Δημήτριος Σ. Λουκάτος

Τα Πρώτα Τραγουδήματα του Εικοσιένα

(Κείμενα από τον Φλωριέλ)

Από περ. ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, Αφιέρωμα στο ’21, Χριστούγεννα 1970, Νο 1043 σσ. 246-59.


Συμπεράσματα – Κύρια σημεία

1. Ο Φωριέλ μας είναι και για το κεφάλαιο του Εικοσιένα εθνικά πολύτιμος, αφού μας παραδίδει πρώτος, και σχεδόν σύγχρονα τυπωμένα, τα πρώτα λαϊκά τραγουδήματα των επαναστατικών αγώνων.
   
   
2. Διαπιστώνουμε με ικανοποίηση, ότι δημοτικά τραγούδια πάνω σε γεγονότα των πρώτων χρόνων του Αγώνα είχαν γρήγορα σχηματισθή, και μπορούσαν κιόλας να ταξιδεύουν και να καταγράφωνται στο εξωτερικό.
   
   
3. Τα γεγονότα που πρωτοτραγουδήθηκαν, και που έφτασαν από ποικίλα χειρόγραφα και στόματα ως τον Φωριέλ, ήταν εκείνα που συγκίνησαν το πανελλήνιο για τον αισιόδοξο ηρωϊσμό τους (Διάκος, Ολύμπιος) ή για την αποφασιστική επιτυχία τους (Τριπολιτσά).
   
   
4. Δεν είναι άρτια στην ποιητική επεξεργασία τους τα πρώτα αυτά τραγούδια. Με τα χρόνια κάπως άλλαξαν τα κείμενα. Μπορούμε όμως να πούμε ότι η άμεση δημοσίευση (και αναδημοσίευσή τους) τα εσταμάτησε στις έντυπες μορφές.
   
   
5. Και έτσι, όπως είναι καταγραμμένα από τον Φωριέλ, τα πρώτα τραγουδήματα, (με τις δικές τους αστάθειες και τους γλωσσικούς φόβους του συλλογέα), δείχνουν ζεστά το δημοτικό πνεύμα και την έξαρση, αφού μάλιστα στηρίζονται σε παραδοσιακά μοτίβα κλέφτικων και μεσαιωνικών τραγουδιών.
   
   
6. Δεν συμβαδίζει πάντα το λαϊκό τραγούδημα προσώπων και γεγονότων, με τη σημασία που μπορεί να τους έδωσε η επίσημη ιστορία. Ο Αθανάσιος Διάκος ξεπέρασε λαϊκά την πρόθεση των ιστορικών. Οι Γεωργάκης και Φαρμάκης εκάλυψαν τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Και ο Κιαμίλμπεης της Τριπολιτσάς έγινε τραγικό πρόσωπο, όσο δεν το περίμενε η Ιστορία.
   
   
7. Σε συσχετισμό προς τα ακριτικά τραγούδια και τα κλέφτικα, τα τραγουδήματα αυτά του Εικοσιένα μπορούμε να πούμε ότι σημειώνουν την πρώτη παρακμή του δημοτικού τραγουδιού. Αρχίζει να τα φθείρη το ανακοινωτικό πνεύμα τους, σε μια εποχή που τα πολιτιστικά μέσα ειδήσεων (εφημερίδες, αλληλογραφία) και οι ρητορικοί λόγοι τα ανταγωνίζονταν και τα επηρέαζαν. Γι’αυτό και ζητούν να στηρίζωνται, -όπως ο κισσός στο δέντρο- πάνω στα τρωτά μοτίβα των παλιότερων τραγουδιών.
   
   
8. Είναι πολλά τα τραγούδια που φτιάστηκαν πάνω σε ηρωϊσμούς και γεγονότα όλων των χρόνων του Εικοσιένα. Και, μόνο στα «Απομνημονεύματα» του Φωτάκου (ό.π.), για τα χρόνια 1821 – 1828, βρίσκουμε καταγραμμένα 15 τραγουδήματα. Ξεχωρίζουν δυο έτσι, για την άνετη κλασσική σύνθεσή τους: του Κιαμίλμπεη (σ. 217) και των Δερβενακιών (σελ. 247).
   
   
9. Η ιστοριογραφική σημασία των τραγουδιών αυτών είναι αξιόλογη, γιατί έχουν συντεθή πολύ κοντά με τα γεγονότα. Οι στιχουργοί τους ήταν αυτόπτες (ή αυτήκοοι) μαχών και ηρωϊσμών, που άργησε να ελέγξη η ιστορία.
   
   
10. Η γλώσσα των τραγουδιών, που μας πρωτοδίνει ο Φωριέλ, θα πρέπει να είναι η φυσιολογική νεοελληνική, που ο ίδιος εξυμνεί στον «Εισαγωγικό Λόγο» του (Ι σελ. CXXIV ελλ. έκδ. σελ.74). Οι ανωμαλίες της οφείλονται στους λόγιους Έλληνες συμβούλους. Μπορούμε ίσως, με βάση την παραδοσιακή δημοτική στιχουργία, ν’ αποκαταστήσουμε πολλούς από τους στίχους αυτούς, όπου παρουσιάζουν λόγια διατύπωση και χασμωδίες.