|
"ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΙΣ
ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΗΜΕΡΟΛΟΓΙΤΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ
ΚΑΤΑ ΤΕ ΤΗΝ ΓΕΝΕΣΙΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΙΝ ΑΥΤΟΥ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ"
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Κ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΪΔΗ,
† Αρχιεπισκόπου Αθηνών |
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
2. Το Ιουλιανόν Ημερολόγιον, το ανακύψαν εξ αυτού σφάλμα και αι απόπειραι διορθώσεως αυτού.
Οι Ρωμαίοι είχον ημερολόγιον ηλιακόν όπερ, αρχόμενον από κτίσεως Ρώμης, αρχικώς μεν εισήγαγεν ο Ρωμύλος (753-715 π.Χ.) αντικατέστησε δε ο Πομπήϊος Νουμάς (714-671 π.Χ.). Κατά το ημερολόγιον του Ρωμύλου το έτος απετελείτο εκ 304 ημερών, κατανεμομένων εις 10 μήνας, εξ ων οι τέσσαρες είχον ανά 31 ημέρας και οι εξ ανά 30(16). Η ατέλεια του Ρωμυλικού ημερολογίου, προφανής καταστάσα εκ του γεγονότος ότι αι 304 ημέραι αυτού δεν συναπαρτίζουσιν, εξ επόψεως χρονικής, εν πλήρες έτος, ωδήγησεν εις την επί Νουμά αντικατάστασιν αυτού, προστεθεισών εις τούτο 51 ημερών, ούτως ώστε το νέον τούτο ημερολόγιον να αποτελήται εκ 355 ημερών διηρημένων εις 12 μήνας(17). Αλλά και η προσθήκη αύτη απεδείχθη μετ' ου πολύ, ανίσχυρος προς τελείαν άρσιν της αταξίας. Την ανωμαλίαν επέτεινεν η προς θεραπείαν αυτής επιβληθείσα προσθήκη, ανά διετίαν, ενός επί πλέον μηνός, δεδομέ-νου ότι οι αναλαβόντες την ευθύνην της τοιαύτης προσθήκης ιερείς, είτε εξ αγνοίας, είτε από σκοπού, ίσως και δια λόγους εκλογικούς ή φορολογικούς(18) δεν ετήρουν πιστώς τας δοθείσας αυτοίς οδηγίας. Τω λογω τούτω επήλθε με γίστη ανωμαλία εις τον εορταστικόν των Ρωμαίων βίον, κορυφωθείσα επί
Ιουλίου Καίσαρος, ότε κατήντησε το έτος να αρχίζη 80 ημέρας προ του κανονικού(19).
Εντεύθεν ο Ιούλιος Καίσαρ, υπό την ιερατικήν αυτού ιδιότητα του Pontificis Maximi, επελήφθη της διορθώσεως της ανωμαλίας ταύτης και συγχύσεως, μεταρρυθμίσας το εν ισχύι, κατά τους χρόνους αυτού, ρωμαϊκόν ημερολόγιον, τη βοηθεία και κατά τας υποδείξεις του εξ Αλεξανδρείας Έλληνος αστρονόμου Σωσιγένους(20).
Ούτος, λαβών ως βάσιν την φαινομενικήν κίνησιν του ηλίου, και αποδεξάμενος ούτω το ηλιακόν έτος, ώρισε τούτο εκ 365 ημερών και 6 ωρών κατανεμομένων εις 12 μήνας, υιοθετήσας κύκλον εκ 4 ετών περιλαμβανόντων εν τω συνόλω 1461 ημέρας, εξ ων τα τρία πρώτα εκ 365 ημερών και 6 ωρών(21) έκαστον, το δε τέταρτον εκ 366 ημερών κληθέν βίσεκτον(22). Το νέον τούτο ημερολόγιον, καταρτισθέν τω 45 π.Χ. και τεθέν εις εφαρμογήν καθ' άπασαν την Ρωμαϊκήν Επικράτειαν τω 44 π.Χ., ωνομάσθη Ιουλιανόν(23) αργότερον δε κατέστη το ημερολόγιον του εκχριστιανισθέντος Κράτους και του πεπολιτισμένου κόσμου.
