Δημήτριος Σ. Λουκάτος

Τα Πρώτα Τραγουδήματα του Εικοσιένα

(Κείμενα από τον Φλωριέλ)

Από περ. ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, Αφιέρωμα στο ’21, Χριστούγεννα 1970, Νο 1043 σσ. 246-59.


β) Ιστορικά στοιχεία

Ο ίδιος ο Φωριέλ μας δίνει, στον πρόλογο του τραγουδιού, τις πρώτες (και πολλές) πληροφορίες, που είχε «από ένα νέον πνευματικόν Έλληνα», για τον Γιωργάκη Ολύμπιο, για την πολεμική δράση και τον ηρωϊκό θάνατό του. Για τον Φαρμάκη, που απλώς τον αναφέρει «φίλο του Γιωργάκη», δεν γράφει τίποτε. Ενδιαφέρει και η συμπερασματική τότε κρίση του για τον Ολύμπιο: «Ο θάνατος του καπετάν Γεωργάκη… μπορεί να θεωρηθή η πραγματική καταστροφή του επαναστ. κινήματος στη Μολδαβία και τη Βλαχία, το 1821. Η ιστορία θα δικαιώση τις ηρωϊκές προσπάθειες του γενναίου αυτού καπετάνιου, για να εξασφαλίση την επιτυχία ενός κινήματος, που ό,τι έγινε μέσα σ’ αυτό αξιόλογο και αξιέπαινο, ήταν έργο δικό του». (ΙΙ σελ. 39, ελλ. έκδ. σ.214)(23).

Τα βιογραφικά που μας δίνει για τον Γιωργάκη ο Φωριέλ είναι, ότι «γεννήθηκε σ’ ένα θεσσαλικό χωριό του Ολύμπου [το Λεβίδι], ότι κυνηγημένος έφυγε στη Βλαχία, πολέμησε με τους Ρώσους στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο, ενίσχυσε τους Σέρβους στο επαναστατικό κίνημά τους, έγινε οπλαρχηγός Αλβανών στη Βλαχία, και τέλος πρόσφερε τις υπηρεσίες του στον Υψηλάντη. Είχε συστήσει τότε να μη αντιμετωπίσουν τους Τούρκους στην πεδιάδα [συμφορά Δραγανατσίου], αλλά να τους κάνουν κλεφτοπόλεμο από τα βουνά, όμως δεν τον άκουσαν. Επίσης δεν μπόρεσε να συγκρατήση τον Υψηλάντη μετά την ήττα του, και γι’ αυτό έφυγε μόνος του στα βουνά της Μολδαβίας, όπου οχυρώθηκε. Από προδοσία κάποιου Μολδαβού Επισκόπου, βρέθηκε πολιορκημένος στο Μοναστήρι του Σέκου, από 8 χιλιάδες Τούρκους, που τον χτυπούσαν με βαρύ πυροβολικό. Μετά πέντε ημέρες, για να μη παραδοθή, έβαλε φωτιά στην πυρίτιδα και αυτοπυρπολήθηκε». (ΙΙ σ. 43, ελλ. έκδ. σ. 214–6)

Τα γεγονότα της Μολδαβίας και της Μονής του Σέκου περιέγραψε και ο Μιχ. Οικονόμου στα « Ιστορικά της Παλιγγενεσίας» του (ό.π. σελ. 61–80). Εκεί αναφέρονται πάντα μαζί ο Γιωργάκης Ολύμπιος κι’ ο Ιωάννης Φαρμάκης, σαν δίδυμοι πολεμικοί αδελφοί. Κάτι ήξερε ο λαϊκός τραγουδιστής, που τους εναλλάσσει έτσι και στο τραγούδι του. (24)

Κατά την εξιστόρηση του Οικονόμου, οι δυο ήρωες «αντέστησαν επί τεσσαράκοντα ημέρας εις όλον εκείνο το πλήθος των τουρκικών δυνάμεων. Και ο μεν Φαρμάκης… πιστεύσας εις τας υποσχέσεις των Τούρκων, συνθηκολογήσας με αυτούς και εξελθών της Μονής παρεδόθη. Ο δε Γιωργάκης μείνας μετά ολίγων των ηρώων οπαδών του, εκλείσθη εις το κωδωνοστάσιον της Μονής, όπου είχον τα πολεμοφόδια και την πυρίτιδα… ιδών [δε] ευκαιρίαν να φονεύση όσον έστι πλείονας και ν’ αποθάνη, και δους πυρ εις την πυρίτιδα ανέτρεψε το κωδωνοστάσιον, όπερ εγένετο τάφος χιλιονέκρων εχθρών του, αυτός δε μετά των ηρώων του… απετεφρώθησαν εις τον αέρα». Για τον Φαρμάκη έπειτα γράφει, ότι «οι πασάδες Τούρκοι τον έπεμψαν προς θρίαμβον εις Κωνσταντινούπολιν, όπου εκαρατομήθη». (25) Ώστε, όχι τυχαία, η λαϊκή μούσα, με το εθνικό ένστικτό της τραγούδησε τους δυο αυτούς ήρωες, αφήνοντας τα άλλα ονόματα των Μολδαβικών γεγονότων, στους ιστορικούς.

