλαιοημερολογιτών διωγμοί. Βλ. και Πολυκάρπου, Επισκόπου Διαυλείας, Ποία η απόφασις...σ. 24-25. Πρβλ. και ΚώΙΣΙ, 1929 σ. 223.
282. ΚώΙΣΙ, 1929 σ. 231.
283. ΚώΙΣΙ, 1929 σ. 231. Αποσπάσματα αυτού όρα εν: «Ζωή» 1929 σ. 211-213, 222-223. Σημειωτέον ότι ο Μητροπολίτης Κασσανδρείας Ειρηναίος είχε και εν έτει 1924 εκδηλώσει την αντίθεσιν αυτού προς την περί «διορθώσεως» του ημερολογίου συνοδικήν απόφασιν, υποστηρίξας ότι δι' αυτής είχον καταπατηθή θεμελιώδεις Αποστολικοί Κανόνες και διατάξεις Οικουμενικών Συνόδων (Ζ' Αποστολικός, Α' Αντιοχείας, ΟΓ' Καρθαγ.) ενώ παραλλήλως επετίθετο λαύρως κατά τε του Πατριάρχου Μελετίου Μεταξάκι, ως καινοτόμου και του υπ' αυτού συγκληθέντος Πανορθοδόξου Συνεδρίου.
284. Το δημοσιευθέν εν τη «Εκκλησία» (1929 σ. 208 ), ανακοινωθέν της ΙΣΙ υπογράφουσι 45 Ιεράρχαι εν οις και οι Μαρωνείας Άνθιμος, Καστορίας Ιωακείμ, Μυτιλήνης Ιάκωρος και Κερκύρας Αθηναγόρας, οίτινες δεν αναφέρονται μεν εν τοις Πρακτικοίς ως εγκρίνοντες το περιεχόμενον αυτού, έχουσι δ' όμως oι τρείς πρώτοι εξ αυτών υπογράψει ιδιοχείρως εν τέλει των Πρακτικών. Πρβλ. ΚώΙΣΙ, 1929 σ. 232, 237. Εν τω ανακοινωθέντι παρείχετο η πληροφορία, ότι το υπό τύπον υπομνήματος δημοσίευμα πρωϊνών τινων εφημερίδων, εμφανιαθέν ως προερχόμενον «εκ μέρους δήθεν Αρχιερέων των Νέων Χωρών, άνευ ουδεμιάς υπογραφής» παρεσκεύασεν ο Μητροπολίτης Κασσανδρείας «υπογραφέν και υπό δύο ετέρων Ιεραρχών, αλλά δεν κατέθηκεν αυτό επισήμως εν συνεδρία της Ιεραρχίας». Ακολούθως ηλέγχετο η πλαστογράφησις της αποφάσεως της εν Κων/λει Συνόδου και επανελαμβάνετο ομοφώνως η θέσις «ότι η γενομένη διόρθωσις του ημερολογίου δεν προσκρούει ούτε εις δόγματα, ούτε εις τας παραδόσεις, ούτε εις τους Ιερούς Κανόνας της Ορθοδόξου Εκκλησίας». Το εν λόγω ανακοινωθέν υπέγραψε μεν ο Μητροπολίτης Φλωρίνης Χρυσόστομος, όχι όμως και ο Δημητριάδος Γερμανός.
285. «Πάνταινος» 1930 σ. 68.
286. ΚώΙΣΙ, 1929 σ. 241. Ο Μητροπολίτης Κασσανδρείαις Ειρηναίος, ομιλήσας κατά την τελευταίαν συνεδρίαν, ετόνισεν ότι «υπήρξε βεβαίως και διαφωνία αλλ' αύτη προήλθεν ουχί εκ κακής προθέσεως αλλ' εξ αγάπης προς την Εκκλησίαν».
287. ΚώΙΣΙ, 1929 σ. 223.
|
|
|