Αλλά και το Ιουλιανόν τούτο Ημερολόγιον υπήρξεν ατελές, διότι η πραγματική διάρκεια του έτους είναι κατά 11', 12", και 55 μικροτέρα εκείνης του Ιουλιανού, ώστε κατά τούτο αύτη να η μακροτέρα. Η ανεπαίσθητος αύτη κατ' έτος διαφορά, εν διαστήματι 128 ετών έφθασε την μίαν ημέραν(24)
Ούτω το έτος του Ιουλιανού Ημερολογίου κατά μεν την εποχήν του Κυρίου είχε διάρκειαν 365 ημερών, 5 ωρών, 48' και 56", λήγοντος δε του ιστ' αιώνος είχεν εκπέσει εις 355 ημέρας, 5 ώρας, 48' και 47,5" εμφανίζον διαφοράν επί έλατον δέκα περίπου ημερών, της τοιαύτης διαφοράς ανελθούσης, κατά τους καθ' ημάς χρόνους, εις 13 ημέρας.
Το γεγονός τούτο, επισημανθέν εγκαίρως, ωδήγησεν εις πλείστας αποπείρας προς διόρθωσιν του σφάλματος. Κατά την Βυζαντινήν περίοδον, παρά το γεγονός ότι αι δυνατότητες διορθώσεως του ημερολογίου εμφανίζονται πως περιωρισμέναι(25), εν τούτοις έχομεν αξιολόγους τινάς προσπαθείας προς την κατεύθυνσιν ταύτην, ων η σπουδαιοτέρα ανήκει αναντιρρήτως εις τον Νικηφόρον Γρηγοράν (1295 εν Ηρακλεία Πόντου)(26). Ούτος συνέταξε σχέδιον διορθώσεως του ημερολογίου(27) όπερ υπέβαλε κατά την τάξιν(28) εις τον φιλόμουσον αυτοκράτορα Ανδρόνικον Α' τον Παλαιολόγον (1324) αρνηθέντα να διατάξη την εφαρμογήν αυτού προς αποφυγήν «συγχύσεως των αμαθών»(29) και εν όψει της εμφανιζομένης δυσχερείας προσαρμογής προς τούτο ιδία των ξένων λαών(30). Εκτός του Γρηγορά και έτεροί τινες κατέβαλον προσπαθείας αλλ' ακάρπους προς διόρθωσιν του σφάλματος του Ιουλιανού Ημερολογίου(31),τοσούτω μάλλον όσω ένεκα του σφάλματος αυτού η προς το πραγματικόν έτος διαφοροποίησις αυτού καθίστατο ολονέν και περισσότερον αισθητή.
Σημειώσεις
16. Σ. Στασινοπούλου, ένθ. ανωτ.σ.531. Ανθίμου, Μητροπολί-του Βιζύης. Το Ημερολογιακόν ζήτημα. Κωνσταντινούπολις 1922 σ. 11.
17. Σ. Στασινοπούλου, ένθ. ανωτ. σ. 531. Ανθίμου, Μητροπολί-του Βιζύης, ένθ. ανωτ. σ. 11-12.
18. Κ. Παπαδάκη, ένθ. ανωτ. σ. 283. Πρβλ. και Πολυκάρπου, Επισκόπου Διαυλείας, Η ήμερολογιακή μεταρρύθμισις. Αθήναι 1947 σ. 5.
19. Δ. Κατσή, Ημερολόγιον, έν: Θ.Η.Ε. τ. 6 σ. 47.
20. Δ. Κατσή, ένθ.ανωτ.σ.47. Ανθίμου Μητροπολίτου Βιζύης, ένθ. ανωτ. σ.12. Χρυσοστόμου (Α') Αρχιεπισκόπου Αθηνων..., Η διόρθωσις του Ιουλιανού Ημερολογίου. Αθήναι 1933 σ. 3. Του αυτού, Ημερολογιακά τ. Β' 1929 σ.12. Καλλινίκου, Μητροπολίτου Κυζίκου, Το Πάσχα, εν: «Ορθοδοξία» Α' σ. 507-508. Του αυτού, Επί του νέου Ημερολογίου, εν: «Εκκλησία» Α' σ. 428.