Ειδικότερα για τα ονόματα του κειμένου, μπορούμε να διαπιστώσουμε τις εξής ιστορικές αντιστοιχίες: Για τους «πέντε πασάδες… από την Ιμπραήλα», ο Κ. Παπαρρηγόπουλος γράφει: «Τρεις πασάδες, ο της Βραΐλας, ο της Σιλιστρίας και ο του Βιδινίου εισήλασαν εν αρχή Μαΐου [1821] εις τας ηγεμονίας» (ό.π.σελ.16). Με τον Τσαπάνογλου (ή Τσοπάνογλου) ίσως είναι σχετικό το όνομα του Καρά–Αχμέτ, αρχηγού των Τούρκων του Βουκουρεστίου, που έδρασαν στο Δραγατσάνι (Παπαρρ.) ή του Κεχαγιάμπεη, που αναφέρει ο Φωτεινός. Τα μοναστήρια του κειμένου μπορεί να είναι δύο: της Κόζιας πρώτα, στην περιοχή του Ριμνίκου, που αναφέρει ο Φωριέλ, (26) και του Σέκου έπειτα, στη Μολδαβία, όπου δόθηκε το ηρωϊκό τέλος. Ο τελευταίος στίχος επιβεβαιώνει το γεγονός του ολοκαυτώματος του Ολύμπιου.

Πολιτιστικά στοιχεία, κοντά στα ιστορικά, έχουμε: τους πασσάδες–στρατηγούς των μεγάλων επικρατειών της Τουρκίας, την πεζούρα και καβάλα, μορφές των στρατών της εποχής, τα τόπια (= κανόνια) που χρησιμοποιούσαν στις πεδινές εκστρατείες, τους Γενίτσαρους, που ως το 1826 τρομοκρατούσαν Χριστιανούς και Τούρκους, σπαθιά, τουφέκια και μετερίζια, πολεμικά μέσα της εποχής, και κόψιμο κεφαλιών, συνήθεια της μάχης (τρόπαια). Τα Μοναστήρια επίσης παρουσιάζονται εδώ ως οχυρά και καταφύγια των πολέμων.

---

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

23. Την ίδια σχεδόν αυτή γνώμη για τον Ολύμπιο φαίνεται να έχη και ο Κ. Παπαρρηγόπουλος, όταν εκθέτη τα γεγονότα της Μολδοβλαχίας (Βλ. Ιστορ. του Ελλ.Έθνους, έκδ. 8η, ό.π.τόμ. ΣΤ΄, σελ.14,15 και 19). Πρβλ. και Γεωργίου Λαΐου, Ανέκδοτες επιστολές και έγγραφα του 1821, Αθήνα 1958, σ. 18-19.

24. Ο Φωριέλ παραθέτει στη συλλογή του και άλλο τραγούδι, μεγαλύτερο, για τους δυο πολεμιστές, που είναι πιο περιγραφικό και σχεδόν αναλυτικό των γεγονότων του Σέκου. Εκεί πάλι αναφέρονται μαζί τα ονόματα Γεωργάκη και Φαρμάκη (το «Ολύμπιος» δεν ακούεται στα τραγούδια), και είναι πιο πυκνά τα μοτίβα από κλέφτικα τραγούδια αλλά το βάρος της αφήγησης πέφτει στον Φαρμάκη και στην αιχμαλωσία του.

25. Βλ.Μ. Οικονόμου, Ιστορικά της Παλιγγ. ό.π. σελ. 78. Κατά τον Παπαρρηγόπουλο, ο Φαρμάκης «ζων εκλεπισθείς ερίφθη εις τας οδούς του Γαλατά». (ό.π. σελ.19). Άλλες πηγές για τα Μολδαβικά γεγονότα και για τη δράση των Γεωργάκη-Φαρμάκη, είναι οι: Ηλίας Φωτεινός «Οι άθλοι της εν Βλαχία Ελλ. Επαναστάσεως το 1821 έτος» (σειρά: Απομνημονεύματα αγωνιστών του 21, ό.π. αριθμός 9 ( Αθ. 1956) σ. 126. Αναστ. Ν. Γούδας, «Βίοι Παράλληλοι», τόμ. Ε΄, εν Αθ. 1872, σ. 399-438 και Κ. Παπαρρηγόπουλος (ό.π.) σελ. 13-9. Πρβλ. και Αποστ. Ε. Βακαλοπούλου, Ιστορία της Μακεδονίας 1354-1833, Θεσσαλονίκη 1969, σ. 520-21.

26. Ο Η. Φωτεινός (ό.π.) μιλεί για πρώτη οχύρωση στη Μονή «Κούρτε δε Άρτζεσι».