|
"ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΙΣ
ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΗΜΕΡΟΛΟΓΙΤΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ
ΚΑΤΑ ΤΕ ΤΗΝ ΓΕΝΕΣΙΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΙΝ ΑΥΤΟΥ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ"
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Κ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΪΔΗ,
† Αρχιεπισκόπου Αθηνών |
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
1. Τα ημερολόγια των αρχαίων λαών και η σημασία αυτών διά τον καθ' ημέραν βίον
Ο άνθρωπος, δημιουργηθείς παρά του αϊδίου ανάρχου και αχρόνου Θεού εν χρόνω(1) και εγχρόνως έκτοτε ζων, ησθάνθη αρχήθεν την ανάγκην τούτο μεν της διαιρέσεως του χρόνου εις ακριβείς περιόδους μεγάλας ή μικράς(2) προς προσδιορισμόν των χρονικών διαστημάτων και διευκόλυνσιν των κοινω-νικών και άλλων σχέσεων αυτού, τούτο δε του συστήματος μετρήσεως αυτών κατά μονάδας. Όθεν και κατόπιν παρατηρήσεων περιοδικών τινων ουρανίων φαινομένων, εφεύρε τα λεγόμενα ημερολόγια(3). Και αρχικώς μεν η μέτρησις του φυσικού χρόνου επεδιώκετο εμπειρικώς, τη βοηθεία μονάδων συναγομένων διά της παρατηρήσεως των ανακυκλουμένων αστρονομικών φαινομένων(4), βαθμηδόν όμως και κατ' ολίγον ο διακανονισμός των επί μέρους ημερολογιακών στοιχείων ήρξατο καθοδηγούμενος υπό επιστημονικών δεδομένων, εν συνδυασμώ πάντοτε προς τα διαληφθέντα φυσικά φαινόμενα(5). Τοιουτοτρόπως Ημερολόγιον και Αστρονομία συνεδέθησαν αμεσώτατα από των αρχαιο-τάτων χρόνων εις βαθμόν τοιούτον, ώστε η πρόοδος της δευτέρας να επηρεάζη εντονώτατα την αρτιότητα του πρώτου(6).
Πάντες οι αρχαίοι λαοί, άμα ως έφθασαν εις βαθμόν τινα πολιτισμού, ωμίλησαν περί μηνών και ετών(7). Αυτοί οι Χαλδαίοι(8) και οι Αιγύπτιοι και οι Εβραίοι και οι Πέρσαι, και μετ' αυτούς οι Πτολεμαίοι και οι Αιθίοπες και οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι διέθετον ίδιον έκαστος ημερολόγιον, έχοντες αναγάγει, και δη και εξ αλληλεπιδράσεως, εις επιστήμην την παρατήρησιν των αστέρων και της διαρκείας ωρισμένων της φύσεως φαινομένων(9) περί πολλού ποιούμενοι της Αστρονομίας ή Αστρολογίας, ήτις ανάγει τας ρίζας αυτής εις το έτος 3.800 ττ.Χ.(10).
Εκ των εν χρήσει παρά τοις αρχαίοις τούτοις λαοίς ημερολογίων, τα μεν ήσαν σεληνιακά (ώς λ.χ. το αρχαίον αραβικόν, το σινικόν),(11), τα δε ηλιακά (ως λ.χ. το Ιουλιανόν, το Γρηγοριανόν), έτερα δε σύμμεικτα (ηλιοσεληνιακά ή σεληνοηλιακά ως λ.χ. τό Ρωμαϊκόν, Ιουδαϊκόν)(12).
Διά των ημερολογίων τούτων οι αρχαίοι ούτοι λαοί επεδίωξαν όπως καλύψωσι κοινωνικάς τινάς αυτών ανάγκας(13), αλλ' η έλλειψις κοινού μεταξύ των ημερών αυτών μέτρου, ωδήγησεν εις περιπλοκάς και ανωμαλίας(14), αίτινες έσχον βαθείαν επίδρασιν εττί του καθ' ημέραν βίου αυτών, τοσούτω μάλλον όσω προς το ημερολόγιον συνήτrτοντο αρρήκτως βασικαί τινες περιοδικαί φάσεις της ποιμενικής, αγροτικής και θρησκευτικής ζωής αυτών(15). Αι τοιαύται ανωμαλίαι και αι εξ αυτών δυσμενείς επιπτώσεις επέτεινον την ανάγκην αναζητήσεως τελειοτέρου πως ημερολογιακού συστήματος, προς ανεύρεσιν του οποίου σύντονοι ήρξαντο καταβαλλόμεναι προσπάθειαι εκ μέρους των ειδικών, καταλήξασαι εις την πρότασιν συγκεκριμένων λύσεων.
Σημειώσεις
1. Γεν. 1,1 και 2,7.
2. Νικολάου, Μητροπολίτου Ερμουπόλεως, Το Ημερολόγιον διά μέσου των αιώνων και η σημερινή θέσις αυτού, εν : «Πάνταινος» 1935 σ. 299.
3. Ο όρος είναι πολυσήμαντος. Βλ. σχετικώς εις Ετυμολογικά και Εγκυκλοπαιδικά Λεξικά υπό το οικείov λήμμα.