21. Ακριβέστερον 365 ημερών, 5 ωρών, 48' και 48".
22. Η εμβόλιμος αύτη ημέρα ετάχθη υπό του Ιουλίου Καίσαρος μετά την 24ην Φεβρουαρίου. Επειδή δε η 24η Φεβρουαρίου εκαλείτο Sextus Calendae (η έκτη των Καλενδών), η ημέρα αυτή εκλήθη Bis Sextus. Βραδύτερον αύτη ετάχθη μετά την 28ην Φεβρουαρίου. Πρβλ. και Γ. Αρβανιτάκην, εν: Μ.Ε.Ε. τ. ΙΒ' σ. 273 και Ματθαίον Βλάσταριν, Σύνταγμα κατά στοιχείον, εν: Ρ-Π Σύνταγματ. 6 σ. 405. «Κατά τέσσαρας ενιαυτούς μίαν ημέραν ταις τξε' προστίθεμεν, (διό) εξ ανάγκης την ισημερίαν συμβαίνει εν τοίς τ' ενιαυτοίς προ μιας ημέρας γίνεσθαι». Βλ. και Εγκύκλιον Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσοστόμου Α' υπ' αριθμ. 129/10-1-1936 εν: «Εκκλησία» 1936 σ. 18-19, ως και το από 16-10-1928 έγγραφον της Εκκλησίας της Ρουμανίας εν: «Ορθοδοξία» 1929 σ. 143.
23. Χρυσοστόμου (Α'), Αρχιεπισκόπου Αθηνών..., ένθ. ανωτ. σ. 3. Δ.Κατσή, Ημερολόγιον, εν: Θ.Η.Ε. τ. 6 σ. 47.
24. Χ. Παπαγεωργίου, ενθ. ανωτ. σ. 507. Π. Παναγιωτάκου -Σπ. Αλεξανδροπούλου, Η θέσις του ελληνικού παλαιοημερολογιακού ζητήματος, κατά το ισχύον εν Ελλάδι δίκαιον, εν: «Α.Ε.Κ.Δ.» 1951 σ.31. Βλ. και Επαμ. Κυβετού, Εκκλησιαστική του αστρονομικώς ορθού Ημερολογίου μεταρρύθμισις, εν: «Εκκλησιαστικός Φάρος» 1928 σ. 115. Αρχιμ. Ανθίμου Ρούσσα, Το Παλαιοημερολογητικόν, επί τη συμπληρώσει 50ετίας από της δημιουργίας του ζητήματος: Αθήναι 1974 σ.13.
25. Κατά τον Κ. Κrυmbαcher: «Dans le domaine de l'arithmetique, de la geometrie, de la geodesie, de l'astronomie, en un demi millenaire, les Byzantins n'ont presque rien produit». Βλ. Κ.Κrυmbacher, Histoire de la litterature byzantine. Fasc.IV σ.36. Eκδ. εν γαλλική μεταφράσει υπό Paul-Panayotis Charamis Αθήναι 1970.
26. Νικηφόρου Γρηγορά, βιβλία 7,13 έκδοσις Βόννης. Πρβλ. Φιλαρ. Βαφείδη, Εκκλησιαστική Ιστορία, Κωνσταντινούπολις 1922 τ. Γ' σ.124. Κατά πληροφορίας παρεχομένας ημίν υπό τον Γρηγορά και προ αυτού εγίνετο διόρθωσις του Ιουλιανού Ημερολογίου «μέχρι του εξ Αδάμ εξακισχιλιοστού έτους έγγιστα (792), το δε εξ εκείνου μέχρις ημών ουκ οίδ' όπως ερραθυμημένον το πράγμα και αδιόρθωτον έμεινεν» (Βλ, βιβλιοκρισίαν εις την «αναίρεσιν του ελέγχου του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου» του πρώην Φλωρίνης Χρυσοστόμου, εν: «Εκκλησία» 1937 σ.375). Ετέρας αποπείρας διορθώσεως είχον κάμει και oι Ισαάκιος μοναχός, Ματθαίος Βλάσταρις, Θεόδωρος Γαζής, Αλφόνσος Δ' ο της Καστίλης, και Γεώργιος Πλήθων Πρβλ. C. ΑΙexander: Πλήθωνος Νόμων συγγραφής τα σωζόμενα. Paris σ.58 εξ. 444 εξ.