4. Κων. Παπαδάκη, Η ακριβής θέσις του Ημερολογιακού και Παλαιοημερολογιτικού ζητήματος, εν: «Εκκλησία» 1952 σ. 283.
5. Πρβλ. Ιωακείμ, Μητροπολίτου Δημητριάδος, Το Παλαιοημερολογιτικόν ζήτημα εν Ελλάδι τ. Β', Αθήναι 1952 σ. 5. Αρχιμ. Μελετίου Γαλανοπούλου, Το Ημερολόγιον και το Πάσχα, Αθήναι 1934, σ.5. Αρχιμ. Αρσενίου Κακογιάννη, Ημερολογιακά, εν: «Ανάπλασις» 1928; σ.37.
6. Πρβλ. και Χ. Παπαγεωργίου, Το «Ημερολογιακόν» είναι αστρονομικόν πρόβλημα; εν: «Γρηγόριος Παλαμάς» 1973 σ. 504.
7. Γ. Αρβανιτάκη, Ημερολόγιον,. εν : Μ.Ε.Ε. τ. ΙΒ' σ. 270. Ου μην και αυτοί οι ιθαγενεϊς της Αμερικής προ του Κολόμβου είχον ημερολόγιον. Ένθ. ανωτ. Πρβλ, και του αυτού εν: Ελευθερουδάκη, Εγκυκλοπαιδικόν Λεξι-κόν τ. 6. σ. 341 επ. Ιωακείμ, Μητροπολίτου Δημητριάδος, ένθ. ανωτ: σ. 6.
8. «Επιστήμην των Χαλδαίων» ονομάζει την Αστρονομίαν ο Νικ. Γρηγοράς P.G. 14β, 644.
9. Αρχιμ. Αρσενίου Κακογιάννη, ένθ. ανωτ. σ. 37.
10. Γ. Αρβανιτάκη, ένθ. ανωτ. σ. 270.
11. Χ. Παπαγεωργίου, ένθ. ανώτ. σ. 506. Αρχιμ. Αρσενίου Κα-κογιάννη, ένθ. ανωτ. σ. 37. Ιω. Φωκυλiδου, Η νουμηνία παρά τοις αρχαίοις Εβραίοις, εν: «Νέα Σιών» 1934 σ. 146 επ. Η χρήσις της σελήνης ως ημερολογιακού στοι-χείου ενεφανίσθη πρώτη, λόγω της ευκολίας ην ενεφάνιζεν η μέτρησις του χρόνου δια των φάσεων αυτής. (Πρβλ. και Βοris Μilchanov, Understanding our church calendar εν: «Orthodox life» νοΙ. 22, Νο 1, 1972 σ. 27 ).
12. Δημ. Κατσή, Ημερολόγιον, εν: Θ.Η.Ε. τ.6 σ. 46. Του αυτού, Ημε-ρολόγιον, εν: Γενική Παγκόσμιος Εγκυκλοπαίδεια, Έκδ. «Πάπυρος-Λαρούς» τ. 7 σ. 214. Κ. Δημητρακάκη, Η νομική και κανονική θέσις των Παλαιοημερολογι-τών εν Ελλάδι, εν: «Δικαστική» 1935 σ. 161. Αρχιμ. Ιεζεκιήλ Βελανιδι-ώτη, Το Ημερολόγιον, εν:: «Τρεις Ιεράρχαι» 1924 σ. 6.
13. Πρβλ. Χρυσοστόμου, Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πά-σης Ελλάδος, «Ημερολογιακά», τεύχος Β' Αθήναι 1929 σ. 11. Ελεύθερου-δάκη, Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν, Αθήναι τ. 6. σ. 341.
14. Σ. Στασινοπούλου, Η μεταρρύθμισις του Ημερολογίου, εν: «Ορθοδοξία» 1931 σ. 487
15. Ως πρώτος μην του έτους ετίθετο υπό μεν των αιγυπτίων ο Φαμενώθ, υπό δε των Ελλήνων ο Δίστρος και υπό των Εβραίων ο ισάν, ο υπό των Ρωμαίων επικαλούμενος Μάρτιος. Πρβλ. Ματθαίου Βλαστάρεως, Σύνταγμα κατά στοιχείον, εν Γ.Ράλλη - Μ. Ποτλή, Σύνταγμα των θείων και ιερών κανόνων Αθήναι 1852 τ. 6 σ. 404. Από του μηνός τούτου εκκινούντες, καθώριζον οι αρχαίοι λαοί τας περιόδους σποράς , θερισμού κλπ. κυρίως δε τας λατρευτικάς αυτών εκδηλώσεις. Καίτοι δε δεν είναι εν ακριβεία γνωστόν το σύστημα της διαιρέσεως των μηνών κατά την περίοδον ταύτην, εν τούτοις η εβδομάς ως βασική μονάς διαιρέσεως αυτών εμφανίζεται λίαν ενωρίς και δη και ως επταήμερος, υπό την επίδρασιν προφανώς των περί της ιερότητος του αριθμού 7 αντιλήψεων των αρχαίων λαών. Πρβλ. Μ. Ιατρού, Ο αριθμός 7. Αθήναι 1965 σ. 11.
|
|
|