27. «Προς γαρ τοις 365 νυχθημέροις τίθεμεν και ολόκληρον τέταρτον νυχθημέρου ενός, ουκ οφείλοντες ούτω» Βλ. Απάντησιν του Μητροπολίτου Κυζίκου Καλλινίκου προς τον Μητροπολίτην Κασσανδρείας Ειρηναίον εν: «Εκκλησία» 1924 σ. 428.
28. Πρβλ. Αικ. κ. Χριστοφιλοπούλου, Αι βάσεις του Βυζαντινού Πολιτεύματος, εν: «Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Επίσημοι λόγοι εκφωνηθέντες κατά το έτος 1971-1972» τ. ΙΣΤ'. Αθήναι, 1973 σ. 278 επ.
29. Βλ.Το ζήτημα των παλαιοημερολογιτών εν: «Ανάπλασις» 1932 σ. 299. Ο αυτοκράτωρ Ανδρόνικος, μετά γνώμην του αυτοκρατορικού Συμβουλίου, «προσήκατο μεν και ήσθη τη αποδείξει...τάχα δε και εμέλησε την διόρθωσιν αυτίκα επενεγκείν, αλλ' ίνα μη τούτο σύγχυσις μάλλον τοις αμαθέσι φανή και μερισμόν τη Εκκλησία επάγη, σεσιγημένον αφήκε το πράγμα και όλως ανεπιχείρητον. Μηδέ γαρ είναι ράδιον έφησεν άπαντας εν ταυτώ τους ανά πάσαν ήπειρον και νήσον ομοφύλους διαδραμείν και πείσαι μεταμαθείν την διόρθωσιν» (Νικηφόρου Γρηγορά, Ιστορίαι. Έκδοσις Βόννης σ. 364 εξ: Κων. Σάθα, Βιογραφικόν σχεδίασμα περί του Πατριάρχου Ιερεμίου Β'. Αθήναι 1870 σ. ξγ-ξδ. Χρυσοστόμου, Μητροπολίτου πρώην Φλωρίνης, Θέσις του εορτολογικού ζητήματος από απόψεως Κανονικής, Εκκλησιαστικής και Εθνικής, εν: Το Α' Πανελλαδικόν Συνέδριον των οπαδών του Ιουλιανού Εορτολογίου Αθήναι 1947 σ.36). Κ. Ψάχου, Το Ορθόδοξον ημερολόγιον εν: «Η.Φ.Ο.» 1928 φ. 5 σ.1.
30. «Εn 1325 iΙ (Gregoras) presenta a l' empereur un projet bien mis au point pour une correction au calendrier; mais celui-ci hesita a l' appliquer, sous pretexte qu' il etait tres dur de convaincre les peuples etrangers a acceprer la reforme» Κ. Krυmbacher ένθ. ανωτ. Fasc. I1 παράγραφος 128, σ.76, traduct. par Anne Ducasse 1969.Πρβλ. και Γ. Αρβανιτάκη ένθ. ανωτ.ΙΒ' σ. 274, Καλλινίκου,ΜητροπολΙτου Κυζίκου, ένθ. ανωτ. σ.508.
31. Περί τούτων (βλ. Β. Στεφανίδου, Εκκλησιαστική Ιστορία απ' αρχής μέχρι σήμερον. Αθήναι 1948 σ.702-703. Μ.Ε.Ε. τ.ΙΒ' σ.274, Καλλινίκου, Μητροπολίτου Κυζίκου, Το Πάσχα εν: «Ορθοδοξία» Α' σ. 443 επ. Ιωακείμ, Μητροπολίτου Δημητριάδος, ένθ. ανωτ. Β' σ.8, Φιλαρέτου Βαφείδη ένθ. ανωτ. σ.124.
|
|
|
